Optimale pc bouwen – onderdelen kiezen

Hoeveel cpu-cores wil je hebben? De concurrentie tussen AMD en Intel is voor de consument handig: het levert een pc-bouwer lekker veel keuze op. Voor een complete pc moet daar ook nog een matchende grafische kaart, vlotte ssd en een stabiel moederbord bij. We geven tips voor het kiezen van de juiste onderdelen voor een optimale pc.

Op de cpu-markt struikel je zowat over de cpu-cores. Bij notebooks en mini-pc’s valt er uit vier tot zes kernen te kiezen. Bij middenklasse pc-platforms van AMD en Intel kom je uit op acht stuks en op echte high-end moederborden kun je zelfs 32 kernen kwijt. Ons koopadvies verklaart hoeveel kernen voor jouw eisen nodig (en zinvol) zijn.

Naast de keuze tussen AMD Ryzen en Intel Core i is er nog de keuze tussen allerlei grafische kaarten, werkgeheugen, ssd’s, harde schijven, moederborden en voedingen.

Het is erg jammer dat veel populaire programma’s voor dagelijks gebruik slechts een enkele cpu-core benutten. Dit geldt bijvoorbeeld voor office-software als LibreOffice Writer bij de nogal rekenintensieve taak om een tekstbestand om te zetten naar een pdf om te mailen.

Omdat veel programma’s vrij beroerd geprogrammeerd zijn, draaien ze op een dikke cpu van 2000 euro niet vlotter dan op eentje van 150 euro.

De ontwikkelaars zijn niet altijd de aanwijsbare reden dat multicores geen extra performance bieden: er zijn taken die nauwelijks parallel af te handelen zijn. Dat geldt zelfs voor een aantal typische workstation-programma’s zoals AutoCAD. Die tool kan pas de berekening van bepaalde objecten starten als de eerdere taken zijn afgerond. Het hangt dus van de software af hoeveel cpu-kernen nuttig zijn. Bekijk welke programma’s je vaak gebruikt en bij welke je een flinke rekenperformance nodig hebt.

In Windows Taakbeheer kun je zien hoe de cores van de processor worden gebruikt.

Bij veel software worden duidelijke systeemeisen vermeld. Zo zijn de meeste spellen pas tevreden met een quadcore of meer. In Windows zie je in Taakbeheer hoe sterk de cpu wordt belast. Als een quadcore zonder hyperthreading slechts 25 procent belasting laat zien, benut de code slechts een enkele kern.

Mocht het zo zijn dat je niet precies kunt achterhalen hoeveel kernen een bepaald stuk software gebruikt, gebruik dan vuistregels. Voor een nieuwe pc, die lekker vlot moet zijn en meerdere jaren mee moet gaan, is het verstandig minimaal een quadcore met turbo te nemen.

De AMD Ryzen 3 2200G kost ongeveer 105 euro, Voor ongeveer 50 euro meer heb je de Ryzen 5 2400G of de Core i3-8100. Die laatste is Intels goedkoopste quadcore met recente techniek.Wil je een nog goedkopere optie, dan kom je uit bij dualcores als de Athlon 200GE en Pentium Gold G5000 en Celeron G4000. Deze zijn echter alleen geschikt voor simpele kantoor-pc’s.

Let wel op, in een aantal mini-pc’s en zeer goedkope desktops zitten karige Atom-Celerons zoals de CeleronJ/N4000 en Pentium Silver J/N5000. Vanwege de lage singlethread-performance voelen pc’s met deze cpu’s traag aan. Ze zijn nuttig in passief gekoelde compacte apparaten waarbij de performance er niet toe doet.

Wanneer je juist wilt gaan voor flinke performance, komen hexacores om de hoek kijken. De AMD Ryzen 5 2000X-serie of Intel Core i5-8000/9000 zijn verkrijgbaar vanaf zo’n 220 euro.

De verschillen tussen de AMD- en Intel-chips zijn in de dagelijkse praktijk niet merkbaar groot. Intel heeft als voordeel dat de singlethread-performance wat hoger ligt. Dit merk je ook in gaming-benchmarks, maar in de praktijk heeft een grafische kaart meer invloed op die performance.

Het grootste voordeel van Intels Core i-reeks is bij programma’s die AVX-code gebruiken, maar dat aantal wordt rap kleiner.

De flinke AMD Ryzen Threadripper heeft 32 kernen. De Intel Core i9-9980XE 18 stuks. De beide middenklasse-platforms AM4 (Ryzen) en LGA1151v2 (Core i) bieden elk acht kernen.

Octacores zijn alleen nuttig als je vaak zeer rekenintensieve taken uitvoert, bijvoorbeeld video-editing, audiobewerking met veel audiosporen of 3D-rendering. De Ryzen 7 2600X en Core i7-9000 hebben dankzij een flinke turbo ook vaak de hoogste singlethread-performance.

