Slimme verlichting: test Philips Hue, Ikea Trafdri en andere systemen

Gloeilampen en oude spaarlampen zijn niet meer van deze tijd. Slimme verlichting zorgt niet alleen voor meer wooncomfort, maar kan ook handig geïntegreerd worden in het smarthome. We testen Philips Hue en drie andere marktleiders en kijken naar apps en smarthome-­integratie, maar ook naar licht­opbrengst, kleuren en ­andere eigenschappen van de lampen.

In plaats van de logge spaarlampen van vroeger heb je nu sierlijke led-­filamentlampen. Daarin zijn kleine leds in serie geschakeld in de vorm van een gloeidraad. In de buitenmaten van de oude E27-peertjes hebben de ingenieurs behalve de complete led-voorschakeltechniek ook de koeling ondergebracht en zelfs nog ruimte weten te vinden voor een draadloze radiomodule.

Dat laatste maakt het echt spannend, want wat voor fraaie en praktische dingen mogelijk zijn met draadloos aangestuurde verlichting, heeft lampen­specialist Philips laten zien met de introductie van zijn Hue-systeem. De slimme lampen en complete verlichtingssystemen van Philips behoren ondertussen tot de standaarduitrusting van veel smarthomes. Geen wonder dus dat er tegenwoordig veel concurrentie is op deze markt.

In deze vergelijkende test kijken we naar vier verschillende verlichtingssystemen die je via een app kunt bedienen en die je ook kunt integreren in je smart­home. Behalve Philips Hue is dat meubelgigant Ikea met zijn Trådfri-­systeem en het systeem van verlichtingsspecialist Paulmann. Het testveld wordt compleet gemaakt door het Nederlandse bedrijf Innr.

Saillant detail is dat Innr is opgericht door voormalige medewerkers van Philips en Ikea, die een eigen verlichtingssysteem wilden ontwikkelen. Aanvankelijk wilden we ook Osram opnemen in deze test. Met de ledlampen van die verlichtingsspecialist hebben we eerder goede ervaringen gehad. Diens Lightify-systeem is nu omgedoopt tot ‘Smart+’. Het bedrijf is overge­nomen door Ledvance, dat weliswaar nog lampen verkoopt onder de merknaam Osram, maar de bijbehorende Gate­way lijkt niet meer gemaakt te worden. Of daar een vervanger voor op de markt komt is volgens Ledvance nog niet besloten.

Ikea, Innr, Paulmann en Philips bieden voor hun systemen een erg uitgebreid aanbod van gekoppelde lichtcomponenten. Het meest populair zijn lampen die de plaats van oude, ‘domme’ gloei- of halogeenlampen kunnen innemen (zogeheten retrofit-modellen). Nog lang niet iedereen heeft al zijn lampen vervangen door moderne ledlampen. Vaak zijn de eerder aangeschafte lampen te mooi en te duur om ze helemaal weg te doen of gaat het bijvoorbeeld om inbouwspots.

Retrofitlampen moeten de oude lampen natuurlijk zo veel mogelijk benaderen wat betreft de kleur van het licht en de lichtopbrengst, en ze moeten rustig licht geven zonder te flikkeren. We hebben alle lampen dan ook zware tests laten doorstaan.

De fabrikanten verdienen het meest aan de retrofitmodellen voor E27 (klassieke gloeilamp), E14 (kaarsvorm) en GU10 (spotjes), maar ze brengen ook steeds meer complete armaturen uit. Door de lange levensduur van ledtechnologie willen klanten soms eerder de armatuur vervangen dan dat de lamp vervangen moet worden.

De term smarthome gebruiken we als systemen zorgen voor meer comfort, veiligheid of energiebesparing, en het liefst natuurlijk alle drie. De geteste lichtsystemen kunnen op alle drie die gebieden dan ook een bijdrage leveren.

Dankzij ledtechniek zorgen ze sowieso voor een maximale lichtopbrengst bij een minimaal energie­verbruik. Ze kunnen daarnaast via timers of bewegings­melders worden in- en uitgeschakeld om nog meer energie te besparen. Ze houden inbrekers buiten je huis door de aanwezigheid van bewoners te simuleren en houden je binnenshuis veilig door automatisch gevaarlijke punten te verlichten (zoals een trap) of door ze op andere signalen te laten reageren. Je kunt je slimme verlichting bijvoorbeeld aan een rook- of brandmelder koppelen, zodat bij een brandalarm in huis de lampen gaan knipperen of met een waarschuwingskleur gaan branden.

