Laptop kopen: kies de juiste processor

Processors met twee tot acht cores, Wi-Fi 6, ray-tracing, speciale schermformaten, geïntegreerde privacyfilters, oled en dubbele schermen – er is veel veranderd in laptopland. We gaan in op de stand van zaken en geven alle informatie die je nodig hebt als je een laptop kopen wilt. Om te beginnen het hart van de laptop: de processor.

(In andere artikelen kijken we onder andere naar scherm en graphics, werklaptops, en wifi)

Als je op zoek bent naar een nieuwe computer, neig je misschien naar een laptop. Dat apparaat is handig voor op de bank, in bed, aan de eettafel en op het balkon terwijl je van een drankje nipt. En als je hem even helemaal niet nodig hebt, klap je hem gewoon lekker dicht en stop je hem ergens weg in een la. Het is verder een compleet systeem, waarbij je met één partij contact hebt bij defecten of problemen: de fabrikant (of in eerste instantie de verkoper).

Het aanbod aan laptops is echter gigantisch en onoverzichtelijk: voor minder dan 500 euro heb je ontelbaar veel keuze en meer dan 5000 uitgeven is ook geen enkel probleem. In dit koopadvies willen we je door de keuzejungle gidsen en helpen je persoonlijke eisen en wensen om te zetten in hardware. Zo hoef je niet onnodig veel geld uit te geven. We beginnen met de processor. In laptops vind je processors met zeer uiteenlopende prestaties.

We gaan eerst in op de modellen van Intel. De meest voorkomende zijn versies met een TDP (Thermal Design Power) van 15 watt en 45 watt. Modellen van 15 watt met een U in de modelaanduiding zijn de standaard cpu’s. Die worden gebruikt in mobiele ­13,3-inch laptops tot aan de niet meer zo draagbare 17,3-inch laptops.

De dikte van de behuizing is daarbij rele­vanter dan de grootte van het scherm. Voor 15W-cpu’s zijn platte koelers prima en die passen zonder veel moeite in dunne behuizingen.
De 45-watt Intel-processors zijn te herkennen aan een H in de modelaanduiding. Ze hebben een flinke koeling nodig en worden daarom alleen gebruikt in laptops met een schermdiagonaal van 15,6 inch of meer. Van­wege hun hogere performance worden ze vaak gekoppeld aan snelle grafische chips (daarover later meer), die op hun beurt ook een krachtige koeling nodig hebben. Dat heeft duidelijk impact op het gewicht en de dikte van de behuizing. In uitzonderlijke gevallen kunnen laptopfabrikanten wel een 45-watt-cpu plus een dikke grafische kaart in een platte behuizing geperst krijgen, maar dat is erg uitzonderlijk en ook bijzonder prijzig. Er zijn ook prijzige laptops met 15W-processors ingebouwd, maar die proberen je te verleiden met premium features in plaats van maximale prestaties.

Fabrikanten bedenken bijzondere oplossingen om laptops goed te koelen, zoals bij deze StudioBook One van Asus.

Nadat dualcore jarenlang de standaard was voor de 15W-klasse, is dat sinds de achtste generatie van Intels Core i-processoren (Core i-8xxxU) quadcore geworden. Die stap ging gepaard met een flinke sprong in performance van 33 procent, wat de grootste toename was in mobiele cpu-performance sinds lange tijd. Het was een veel grotere toename dan wat je gewoonlijk ziet bij een nieuwe generatie cpu’s.

Quadcores zijn beschikbaar als Core i7 en als de minder dure Core i5. Core i3’s zijn daarentegen altijd slechts dualcores. Aangezien de achtste Core i-generatie al ongeveer twee jaar op de markt is in laptops in alle soorten en maten, is er geen reden om een laptop te kopen met een oudere Core i-generatie – zelfs als de performance niet zo belangrijk is, voor wat kantoortaken en internetten.

