Test hardware van de pc – zo scan je het systeem met c’t-rescue

Als een Windows-pc niet goed werkt kan dat aan de hardware liggen, met deze test worden de problemen duidelijk na een scan met c’t-rescue-Windows. We laten zien hoe de c’t-rescue-Windows, die opstart vanaf een usb-stick, helpt bij de diagnose – ook op pc’s van anderen of bij een tweedehands pc.

Hardware pc controleren met een test

Als de computer hapert, ligt dat niet altijd aan de software of het besturingssysteem, want ook de hardware kan verkeerd geconfigureerd of defect zijn. Bij Windows-computers is het een goed idee om de hardware te controleren met een gestript en niet gemodificeerd Windows-systeem.

De c’t-rescue-­Windows kan makkelijk worden gestart vanaf een usb-stick en is daarom bij uitstek geschikt voor een eerste onderzoek van pc’s en laptops. Dat geldt ook voor tweedehands apparaten en probleemcomputers van vrienden of familie. In het artikel Windows herstellen – zo maak je een rescue-systeem op een usb-stick staan de instructie voor het maken van de usb-stick.

Test de basis van Windows

Een voordeel van een minimale Windows opstarten vanaf usb is dat het de hardware aanstuurt met zijn eigen (standaard) stuurprogramma’s. Daardoor kun je fouten vinden die veroorzaakt zijn door onjuiste of ongeschikte stuurprogramma’s in de Windows-­installatie op de interne gegevensdrager van de computer – waarover hieronder meer.

De c’t-rescue-Windows biedt ook veel hardware-diagnosefuncties. Naast die welke reeds door Microsoft zijn ingebouwd, zijn er ook extra tools, zie de tabel aan het eind van het artikel.

Ontvang gratis meer workshops over onderhoud aan je Windows-pc!

Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Start de test van de hardware van je pc

Voorwaarde voor de diagnosepogingen is dat de computer überhaupt nog wel opstart – daar gaan we in dit artikel van uit.

Hoe je de rescue-Windows vanaf de usb-stick opstart, wordt in meer detail uitgelegd in het artikel Problemen oplossen met c’t-rescue-Windows: opstarten van de usb-stick (verschijnt 27 april)

Soms is het nodig in de BIOS-set-up in te grijpen om de opstartvolgorde te wijzigen of om opstarten vanaf usb-media überhaupt toe te staan. Veel systemen hebben een BIOS Boot Select (BBS) menu dat bij het opstarten kan worden opgeroepen met functietoetsen zoals F11 of F12 – raadpleeg in geval van twijfel de handleiding of de ondersteunings­website van de fabrikant van de pc of het moederbord.

Opstartproces observeren

Observeer de computer goed tijdens het opstartproces. Soms is het raadzaam om het opstartproces met je smartphone te filmen, zodat je het kunt terug­spoelen. Als bijvoorbeeld het beeld op de monitor vervormd, verkleurd of anderszins gestoord is, wijst dat op defecten of losse contacten.

Het is mogelijk dat de kabel naar het beeldscherm niet goed is aangesloten of, bij een laptop, dat de interne lintkabel kapot is. Maar schade aan de grafische kaart of monitor is ook denkbaar.

Het is normaal dat de processorventilator van veel computers bij het opstarten harder draait. Een teken van problemen kan echter zijn dat hij na een paar minuten nog steeds brult als de desktop onbelast is of, integendeel, helemaal niet hoorbaar is (behalve bij een ventilatorloos systeem).

Problemen als computer traag is

Als de computer ook erg traag reageert, wijst dat op problemen met het koelsysteem: moderne processors stellen hun klok­frequentie bij te hoge temperaturen lager in om niet te oververhitten – dan zakt ook de rekenkracht in.

Zodra de rescue-Windows vanaf de usb-stick is gestart, zijn de diagnostische functies van Windows beschikbaar. De eerste aanwijzingen zijn te vinden bij de systeeminformatie, die je kunt vinden als MSinfo32 via ‘All programs / Windows Tools’. System Information laat zien welke processor en hoeveel RAM er geïnstalleerd is.

Verdere diagnose van de problemen met de hardware

Als de pc erg traag draait, moet je controleren of de processor überhaupt de verwachte klokfrequenties haalt. Die liggen bij moderne cpu-types onder belasting (aanzienlijk) boven de 2 GHz. Bij lage belasting klokken ze echter op minder dan 1 tot 1,5 GHz. Het programma CPU-Z (bij ‘All programs / Hardware) toont de huidige cpu-frequentie bij Core Speed van het onderdeel Clocks (tabblad CPU).

Als je op het tabblad Bench klikt op Stress CPU zal CPU-Z de processor belasten. Ga dan terug naar het tabblad CPU: de klok­frequentie moet bij moderne (turbo)processors dan duidelijk stijgen. Als dat niet werkt, kan het koelsysteem defect zijn.