Tot slot hebben de systemen zeker op het gebied van comfort veel te bieden. Met slimme lampen kun je in een handomdraai de verlichting afstemmen op een bepaalde situatie. Kies de gewenste scène daarbij uit via een app, afstandsbediening of doe dat met spraakopdrachten terwijl je relaxed op de bank zit. Daarbij kun je hele groepen lampen in één keer de gewenste kleur en helderheid geven of speciale lichteffecten laten tonen. Je hoeft er niet eens extra kabels voor aan te leggen.

Het thema dimmen kan bij retrofit-lampen wel een probleem zijn. Heb je al een wanddimmer, dan is die doorgaans afgestemd op ohmse lasten. Alleen werkt dat niet met ledlampen, die gaan dan helemaal uit of beginnen vervelend te flikkeren. Je moet dan een passende schakelaar voor de leds kopen, of de dimmer in de wand vervangen. Slimme lampen kunnen zelfstandig dimmen, maar dat kun je dan weer niet aansturen via de oude wandschakelaar. Dit geldt ook voor veel armaturen met een ingebouwde (snoer)dimmer.

Bij de slimme verlichtingssystemen staat een gate­way centraal, die dient als verbinding tussen het lokale netwerk en het radionetwerk van de lampen. Alle geteste systemen gebruiken ZigBee als radioprotocol, dat door Hue een soort quasi-standaard is geworden voor slimme verlichting. Doorgaans communiceert de smartphone-app via wifi/internet met de gateway, die opdrachten stuurt naar de gekoppelde lampen.

Als je kijkt naar de beschikbare apparatuur, verschillen de vier geteste systeem aardig van elkaar. Op het gebied van retrofit bieden ze allemaal in ieder geval de meest gangbare lampen. Doorgaans zijn die er in drie vormen: lampen met een vaste kleur (meestal 2700K wit), lampen die instelbaar zijn van warmwit tot koudwit licht (tunable white, TW) en RGB-lampen. Ledstrips die via een app zijn te regelen ontbreken alleen bij Ikea.Philips heeft met afstand het grootste aanbod aan complete armaturen. Zowel voor binnen als voor buiten zijn er plafond-, hang- of staande lampen van Hue. Met de Hue Go biedt Philips ook de enige draagbare lamp met ingebouwde accu. Complete armaturen vind je ook bij Paulmann, waarbij het vooral gaat om plafond- en wandlampen. Innr heeft kleine lichtspots in het programma voor de accentverlichting van objecten.

Ikea’s portfolio is, zoals je zou verwachten, meer op meubels gericht. De Zweden bieden verlichte kast­deuren, erg platte vitrinespots, vlakke ledtegels, en er zijn zelfs motorisch aangedreven rolgordijnen. Daarmee kun je ook buitenlicht in je lichtscènes verwerken.

Met de aan het lichtsysteem gekoppelde tussen­stekkers kun je gewone lampen, maar net zo goed een printer of ander apparaat opnemen in het systeem. De tussen­stekkers van Innr en Ikea kun je via ZigBee in- en uitschakelen. Tussenstekkers van Philips waren tot voor kort alleen tweedehands te vinden. Sinds kort is er ook een tussenstekker opgenomen in het Hue-programma (Hue smart plug).

Voor de komst van Hue had het bedrijf onder de naam LivingColors/LivingWhites al via ZigBee gekoppelde producten. Die hardware is nog steeds met Hue compatibel en populair bij lief­hebbers, zoals de tussenstekker LivingWhites waarmee je ohmse lasten kunt dimmen. Een soortgelijke oplossing heeft alleen Paulmann in het assortiment in de vorm van een draadloos gestuurde 230V-snoerdimmer.

De Hue-app loopt wat betreft functionaliteit en gebruiksgemak duidelijk voorop.

Het installeren verloopt erg makkelijk als je begint met een starterset, want daarin zijn de onderdelen al aan de ZigBee-kant met elkaar gekoppeld. Je hoeft dus alleen de app te installeren om aan de slag te kunnen. Philips biedt verschillende sets van een bridge in combinatie met bepaalde lampen. Bij Innr is de starterset alleen online te vinden. Ikea biedt momenteel geen starterset aan en verkoopt liever losse onderdelen.