Maar het verschil met veel goedkopere chips is slechts 20 procent en dat is niet opvallend veel. Belangrijker zijn de extra kernen, mits de software ze nuttig kan inzetten.

De duurste high-end desktopplatforms (HEDT) zijn TR4 voor AMD’s Threadripper en LGA2066 voor de Intel Core X. Dit is slechts voor een zeer beperkte groep nuttig om aan te schaffen. Je hebt hier tot 32 kernen, 64 threads en 128 GB geheugen als optie, maar veel software raakt daar van in de war en als je pech hebt gaat je performance juist omlaag en niet omhoog. En je moet instellingen aanpassen om te zorgen dat het goed werkt. Deze dure keuze komt ook met flinke eisen qua koeling (lastig om stille koeling te vinden), flinke voedingen en de boottijd neemt toe. Zet de voor- en nadelen dus goed naast elkaar.

De vele veiligheidslekken die onder de namen Spectre, Spectre-NG en Meltdown bekend zijn geworden, zijn nog lang niet uitgeroeid. AMD en Intel hebben wel in de meest recente processorseries (Ryzen 2000 en Core i-9000) beschermende functies ingebouwd, maar recent kwamen er weer nieuwe problemen boven water. Deze worden vooral opgelost via updates voor de huidige besturingssystemen, oftewel Windows en Linux.

Anders gezegd: een processor in huis halen die compleet veilig is gaat niet lukken. Dat is voor typische desktops en notebooks ook geen groot drama. De Spectre-gaten zijn alleen met erg veel gedoe te misbruiken door malware, in de praktijk is die malware nog niet opgedoken.

En vooral bij Windows-pc’s zijn er nog vele andere zwakke punten te vinden die veel makkelijker misbruikt kunnen worden. Spectre en Meltdown leveren vooral problemen op bij servers in cloud-datacentra.

Toch valt AMD en Intel wel aan te rekenen dat ze traag reageren en met frisse tegenzin informatie verstrekken. Nieuwe pc’s en moederborden hebben meestal actieve beschermende maatregelen in het BIOS (microcode-updates) en besturingssysteem zitten, maar oudere systemen blijven onbeschermd.

De in cpu’s ingebouwde grafische chips zijn krachtig en kosten niet veel. Als je het juiste moederbord kiest kun je daar een of twee grote monitoren met 4K-resolutie op aansluiten en met een ergonomische 60 Hz mee werken.

Wel heb je daar een DisplayPort 1.2- of HDMI 2.0-poort voor nodig op je moederbord. De Integrated Graphics Processors (IGP’s) in de huidige cpu’s van AMD en Intel bevatten bijna alle functies die je ook bij moderne grafische kaarten ziet.

Denk aan hardwarematige decoding en encoding voor videoformaten als H.264, H.265 en VP9 (YouTube), HDR en de kopieerbescherming HDCP 2.2, in elk geval bij het kleine aantal moederborden met HDMI 2.0.

Ingebouwde graphics zijn bijna altijd rap genoeg voor het bewerken van foto’s in Photoshop en Lightroom en het bewerken van video, alhoewel AMD en Nvidia je daar graag een van hun losse grafische kaarten voor willen aansmeren.

Als je goed oplet, merk je dat losse grafische kaarten maar weinig versnelling bieden. Onze tip: probeer het eerst eens met de IGP, dan kun je later altijd nog een losse kaart halen.

Een losse grafische kaart is vooral nodig voor games.

Naast het gebruik in workstations (AMD Radeon Pro en Nvidia Quatro) zijn grafische kaarten vooral noodzakelijk voor gamers. Een full-hd-monitor haal je al voor minder dan 100 euro in huis. Dit is ook de minimale resolutie die een grafische kaart soepel moet aankunnen.

In theorie kun je wat mindere 3D-performance opvangen met een monitor met een variabele refreshrate zoals Nvidia’s G-sync en AMD’s FreeSync. Maar de monitor wordt dan al snel een stuk duurder. Als je het nog niet zo goed weet, kun je het geld beter in een krachtige grafische kaart steken. De cryptomining-boom is over, dus de prijzen van grafische kaarten zijn weer ‘normaal’ geworden.

Vanaf 160 euro haal je een AMD Radeon RX 570 of Nvidia GeForce 1050 Ti met 4 GB GDDR5-geheugen in huis. De kaart van AMD verbruikt meer, maar is toch interessant vanwege een merkbaar betere performance, die zorgt dat je hier en daar een spel in WQHD (2560 × 1440) nog prima kunt spelen.

Als je enkele tientjes wilt besparen, kun je kijken naar een GeForce GTX 1050 met 3 GB geheugen of een langzamere Radeon RX 560D, een variant van de RX 560 met minder ingeschakelde shaders. Dit soort kaarten hebben het in full-hd af en toe lastig, de anti-aliasing moet in elk geval omlaag worden geschroefd.

Grafische kaarten die nog goedkoper zijn, zijn eigenlijk alleen maar geschikt om oudere pc’s moderne aansluitingen te geven voor nieuwe displays met een hoge resolutie of voor videodecoding.

Let wel op, bij Nvidia-kaarten heb je voor het decoden van HDR-video’s minimaal een GeForce uit de 1000-serie nodig met 3 GB geheugen of meer. Video’s en games met HDR afspelen is op zichzelf al een lastige klus.

De prijzen van grafische kaarten gaan tot ruim over de 1000 euro, vooral de nieuwe Nvidia RTX 2000-reeks. Voor het eerst zie je hier versnelling voor raytracing ingebouwd. Deze optie zie je slechts bij weinig games terug. Battlefield V biedt het al wel, maar je frames per seconde hebben er flink onder te lijden.

De afgelopen tijd zijn geheugenreepjes iets goedkoper geworden. 8GB in de vorm van twee DDR4-2666-DIMM’s van 4GB begint bij een prijs van zo’n 80 euro. Deze hoeveelheid raden we aan als basishoeveelheid.

Als je net wat euro’s tekort komt, kun je het bij een enkele 4GB-module houden en er later altijd nog eentje bij prikken. Mocht je er dan nog een 8GB module bij stoppen om er 12 GB totaal van te maken: moderne geheugencontrollers zijn erg flexibel en de eerste 8GB wordt in dual-channel-modus aangestuurd.

Bij gebruik voor het spelen van games is 16 GB het minimum. Meer dan dat is alleen nuttig als je werkt met software die erg veel geheugen gebruikt. En als je geen idee hebt hoeveel je nodig hebt, is later upgraden ook een optie, dat is zo gepiept.

RAM blijft aardig aan de prijs: bij geheugen met koelplaatjes (boven) moet je goed opletten.

Onder Windows 10 zie je via Taakbeheer onder de tab Prestaties of de hoeveelheid geheugen die je nu hebt voldoende is of dat het geheugen vaak tegen de grenzen aan loopt en upgraden verstandig is.

Als je van plan bent te gaan voor een HEDT-platform, kun je aardig losgaan qua geheugen. Deze cpu’s hebben vier geheugen­kanalen die parallel zeer hoge transferrates halen.

Om te zorgen dat dit ook echt werkt, moet je er vier identieke DIMM’s in stoppen, het tweede geheugenslot voor elk kanaal houd je dan beschikbaar voor een upgrade. Met 32 GB in de vorm van 4 stuks 8GB-modules maak je een voorzichtig begin met een prijskaartje van tegen de 300 euro.

DDR4-2666-modules zijn gangbaar en ook zonder allerlei bonte koelplaatjes te krijgen. Deze koelplaatjes bieden weinig tot geen voordeel, behalve dan dat het leuk staat. We raden je af om dat soort overclocking-DIMM’s te kopen, omdat het minimale snelheidsvoordeel de moeite niet waard is. Of geheugen nu op 1,33 GHz of 1,47 GHz draait (DDR4-2933 in plaats van DDR4-2666): daar merk je erg weinig van.

Geheugen vanaf DDR4-2933 is niet ‘kaal’ oftewel zonder koelplaatjes te krijgen. AMD biedt bij de Ryzen 2000 wel deze snelheid, naar dan alleen bij een enkele single rank-DIMM (SR) per kanaal. Bij 8 GB per kanaal houdt het op.

Het hangt van je moederbord en ook je handigheid af of je geheugen met hoge snelheden stabiel aan de praat krijgt.

Hou er ook goed rekening mee dat de compatibiliteitslijsten alleen maar iets zeggen over dat het geheugen werkt, niet dat het gegarandeerd werkt op de maximale snelheid.

Pc-platforms kunnen alleen overweg met ongebufferde DIMM’s (UDIMM’s). Registered DIMM’s (RDIMM’s) werken dus niet. De AMD Athlon, Ryzen en Intel Core i5 en Core i7 kunnen niet overweg met de geheugenfoutcorrectie Error Correction Code (ECC), die bij servers en workstations gangbaar is. ECC-DIMM’s zijn alleen nuttig bij systemen die daar specifiek voor zijn bedoeld: de Xeon-reeks van Intel en de Ryzen Threadripper kunnen met ECC-RAM overweg.

Processorperformance vergeleken

Meer tabellen en technische gegevens van de bouwvoorstellen vind je in c’t magazine, uitgave 3.

De ssd-techniek is volwassen. Flashopslag van de merken Samsung, Crucial en WD/Sandisk doet zonder issues zijn werk. Door flinke concurrentie zijn de prijzen aardig gezakt en is er eigenlijk geen reden meer om niet voor een ssd te gaan.

Een flinke SATA-ssd met 500 GB is te krijgen vanaf 75 euro. Voor 1 TB ben je 150 euro kwijt. Bij de zeer goedkope modellen moet je wel genoegen nemen met wat minder op het gebied van garantie en heb je geen software-tools voor handige firmware-updates of veilig je disk wissen met Secure Erase.

SATA-ssd’s zijn ook verkrijgbaar in het compacte M.2-formaat, dat je zonder kabel direct op het M.2-slot van je moederbord prikt en met een schroefje vastzet. Het meest populaire formaat is M.2 2280. Veel moederborden bieden ruimte voor M.2-ssd’s van verschillende formaten. Iets duurder en veel sneller dan M.2-SATA is de variant met PCIe-controller, die het NVMe-protocol gebruikt.

Bij standaardtaken is het verschil meestal niet merkbaar. Bij video-editing is de hogere snelheid wel nuttig, bij gaming weer niet.

Ssd’s met 2 TB opslag kosten iets meer dan 300 euro. Als pure data-opslag kan een extra harde schijf nog wel het overwegen waard zijn. Een zuinige stille versie van 5400 rpm bijvoorbeeld, of een snellere en iets minder zuinige versie met 7200 rpm.

Voor een snellere 7200rpm-disk is het wel slim om hem in een frame te stoppen dat trillingen dempt. Of je besluit om over te gaan op de aanschaf van een NAS met een flinke hoeveelheid opslag, zodat je weer wat jaar ongestoord vooruit kunt met je verzamelwoede.

Dvd-branders en blu-ray-drives worden steeds minder ingebouwd en we geven daar geen koopadvies meer voor. Als je er toch eentje wilt halen, ga dan voor een externe (usb-)drive die je zowel aan je pc als notebook kunt gebruiken.

Ook bij SD-kaartlezers is een externe aan te raden, bijvoorbeeld de snelle Kingston Mobile Lite G4 UHS-I-reader voor USB 3.0 van een tientje. Voor een paar euro meer is er de Hama 124024 die UHS-II aankan met meer dan 250 MB/s.

Veel pc’s brengen de meeste tijd rustig in idle door. Een laag energieverbruik in idle zorgt voor wat lagere kosten, maar het gaat slechts om zeer kleine bedragen per jaar. Maar alle kleine beetjes helpen. Bij belasting zorgen efficiënte onderdelen voor stillere koeling.

Voor zuinig zijn in idle heb je een voeding nodig die al bij 10 watt goed zijn werk kan doen. Voor onze bouwvoorstellen geven we ook BIOS-instellingen voor de beste energiezuinigheid.

Bij de combinatie van voeding en moederbord letten we er op dat de onderdelen geen storende bijgeluiden geven (piepen, fluiten). We kiezen liever voor een wat minder ruim bemeten voeding, want te ruim betekent onbenut en een hoger prijskaartje. We testen de systemen ook grondig met de krachtigste aangeraden grafische kaarten.

Als je een ander moederbord of andere voeding kiest kunnen de metingen er dus ineens heel anders uitzien.

Onze bouwvoorstellen zijn uiteraard ook in andere behuizingen in te bouwen. We letten bij de selectie daarvan op een niet te hoge prijs, goede leverbaarheid, niet te lomp en fijn om mee te werken.

Veel modellen hebben inmiddels een plek onderin voor de voeding (dan vaak met een frame en/of demping), met bovenin eventueel montagemogelijkheden voor extra koeling.

Microsoft houdt over ongeveer een jaar op met het ondersteunen van Windows 7. Windows 10 biedt een beter driveraanbod voor recente hardware.

Onze bouwvoorstellen draaien ook prima onder Linux, met Intel-IGP gaat dat probleemloos. Ook bij wifi-adapters onder Linux zijn chips van Intel aan te raden. Zowel Windows als Linux kun je het beste in de UEFI-modus installeren. De klassieke BIOS-modus zal ergens de komende jaren gaan verdwijnen.

Als je onze bouwvoorstellen naar eigen smaak wilt gaat aanpassen, hou het dan wel simpel (KISS: Keep It Simple, Stupid). Wij kiezen dus als het even kan voor luchtkoeling in plaats van waterkoeling, laten de optische drives weg en gaan liever voor DDR4-2666 in plaats van DDR4-2933.

In de BIOS-set-up passen we alleen het broodnodige aan. Als je na drie jaar ergens tegenaan loopt, heb je anders geen flauw benul meer van hoe je alles helemaal tot in de puntjes hebt ingesteld.

De uitgewerkte bouwvoorstellen in c’t magazine, uitgave 3 laten zien hoe je populaire onderdelen kunt combineren om aan allerlei verschillende eisen te voldoen.

(Christof Windeck, c’t magazine)