De Windows-tool CPU-Z toont de huidige klokfrequentie van de processor, biedt een cpu-stresstest en geeft informatie over RAM en moederbord.

Problemen met de voeding oplossen

Als de pc tijdens die test plotseling uitschakelt, wijst dat op een probleem met de voeding. Dat kan worden veroorzaakt door losse contacten in interne kabels in de pc, maar ook door uitgedroogde elektrolytische condensatoren op het moederbord of in de voeding.

De Prime95-software genereert nog hogere cpu-belastingen, desgewenst zelfs op één enkele kern. In dat laatste geval zou de cpu-turbo merkbaar ­moeten worden, oftewel de klokfrequentie zou iets meer moeten stijgen dan wanneer alle kernen belast worden.

Test het geheugen van de pc

Soms blijkt uit een vergelijking van de RAM-capaciteit die bij de System Information wordt weergegeven met die van de pc-specificaties al dat een geheugenmodule defect is of niet wordt herkend. Veel moeilijker te vinden zijn sporadische geheugenfouten die alleen in bepaalde situaties optreden.

Windows heeft een ingebouwde RAM-diagnose die na een herstart wordt uitgevoerd. Die kun je in de rescue-Windows op­roepen via ‘All Programs / Windows Administrative Tools / Windows Memory Diagnostic’. Roep na een herstart met F1 de opties op, ga met de Tab-toets naar de ‘Pass Count’ en stel die in op de maximale waarde van 15.

Als de geheugendiagnose fouten vindt, dan zijn er echt fouten. Zo niet, dan is de kans erop erg klein.

Test de ssd of harde schijf

Als je problemen met de ssd of harde schijf vermoedt, geven de hulpmiddelen Speccy, SSD-Z, ­HDTune en HDSentinel diverse informatie.

• Speccy geeft een snel overzicht van de hardware en een overzicht van alle gegevensdragers.
• SSD-Z is gespecialiseerd in ­ssd’s en bevat een snelle leesbenchmark.
• HDTune leest de ingebouwde diagnostische SMART-waarden van de harde schijven uit – vooral hoge waarden voor de Reallocated Sector Count duiden op schade.

Stuurprogramma’s en de test van de pc hardware

Zoals in het begin uitgelegd, gebruikt c’t-rescue-Windows de standaard meegeleverde stuurprogramma’s. Daarom kunnen sommige componenten helemaal niet of slechts gedeeltelijk gebruikt worden, zoals de grafische processor (grafische kaart/gpu).

Je krijgt dan onbekende apparaten en gele uitroeptekens te zien bij Device Manager (Apparaatbeheer) van c’t-rescue-­Windows. Dat is echter zelden van invloed op de diagnose.

Als een pc beter draait met de rescue-Windows dan met de normale Windows-installatie, kunnen verkeerde stuurprogramma’s de schuldige zijn. Helaas zijn er geen algemene instructies over hoe dat probleem op te lossen.

Oude drivers verwijderen

Het helpt vaak om niet werkende drivers te verwijderen of om een oudere driver te gebruiken.

• Om dat te doen, start je het systeem niet op vanaf de rescue-Windows-stick, maar start je normaal op.
• Start dan Apparaatbeheer
• Selecteer het verdachte onderdeel met de muis.
• Na dubbelklikken opent het bijbehorende Eigenschappen-venster,
• Selecteer vervolgens ‘Vorig stuurprogramma’ op het tabblad Stuurprogramma.

Als de fout ook na een herstart blijft bestaan, kan de optie ‘Apparaat verwijderen’ helpen – daarmee wordt het apparaat niet verwijderd, maar alleen het stuurprogramma.

Na een herstart kun je dan op zoek gaan naar een betere driver en die installeren. Kijk op de website van de fabrikant van de pc, laptop, moeder­bord of chip. Vermijd driver-download­sites van anderen omdat daar vaak virussen, trojans en reclamesoftware op staan. In geval van twijfel kun je stuurprogrammapakketten uploaden naar virustotal.com om ze voor het installeren te controleren.

De c’t-rescue-Windows gebruikt alleen ingebouwde stuurprogramma’s. Dat kan helpen bij de diagnose, maar het systeem herkent ook sommige onderdelen niet, zoals Device Manager laat zien. Het vindt ‘Other devices’ en toont met gele uitroeptekens waar stuurprogramma’s ontbreken.

c’t-rescue-Windows: tools voor de test van hardware (selectie)

Programma’s zijn te vinden onder ‘All programs / Hardware’

(Deze informatie is afkomstig uit het artikel van Christof Windeck en Noud van Kruysbergen, en verscheen eerder in c’t 4, 2022, p46)