Het koppelen van de app aan de gateway is bij alle vier systemen goed geregeld. Door te drukken op een knop op de bridge (Innr, Philips) of het scannen van een QR-code (Ikea) wordt bij de aanmelding gecontroleerd of je fysiek toegang hebt tot die bridge. Bij de Smart Friends Box van Paulmann ontbreekt die controle. Maar bij Paulmann krijg je als eigenaar wel ­beheerdersmogelijkheden: via een masteraccount kun je extra gebruikers beheren en hun rechten naar wens aanpassen. Het voordeel daarvan is dat niet elke gebruiker die het systeem mag bedienen ook meteen alle complexe routines of scènes overhoop kan halen.

Na het aanmelden bij de bridge kun je de gewenste lampen toevoegen. Bij Philips kan dat op verschillende manieren. Je kunt rechtstreeks in de app een ZigBee-code invoeren die op het product staat vermeld of je kunt de automatische zoekfunctie gebruiken. Dat laatste kan ook bij Paulmann en Innr: zodra een nieuwe component voor het eerst op de stroomtoevoer is aangesloten, wordt de scanfunctie in de app gestart en wordt de armatuur of lamp vervolgens automatisch gekoppeld.

Bij Ikea werkt dat omslachtiger, omdat elk nieuw lichtelement moet worden toegewezen aan een ‘bedieningselement’. Dat kan volgens de Ikea-logica een van de Trådfri-schakelaars zijn (dimmer of bewegingsmelder). Die worden gebruikt om nieuwe componenten toe te voegen met ZigBees ‘Touchlink Commissioning’. Maar eerst moet zo’n bedieningselement wel zelf gekoppeld zijn aan de bridge.

Het bedieningselement moet zich daarvoor in de directe nabijheid van de bridge bevinden. Pas daarna kun je de te koppelen lampen toevoegen. Daarvoor moet je een lamp bij het bedieningselement houden en op het vaak lastig te bedienen Touchlink-knopje drukken. Daarna verschijnt ook bij Ikea de lamp in de app.

Je kon Trådfri-lampen voorheen maar aan één enkel bedieningselement toewijzen. Je kunt ondertussen ook bedieningselementen aan elkaar koppelen, waardoor je bijvoorbeeld een ledpaneel kunt laten aansturen door een bewegingsmelder en een dimmer. Om grote Trådfri-installaties in te richten is veel knoppendrukken en nog meer geduld nodig.

Eenmaal geïnstalleerd, beheer je het betreffende systeem via de app op de smartphone. Alle apps bieden de mogelijkheid om afzonderlijke lampen toe te wijzen aan ruimtes, zodat je niet elke lamp afzonderlijk hoeft aan te sturen. Meestal kun je via een kleurenpalet bij RGB-lampen de gewenste kleur kiezen en via schuif­regelaars de lichtsterkte aanpassen of bij ‘tunable ­white’ (TW) lampen de kleurtemperatuur aanpassen. Bij Trådfri wordt de kleurkeuze het meest beperkt. Je hebt slechts 24 kleur-presets bij RGB-verlichting en slechts 3 presets bij TW-lampen.

In principe zijn de systemen geschikt voor familiegebruik en kun je ze met meerdere smartphones gelijktijdig bedienen. Bij het eerste contact is aanmelding nodig, om te voorkomen dat iedereen die wifitoegang heeft zomaar het licht kan uitdoen.

24 Presets voor 16 miljoen kleuren: Trådfri beperkt de kleurenkeuze bij de RGB-lampen onnodig.

De Hue-app biedt als enige widgets voor Android, waarmee je complete lichtscènes kunt bedienen zonder de app te openen. Als je de smartphone helemaal niet tevoorschijn wilt halen, zijn er voor alle systemen ook extra afstandsbedieningen. Bij Ikea zijn veel componenten vanwege de hiervoor beschreven aanmeld-­logica als accessoire beschikbaar. De Trådfri-dimmer is wel de meest originele afstandsbediening in deze test. De kleine ZigBee-druppels hebben een geïntegreerde gyrosensor, zijn magnetisch en kun je daardoor zo bijvoorbeeld op je koelkastdeur hangen. Eraan draaien is genoeg om het licht te dimmen. Philips biedt met de Tap-schakelaar een vierknops-schakelaar die de kinetische energie van het indrukken gebruikt om zonder batterijen te kunnen werken.