Fabrikanten leveren inmiddels de eerste laptops met tiende generatie Core i-processors. De performance­boost is echter kleiner dan je denkt. Intel heeft simpel­weg de negende generatie van 15-watt mobiele processoren overgeslagen en heeft bij de tiende Core i-generatie een 15-watt hexacore uitgebracht. Maar daar is slechts één duur Core i7-topmodel van. De overige i7 en i5-opties zijn allemaal weer de gebruikelijke quadcores. We hebben de hexacore nog niet aan de tand kunnen voelen. De eerste tests door Amerikaanse techsites lieten zien dat ze een onverwacht lage performance bieden. Misschien zijn zes kernen en een TDP van slechts 15 watt toch te veel van het goede.

Verwarrend feitje: er is nog geen tiende Core i-generatie met een TDP van 45 watt, maar wel een van de negende generatie. Ook hier was er een verhoging van het aantal kernen onderdeel van de planning. Sinds de achtste Core i-generatie waren tot zes kernen mogelijk in plaats van vier, bij de negende generatie zijn er nog twee kernen toegevoegd: de Core i9-9xxxH is de aanduiding voor octacores, maar die zijn behoorlijk aan de prijs. Core i7 H-modellen hebben zes kernen en Core i5-versies zijn quadcores. Core i3-modellen met 45 watt zijn er niet, 15 watt is genoeg om die performance te halen. Als je een mobiele Xeon-processor tegenkomt in een zeer duur workstation-laptop: die zijn nauw verwant aan de Core i9-versies en ondersteunen RAM met ECC-­foutcorrectie, wat in prinicpe eigenlijk totaal overbodig is voor consumenten.

Het feit dat we tot nu toe alleen processors van Intel noemen ligt aan het feit dat ze nog steeds toonaangevend zijn in laptops. Dit in tegenstelling tot bij de desktops, waar AMD momenteel heer en meester is. Dat heeft te maken met meerdere factoren.

In het algemeen zijn de mobiele quadcore processors van AMD qua performance gelijk aan de quadcores van Intel. En de derde generatie AMD Ryzen (Ryzen 3000U) is nauw verwant aan de tweede (Ryzen 2000U), waardoor de sterke en zwakke punten identiek zijn. AMD heeft de Ryzen 2000U in verschillende premium-apparaten kunnen plaatsen, wat in het voorjaar van 2018 aardig wat aandacht trok. Met viercijferige prijzen krijg je wel zeer leuke laptops in elkaar gezet. Daarna was er echter niet veel opvallends meer te spotten in dit prijzige segment, behalve Microsofts Surface Laptop 3 15″.

De Microsoft Surface Laptop 3 15” is een van de weinige premium-laptops met een AMD Ryzen-processor van de derde generatie.

Dat kwam onder andere doordat er in het begin leveringsproblemen waren. Vervolgens gingen de laptopfabrikanten weer verder zoals ze dat deden vóór Ryzen: de AMD-processoren belandden in goedkope laptops met prijzen onder de 500 euro. In deze prijsklasse is de processor minder belangrijk en gaat het meer om het samen­stellen van een aantrekkelijk totaalpakket met een zo laag mogelijke prijs. Dat leidt tot onvermijdelijke bezuinigingen op bijna alle aspecten zoals de behuizing, toetsenbord, scherm, geheugenuitbreiding en veel andere details (zie ook het kader ‘Instap-koopadvies’).

