KDE Plasma 5.20 review – vooruitgang bij Wayland

Het KDE-project wil met Plasma een elegante en eenvoudige gebruikersinterface uitbrengen die de gebruiker serieus neemt. Er is bij KDE Plasma 5.20 onder meer vooruitgang geboekt bij de integratie van Wayland. Een korte review.

Het KDE-project brengt elke vier maanden een nieuwe versie van de Plasma-desktop uit, die telkens veel fine-tuning bevat. Door de korte releasecycli zijn de vernieuwingen meestal te overzien. De ontwikkeling gaat in kleine stappen, en dat valt minder op dan met grote sprongen. Dankzij de voortdurende verbeteringen kon het KDE-project voormalige gebruikers terugwinnen en nieuwe aantrekken. Tijd om de balans op te maken van KDE-plasma 5.20.

De nette grafische interface, met links het hoofdmenu en rechts het meldingscentrum.

Wanneer je KDE-plasma 5.20 voor het eerst start, is het eerste wat opvalt de nette grafische interface. De Plasma-desktop is altijd gebaseerd geweest op een klassiek bedieningsconcept, net als Windows. Nieuwkomers moeten hun weg sneller vinden dan met de Gnome-shell.

De taakbalk onderaan het scherm is het centrale element van de interface. Het hoofdmenu bevindt zich linksonder op de balk en geeft toegang tot toepassingen en instellingen. Rechts staan de lopende apps in het taakoverzicht. Vaak gebruikte programma’s kunnen daar met de rechtermuisknop op worden vastgezet. De taakbalk toont alleen nog maar pictogrammen – vergelijkbaar met Windows. Dat zorgt voor een strakke uitstraling, maar wordt onoverzichtelijk wanneer meerdere vensters van dezelfde toepassing openstaan. Indien gewenst kun je via de instellingen terugkeren naar de klassieke weer­gave. Wanneer je met de muis over de pictogrammen van de lopende programma’s beweegt, verschijnt er een voorbeeldafbeelding met de inhoud van het venster.

De indicatorpictogrammen aan de rechterkant van de balk tonen systeeminformatie. Meteen ernaast bevindt zich het uitklapbare meldingscentrum. Het meldingssysteem is bij de laatste versies voortdurend herzien om de gebruiker op een zinvolle ­manier te informeren zonder hem onnodig te storen. Een klik met de middelste muisknop op het belsymbool onderdrukt alle meldingen. De indeling van de pictogrammen in een raster maakt het gebruik van touchscreens makkelijker. De meldingen voor het ­volume en helderheid zijn discreter en passen goed in het opgeruimde totaalbeeld.

Daarnaast heeft Plasma veel zogenaamde widgets die ergens op het bureaublad gezet kunnen worden, zoals een klok met een analoge look en een systeemmonitor.

Op de KDE-ontwikkelaarsconferentie Akademy 2019 zijn twee belangrijke doelen vastgesteld om de gebruikerservaring van de Plasma-desktop te verbeteren. Ten eerste is dat het uniform maken van de beschikbare KDE-softwarestack in termen van werking en functies, en ten tweede een geleidelijke overgang naar het moderne display-serverprotocol Wayland.

De KDE-apps zien er voor het grootste deel hetzelfde uit. De toepassingen hebben in principe dezelfde structuur en gedragen zich voorspelbaar. De menu’s bevinden zich meestal aan de linkerkant, het pictogram en de werkbalken bovenin het programmavenster. Knoppen en bedieningselementen zijn gestandaardiseerd. Zelfs eigen toepassingen zoals Spotify en Zoom passen daar goed in en houden zich aan de globale designinstellingen. Het maakt daarbij niet uit van welke bron de apps geïnstalleerd worden. Alleen bij Gtk-toepassingen zijn er, afhankelijk van het installatietype, problemen zoals een verkeerd ­design of bijna onleesbare lettertypen.

Je kunt vensters met behulp van een toetsencombinatie aan de rand van het scherm of in een hoek zetten.

De implementatie van het Wayland-protocol zet een grote stap voorwaarts in Plasma 5.20, maar is nog niet helemaal volwassen. Basisfuncties van de desktopomgeving zoals screencasting veroorzaken inmiddels geen problemen meer. Ook video’s in VLC en in de browser lopen feilloos. Maar het slepen en neerzetten van een browsertabblad van Firefox naar een apart venster lukte met de Wayland-modus niet en leidde tot fouten in de weergave bij het tabbladoverzicht.

Handig voor gebruikers van meerdere monitoren: in de Wayland-modus onthoudt de Plasma-desktop de positie van de vensters op de externe schermen, zelfs tussen verschillende sessies. Na het inloggen staan alle programmavensters op hun gebruikelijke plaats en kun je meteen productief aan de slag.

De 5.21-release moet zorgen voor dual-gpu-ondersteuning voor Wayland. De in de processor geïntegreerde graphics en een dedicated grafische chip moeten dan samen in staat zijn om externe beeldschermen aan te sturen. Voor het gebruik van HiDPI-displays kunnen het lettertype en de bedieningselementen traploos worden geschaald met een schuifregelaar. Met de door ons gebruikte AMD-kaart (Mesa 20.2.1) liepen de animaties soepel en voelde de hele desktopomgeving zeer betrouwbaar aan. Dat maakt het een genot om te gebruiken.

Sinds Plasma 5.20 leidt een crash niet langer tot het afsluiten van de hele Plasma-sessie, maar start Wayland automatisch op de achtergrond opnieuw op. KDE Plasma in Wayland-modus is in principe geschikt voor dagelijks gebruik. Als je echter een stabiel systeem nodig hebt, kun je Plasma beter in de Xorg-modus gebruiken. Om dat te doen, selecteer je ‘Plasma’ in plaats van ‘Plasma (Wayland)’ bij de inlogmanager SSDM.

Blijf op de hoogte van de nieuwste Linux informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Wat betreft de bediening komt Plasma met versie 5.20 dichter bij andere desktops. Net als bij Gnome kunnen vensters met drag&drop worden verplaatst door op de supertoets (Windows-toets) te drukken. Ook de Application Launcher KRunner kan op die manier flexibel op het scherm gezet worden en achteraf worden vastgezet. Die wijziging moet conflicten in de hotkey-instellingen met andere toepassingen voorkomen.

Vensters zijn ook volledig zonder muis te verplaatsen: met de combinatie van de supertoets en een pijltjestoets geef je het actieve programmavenster in een handomdraai een nieuwe plaats op het scherm. Zo zet super+linkerpijltjestoets het venster vast op de linkerrand van het scherm. Het is ook mogelijk om hierbij twee pijltjestoetsen te gebruiken. Het venster springt dan in halve grootte naar de betreffende hoek van het scherm.

De Plasma-desktop is bij versie 5.20 nog steeds gericht op gebruikers die graag de volledige controle willen hebben en biedt mogelijkheden voor gedetailleerde instellingen. Er is veel veranderd bij de System Settings. Het Bluetooth-menu en het gebruikers­beheer zijn van de grond af aan opnieuw ontworpen en zijn nu veel duidelijker. VPN-verbindingen met WireGuard kunnen via de netwerkinstellingen eenvoudig worden ingesteld. Het Info Center leest de SMART-waarden van de schijven uit en informeert je over hun gezondheidstoestand.

De windowmanager KWin kan worden uitgebreid met scripts volgens je eigen wensen. Die scripts kunnen nu rechtstreeks vanuit de grafische gebruikers­interface geïnstalleerd worden.

Als je niet meer weet welke schuifregelaars je bij de instellingen allemaal veranderd hebt, kun je met één klik hulp krijgen: de knop ‘Highlight Changed Settings’ markeert de desbetreffende items in kleur.

KDE Plasma laat de gewijzigde instellingen met een druk op de knop in kleur zien.

De Plasma-desktop voldoet met versie 5.20 aan alle eisen van het dagelijks leven en heeft veel nuttige functies van een moderne Linux-desktop in het assortiment. Als je je systeem naar hartenlust wilt configureren, heb je veel aanpassingsmogelijk­heden. Alle anderen kunnen meteen aan de slag met de meestal nuttige standaardinstellingen. Ondanks de vele mogelijkheden is Plasma toegankelijker geworden. De omgeving is consistenter geworden en volgt de normen die door andere desktops zoals Gnome gesteld worden.

Als je de nieuwe Plasma-desktop wilt uitproberen, is de distributie KDE neon een goede keuze. Die werkt ook als een live-systeem zonder installatie. Gebruikers van op Ubuntu gebaseerde systemen zullen nog even geduld moeten hebben. Plasma 5.20 is al wel beschikbaar in de repository’s van Arch Linux en openSUSE Tumbleweed, evenals in de huidige Fedora-­versie 33.

(Deze tekst is verschenen in c’t 1-2/2021, p.36 met medewerking van Niklas Dierking en Noud van Kruysbergen)