De Innr-afstandsbediening ziet er wat log uit, maar kan wel rechtstreeks scènes aansturen. Ook Paulmanns ZigBee-remote is vrij fors, maar biedt wel een ronde touch-kleurenkiezer en knoppen voor groepsbesturing. Een vergelijkbare afstandsbediening bestond vroeger ook voor Hue, maar die vind je nu hooguit tweedehands. Bij de LivingColors-lampen kreeg je die erbij.

Een derde manier om de lampen te bedienen is spraakbesturing. Trådfri en Hue kunnen via Google Home en Amazon Alexa worden aangestuurd. Alexa ondersteunt echter nog geen Nederlandstalige opdrachten. Ook Apple HomeKit (met Siri spraakbesturing) wordt tegenwoordig ondersteund met de nieuwste versies van de bridge en firmware. Bij Paulmann ben je bij de eigen bridge beperkt tot Alexa. Voor bediening via internet is een ‘Remote Home’-abonnement nodig (10 euro per jaar na de proefperiode). De Innr-gateway heeft wel een ­cloud-koppeling, maar kan niet worden verbonden met spraakassistenten of automatiseringsdiensten zoals IFTTT.

ZigBee werkt net als wifi op de 2,4GHz-band. De gateways van de vier fabrikanten moeten via ethernet worden aangesloten op het lokale netwerk om in elk geval daarbij mogelijke conflicten met wifi te vermijden. Desondanks kan het druk worden op de 2,4GHz-band, wat leidt tot een haperende bediening van het systeem. De Hue-bridge is de enige gateway waarbij je in dat geval op een ander ZigBee-kanaal kunt overschakelen. In de andere gevallen moet je de wifi-router anders instellen of de gateway opnieuw installeren, omdat daarbij auto­matisch wordt gezocht naar een zo rustig mogelijk ZigBee-kanaal.

In de praktijk gaat het niet alleen om de afstand tussen de gateway en een specifieke lamp. ZigBee is namelijk ontworpen als een meshsysteem. Elke lamp die je toevoegt, breidt het bereik van het systeem automatisch uit. Opdrachten worden eenvoudigweg van component naar component doorgestuurd.

Ikea heeft als enige een ZigBee-repeater in het programma, om gaten in de mesh te overbruggen. Bij de andere systemen moet je voor het overbruggen van te lange afstanden een extra lamp installeren die als tussenstation kan dienen. Ook in uitgeschakelde toestand stuurt de lamp opdrachten door. Op die manier is het mogelijk om met ZigBee ook grote woningen en huizen met meerdere verdiepingen tot in de tuin te bestrijken.

Bij het vergelijken van het ZigBee-bereik van E27-­lampen zagen we verschillen tussen de systemen. Een lamp van Paulmann was als eerste het contact met de basis kwijt, die van Ikea en Philips konden nog wat verder weg aangestuurd worden. Het meest robuust was de verbinding bij de Innr-lamp. Dat komt doordat Innr de ZigBee-antenne bij zijn E27-lamp verder uit de plastic voet laat steken, in plaats van die in de lampvoet te verstoppen.

Opzettelijk gesloopt: de ZigBee-antenne bij de E27-lamp van Innr steekt verder naar boven in de plastic lampvoet. Bij de test had die lamp het grootste bereik.

Bij de test hadden de ledlampen van Ikea erg veel tijd nodig om na het kort wegvallen van een tussen­station weer opnieuw verbinding te maken met de gate­way. Juist bij retrofitlampen kan dat snel gebeuren omdat die in bestaande armaturen worden geplaatst die met een wandschakelaar verbonden zijn. Als een lamp niet meer op de stroomtoevoer is aangesloten, kan hij ook geen opdrachten doorgeven.

Wat betreft het onderwerp stroomuitval: met uitzondering van Philips Hue onthouden de lampen standaard hun kleur- en helderheidinstellingen en worden die na afloop hersteld. De Hue-lampen gingen standaard altijd met 100% warmwitlicht branden na een stroomonderbreking. Pas sinds er onlangs een update was kun je sommige componenten nu naar wens met de laatste instellingen voor helderheid en kleur laten ­starten.

Merkwaardig vonden we de werkwijze van de Innr-­bridge, die na een herstart contact nodig had met de cloudserver om te kunnen werken. Zonder die inbreng van internet werden de lampen wel in de app getoond, maar waren ze niet aan te sturen. Dat is erg onhandig, omdat internetmodems na een stroomuitval soms enkele minuten nodig hebben om de verbinding te herstellen. Na dat eerste contact kun je het systeem echter wel offline gebruiken. De andere geteste exemplaren starten ook zonder internetverbinding. Gebruik je ze alleen lokaal, dan ontbreken uiteraard alle cloud- of remote bedieningsmogelijkheden.

Philips heeft ook Hue-lampen uitgebracht die zonder bridge via bluetooth bediend kunnen worden. De automatisering en remote mogelijkheden ontbreken hierbij eveneens.

Ikea E27 Tradfri lamp – lichtval en kenmerken

Led E27 1000 lumen
Lichtstroom	1026 lm
CRI / kleurtemperatuur	86,8 / 2742 K
Stralingshoek / lichtrendement	223° / 85,5 lm/W
Energieverbruik stand-by / aan	0,5 W / 12 W

Philips Hue GU10 lamp – lichtval en kenmerken

Hue White Ambiance
Lichtstroom	253 lm
CRI / kleurtemperatuur	86,3 / 2896 K
Stralingshoek / lichtrendement	40° / 54,8 lm/W
Energieverbruik stand-by / aan	0,28 W / 4,62 W

In het magazine vind je testresultaten van tien andere lampen en uitleg over de resultaten. We gaan daarin ook in op de techniek achter ledlampen en hoe je de gegevens op de verpakking kunt doorgronden.

De nadruk bij alle vier de lichtsystemen ligt duidelijk op het comfort. Philips Hue begeeft zich met de aangeboden bewegingssensors voor binnen/buiten en een goed bruikbare aanwezigheidssimulatie ook op het gebied van huisbewaking.

Bij Paulmann-systeem is te merken dat de Smart Friends Box samen met partners Abus, Steinel en Schellenberg is ontwikkeld en dus ook geschikt is voor alarmsystemen en rolluiken of voor het aansturen van de verwarming. Bij het definiëren van regels kom je er al snel achter dat het meer om een smarthomecentrale gaat dan om een verlichtings-gateway.

Via de Smart Friends-app kun je complexe als-dan-regels definiëren. Aan sommige extensies zijn wel extra licentiekosten verbonden. De mogelijkheden van de app zijn zo uitgebreid dat je er eigenlijk wel de documentatie bij nodig hebt.

Als je de andere drie systemen op soortgelijke wijze wilt automatiseren, kunnen smarthomecentrales als de Homey van pas komen. Daarmee kun je ook de systemen van Trådfri, Innr en Philips vergaand integreren in een bestaand smarthome. De ­Philips-Hue-bridge biedt bovendien een open programmeerinterface en is een ideaal platform voor je eigen programmeerexperimenten. Voor Ikea’s Trådfri-­systeem bestaat er een onofficieel Python-framework.

Ben je eenmaal gewend aan verlichting in huis die je helemaal naar wens kunt instellen, dan wil je niet meer zonder. Alle vier de lichtsystemen zijn wat dat betreft geschikt om het wooncomfort in je paleis een upgrade te geven. Paulmanns Smart Friends Box is eigenlijk alleen interessant als je ook componenten wilt gebruiken van partners als Abus, Steinel of Schellenberg.

Ook al gaan de systemen prat op efficiënte ledtechniek, als je echt energiezuinig wilt doen is slimme verlichting niet de beste keus. Met een stand-byverbruik per onderdeel van 0,5 tot 1 watt kom je bij een compleet uitgerust huis als snel op een totaal stand-by­verbruik van 40 watt en bijbehorende energiekosten van rond 100 euro per jaar. Door automatiseringsregels en bewegingssensors slim toe te passen, kun je aan de andere kant weer een paar euro besparen, maar door de hoge aanschafkosten is slimme verlichting niet echt een handige besparingstip.

Qua functionaliteit heeft Philips met het Hue-systeem een voorsprong. Klanten profiteren van de jarenlange ervaring die het bedrijf heeft met gekoppelde verlichting en dankzij de open architectuur kun je ook allerlei spannende toepassingen van derden gebruiken. Bovendien heeft het systeem de beste kaarten in huis als het gaat om de integratie in bestaande smarthome-omgevingen.

Duidelijk goedkopere verlichting vind je bij Ikea en Innr. Het Nederlandse Innr biedt met zijn gekoppelde ledfilamentlampen zelfs een van de meest vernieuwende producten aan. Eventueel kun je die systemen ook met elkaar proberen te combineren.