In tegenstelling tot bij de desktop Ryzens zat er bij de mobiele processors een gat in het AMD-aanbod. Er waren geen mobiele Ryzens met een TDP van 45 watt of meer dan vier cores. De Ryzen 3000H die begin vorig jaar werd uitgebracht, was een 35-watt quadcore die weinig meer voorstelde dan een noodgreep die niet eens in een handjevol laptops terechtkwam. Ook al bood hij samen met een dedicated gpu genoeg power voor een middenklasse gaminglaptop, AMD’s leveringsproblemen bij de 35-watt-cpu’s (desktop en mobiel) zorgden dat het al snel over was met de pret. AMD onderkende het probleem en nam maatregelen. Begin januari 2020 zijn de Ryzen 4600H en 4800H onthuld – een 45-watt hexacore en ­octacore voor bijzonder krachtige laptops. Daarnaast zijn er nieuwe budgetprocessors (in de 3000-serie) en krachtige processors met een 35-watt TDP (4000HS-­serie) aangekondigd. Op basis van de eerste tests lijken dit zeer aantrekkelijke laptop-processors. Laptops die ermee zijn uitgerust zijn echter nog niet veel in de winkels (en voor tests) beschikbaar gekomen.

Windows on ARM

Naast Intel en AMD is er nog een partij die processors voor laptops aan de man probeert te brengen. Microsoft en Qualcomm pushen al jaren Windows-apparaten met ARM-processors in plaats van de oudgediende x86-cpu-architectuur die door alle AMD- en Intel-processors gebruikt wordt. Maar het daaruit voortvloeiende gebrek aan compatibiliteit met programma’s en randapparatuur is een ernstig probleem, en de apparaten zijn flink aan de prijs.

Het feit dat AMD in de tussentijd geen mobiele versie van de desktop-octacore heeft uitgebracht, komt doordat ze geen geïntegreerde gpu’s hadden. Bij desktops is dat weinig spannend, maar bij laptops is het wel een belangrijk aspect: elke extra component verbruikt extra stroom en neemt waardevolle ruimte in die anders kan worden gebruikt voor de accu. Twee redenen die zorgen voor een mindere accuduur.

Om het energieverbruik te drukken, gebruiken ­bijna alle moderne laptops met losse gpu’s een hybride graphics-techniek. Als je in Excel wat spreadsheets aan het vullen bent, wordt de losse gpu uitgeschakeld en mag de zuinigere geïntegreerde gpu aan de bak.

Als je geen games speelt, zijn de geïntegreerde graphics voldoende. Ze spelen video’s af in alle gangbare resoluties en formaten met bijna geen cpu-­belasting, wat de batterij spaart en zorgt dat de ventilators zich koest houden. Ze zijn in beperkte mate geschikt voor 3D-toepassingen. Google Earth draait prima zonder een losse gpu, games met low-end 3D-graphics zoals The Sims of World of Warcraft ook, net als verslavende 2D-games zoals Candy Crush.

Voor casual games is de ingebouwde grafische kaart van de laptop-processor (meer dan) voldoende.

Bij AMD-processoren worden de geïntegreerde gpu’s Radeon Vega genoemd en bij Intel zie je meestal UHD 620 (achtste Core i-generatie) of alleen UHD (tiende Core i-generatie) vermeld staan. Helaas husselt Intel bij de tiende Core i-generatie veel namen door elkaar. Er zijn zowel cpu’s met de aanduiding Core i-10xxxU (14nm-procedé) en Core i-10xxGx (10nm-procedé). Ondanks de ontbrekende U behoren deze laatste ook tot de 15W-categorie. Met de achtervoegsels G1 (voor i3 en i5), G4 (voor i3, i5, i7) of G7 (voor i5 en i7) maakt Intel nogal overdreven duidelijk dat een betere geïntegreerde gpu aanwezig is. Ja, die is wat krachtiger geworden en heet in G7-modellen geen UHD meer maar Iris Plus, maar dit verandert niets aan het feit dat je voor 3D-games nog steeds een aparte grafische chip nodig hebt.

Let op: veel fabrikanten denken dat de meest rijkelijk uitgeruste versies van hun mainstream laptops nog meer opgeleukt moeten worden en bouwen dan low-end gpu’s zoals de GeForce MX150 of MX250 in. Maar die chips zorgen voor een onnodig complex systeem, vreten stroom en hebben een flink koelsysteem nodig. Dat vermindert de accuduur en zorgt voor meer ventilator­herrie zonder merkbare verbetering van de 3D-prestaties. Daarom raden wij aan om de net daaronder liggende variant te nemen zonder een losse gpu. Als je graag games speelt kies je toch wel voor een totaal andere laptop met een veel krachtigere gpu.

Instap-koopadvies

De prijsklasse van onder de 500 euro is een prijsvechter-klasse. Laptops die speciaal voor concurrerende prijzen zijn ontwikkeld nemen het op tegen uitloopmodellen, speciale aanbiedingen en gebruikte apparatuur. Er zijn ontelbare dingen waar je op moet letten om ervoor te zorgen dat je laptop niet een enorme tegenvaller gaat worden.

Dat begint met de rekenkracht, want Intel verkoopt allerlei zwakkere Pentiums en Celerons met een totaal andere architectuur dan de Core i3. De AMD Ryzen doet zijn best naast zijn wat slome voorgangers A4, A6, A8, A9 of hoe ze allemaal ook mogen heten. In plaats van snelle ssd’s zit er een harde schijf of veel te weinig eMMC-geheugen ­ingebouwd. En eMMC wordt nog vaak aangeduid als ‘ssd’.

Met een 128GB-ssd krijg je al snel ruimtegebrek – los nog van de overige specificaties.

Soms heeft een aanbieding geen Windows-licentie. Gebruikte laptops hebben bovendien vaak geen garantie meer via de fabrikant en je kent de geschiedenis van het apparaat dan niet (accu al versleten? koffie overheen gemorst?).

Om een koopje te scoren, moet je de technologie kennen en goed weten wat je wilt. Gebruikte zakelijke laptops zijn fijn als je een 4G-modem zoekt. Puur voor kantoor- en mediaconsumptie biedt de efficiënte Pentium Silver N5000 voldoende power en een lange accuduur – en hij is lekker stil dankzij de passief gekoelde cpu. Of je de ­ideale laptop ook kunt vinden of dat dit uitgesloten is vanwege een te kleine accu, weinig geheugen, slecht scherm, gammel toetsen­bord, traag wifi of een irritant touch­pad … dat wordt even puzzelen. Er is een handige simpele formule voor als je er niet te diep in wilt/kunt duiken: wil je een aantal jaren plezier van een laptop, kies er dan een met een Core i5 of Ryzen 5, minimaal 8 GB RAM en een ssd van 256 GB. Met Windows 10 meegeleverd beginnen de prijzen rond de 500 euro voor een 15,6”-versie. Voor de lichtere en compactere 13,3”- en 14”-laptops moet je wat meer betalen, en dat geldt ook voor de grotere 17,3”-laptops omdat die minder massaal geproduceerd worden.

Aangezien in goedkope en dure laptops vaak dezelfde processors zitten, zie je zeer vergelijkbare prestaties. Als tenminste een te zwak koelsysteem de cpu niet hard afremt. De verschillen zitten hem echter vaak in de vele kleine details die samen het complete systeem vormen. Gaat het je puur om de prestaties (niet in games), dan kun je bij het kiezen van een laptop vooral naar de processor kijken.

Daarbij kom je een zeer lange accuduur of een bijzonder laag gewicht wel vaker tegen als de prijs van het apparaat hoger ligt. Dat komt omdat de fabrikanten dan duurdere maar ook lichtere of efficiëntere onderdelen gebruiken. Bovendien is er dan in het algemeen meer budget beschikbaar voor finetuning, zoals een bijzonder stil koel­systeem.

In volgende artikelen kijken we ook naar andere kenmerken om je keuze op te baseren zoals prestaties bij gaming en graphics, het beeldscherm, gebruiksgemak, zakelijke aspecten en meer.

(Florian Müssig en Alieke van Sommeren, c’t magazine)

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief: