Online DNA testen en analysewebsites in de praktijk

Voor online DNA testen wordt veel reclame gemaakt. Als je je DNA laat analyseren door genealogische platformen kun je zelfs verre bloedverwanten identificeren. Externe analyseplatforms beloven daarbij nog meer inzichten als je ze jouw ruwe DNA-data geeft. We bekijken resultaten en risico’s.

Kom meer te weten over je genetische afkomst en vind onbekende familieleden. Dat is wat genealogische DNA-diensten beloven. De online platforms MyHeritage.nl en Ancestry.com leveren goedkope DNA-analyses. Bij het schrijven van dit ­artikel kostte een DNA-testkit bij Ancestry 99 euro (maar bij de Duitse website grappig genoeg maar 69 euro) en had MyHeritage net een aanbieding om online dna testen te bestellen voor 49 euro.

De platforms die online DNA-testen aanbieden doen al een DNA-analyse voor slechts 49 euro.

Mogelijkheden online DNA testen

De aanbieders gebruiken de resultaten van de DNA-­analyse om “banden met plaatsen, culturen en anderen te ontdekken” (Ancestry) of om “uw etnische afkomst te ontdekken” (MyHeritage). Daarnaast zoekt elke aanbieder in zijn database naar genetische overeenkomsten met mensen die de test al hebben gedaan en meldt mogelijke overeenkomsten (DNA-matches).

Je kunt je ruwe DNA-gegevens daarbij ook downloaden. De complexe gegevens over honderdduizenden genetische varianten leveren een breed scala aan informatie op, bijvoorbeeld over het risico op ziekte, het metabolisme, de persoonlijkheid en de intelligentie van de geanalyseerde persoon. Tal van online tools bieden daarbij ondersteuning als je bereid bent om je ruwe DNA-gegevens te uploaden.

Online DNA testen aanvragen

Om erachter te komen wat een DNA-analyse voor dergelijke lage kosten waard is, hebben we op de online platforms van MyHeritage en Ancestry profielen aangemaakt en DNA-testkits besteld. Je zou dat wel onder een pseudoniem kunnen doen om je persoonlijk gegevens te beschermen, maar het is natuurlijk nog een open vraag of je die persoonlijke gegevens op de lange termijn wel kunt beschermen als het DNA al openbaar is.

Om te beginnen moet je je bij elk platform gratis registreren en een gebruikersprofiel aanmaken voordat je een testkit kunt bestellen. Het is niet moeilijk om een valse naam op te geven tijdens de registratie voor online dna testen, je hebt als toekomstig genealoog alleen een werkend e-mailadres nodig. Het is mogelijk om ­meteen meerdere DNA-analysesets te bestellen. Als betaalmiddel gebruikten we daarbij een creditcard, die verder niets van doen had met het pseudoniem van de besteller. Dat werkte zonder problemen. Als adres gaven we het pseudoniem en het adres van een bedrijfsverzamelgebouw op.

Een DNA-kit van MyHeritage werd de volgende dag al met GLS bezorgd, de kit van Ancestry kwam na een week binnen met Deutsche Post vanuit Frankfurt am Main.

Voordat je de wereld van de genealogie betreedt, nodigt MyHeritage je al uit om Facebook en Google mee te nemen.

De testkits zijn in eerste instantie anoniem en hebben alleen een activeringscode. Een kit van MyHeritage heeft wattenstaafjes voor wangslijm, Ancestry vraagt een speekselmonster van twee milliliter van de tester. Je moet je DNA-sample dan franco sturen naar een adres in Dublin (Ancestry) of in een nog te frankeren geadresseerde envelop naar Houston, USA (MyHeritage). Anonimiteit bij online dna testen is slechts vol te houden tot het moment dat je de analyseresultaten wilt bekijken. Zowel MyHeritage als Ancestry vereisen dat elke gebruiker een eigen account heeft op het online platform om zijn testkit te activeren. Daarom hebben we een aantal pseudoniem-accounts gecreëerd voor onze online dna testen.

Vier tot zes weken nadat de DNA-monsters ingezonden waren, begonnen de e-mailberichten binnen te druppelen. Eerst dat de samples waren binnengekomen, daarna over de testresultaten – en daarna bleven de mails komen over aanbiedingen voor andere tests en services.

MyHeritage produceert een fraaie grafiek van de etniciteit. Een van ons blijkt voor 94,1 procent uit Noord- en West-Europa te komen en voor 5,9 procent uit Oost-Europa. Het spreidingsgebied is daarbij zo groot dat daar niet echt conclusies uit getrokken kunnen worden. Het bijna 6 procent Oost-Europese deel was een complete verrassing. In de regel kun je die resultaten echter niet controleren. Hoe zou dat moeten?

Onnauwkeurige herkomst: volgens MyHeritage is de afstamming van de testpersoon voor 94,1 procent uit Noord- en West-Europa. Dat is weinig specifieke informatie, maar ligt dat aan MyHeritage of aan het familieverleden?

De grootste verrassing: volgens MyHeritage komt een van de twee van onze ‘testtweeling’ overwegend uit Engeland en de ander overwegend van het Noordwest-Europese vasteland en slechts in tweede instantie uit Engeland – hoewel het DNA in beide gevallen van dezelfde redacteur afkomstig is. Beide monsters die we naar Ancestry stuurden, werden door het bedrijf op precies dezelfde manier geëvalueerd, maar deze dienst vindt dat 72 procent ervan uit Duitstalige gebieden komt en naast Engeland ook Zweden erbij betrokken is.

Het feit dat de resultaten bij online dna testen niet identiek zijn, is natuurlijk irritant. Maar het probleem is dat de aanbieders voor etniciteitsschattingen zeer verschillende regio’s definiëren. MyHeritage heeft er tussen de 40 en 50, Ancestry naar eigen zeggen zelfs honderden. Daarbij proberen ze de genetische kenmerken van een zogenaamde stationaire populatie te doorgronden. De resultaten overlappen elkaar wel, maar zijn blijkbaar niet hetzelfde.

Om het centrale beheer van DNA-analyses eenvoudiger te maken, kunnen meerdere deelnemers één familielid aanwijzen als hun beheerder. Die persoon heeft volledige toegang tot de testresultaten en kan ook de ruwe DNA-gegevens downloaden. Puur technisch gezien is het dus niet moeilijk om voor meerdere familieleden DNA-testkits te bestellen en die allemaal zelf te beheren.

Het misbruiken van tests als informele vaderschapstest bij minderjarigen is dus met weinig moeite mogelijk – vanuit puur technisch oogpunt in elk geval. Als de toestemming van een ouder of voogd niet beschikbaar is, kan een dergelijke procedure in strijd zijn met de algemene voorwaarden van de platforms.

Als je het DNA van iemand anders wilt uploaden hoef je alleen maar aan te vinken dat je toestemming hebt – daar is geen enkele controle op.

DNA-test en stamboom

Een essentiële functie van de genealogieplatformen is het opbouwen van een stamboom. Daarvoor biedt een account talrijke functies voor het invoeren, met verschillende weergaven en plausibiliteitscontroles. Je kunt familieleden uitnodigen voor ondersteuning en hen bewerkingsrechten toekennen. Een intern berichtensysteem completeert die functies.

Berichten tussen gebruikers van het platform kunnen worden gebruikt om contact op te nemen met zogenaamde DNA-matches. Als een DNA-match heeft ingestemd met de uitnodiging, kan het potentiële familielid een kijkje nemen in de stamboom en de geboorteplaatsen van (buitenlandse) voorouders vergelijken op een wereldkaart (Ancestry). Of hij kan kijken naar overlappende etniciteitsschattingen en gemeenschappelijke DNA-segmenten (MyHeritage).

Na het bekend worden van de testresultaten vonden onze deelnemers meteen een aantal DNA-overeenkomsten in hun account. Bij die test hebben zowel MyHeritage als Ancestry de monsters met identiek DNA correct geïdentificeerd en de vermeende ‘tweeling’ aangegeven. Bovendien kregen we duizenden naar verluidt verre familieleden, neven en nichten van de vierde tot negende graad – maar de meesten daarvan in de Verenigde Staten. Het is een feit dat de aanbieders het merendeel van hun klanten momenteel in Noord-Amerika hebben zitten.

Er kan echter veel meer worden gedaan met de genetische gegevens: de geteste diensten stellen je in staat om de ruwe gegevens te downloaden en zelf te analyseren of door derden te laten analyseren. Zo kunnen de DNA-gegevens bijvoorbeeld worden gebruikt om na te gaan of je verhoogd risico hebt op een bepaalde vorm van kanker. Dergelijke informatie kan een levensverlengende werking hebben – als de resultaten je bijvoorbeeld bewuster maken van de relevante preventieve onderzoeken.

Bij MyHeritage kun je naast je DNA-analyse allerlei intieme persoonlijke en gezondheidsgegevens prijsgeven voor genetisch onderzoek via 27 enquêtes.

De twee door ons geteste aanbieders, Ancestry en MyHeritage, stellen niet alle DNA-sequenties vast, maar identificeren een paar honderdduizend zogenaamde Single Nucleotide Polymorphisms (SNP’s), erfelijke genetische varianten. Kort door de bocht gezegd zijn dat DNA-locaties van basenparen die bij de mens verschillen. Het merendeel van het genetisch materiaal is bij alle mensen hetzelfde, maar veel van de individuele kenmerken zijn te wijten aan verschillen in dergelijke locaties in het genetisch materiaal. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om lichaamsgrootte, kleur van het haar en de ogen, maar ook om erfelijke aandoeningen.

Volgens onze testresultaten heeft Ancestry 677.864 verschillende SNP’s bepaald, en MyHeritage 609.346. Bij 23andme werden 963.039 SNP’s bepaald. Voor het merendeel van de SNP’s weten de onderzoekers nog niet of en hoe ze de menselijke eigenschappen beïnvloeden. De openbaar toegankelijke SNP-database SNPedia (die in 2019 door My­Heritage is aangekocht) bevatte op het moment van schrijven informatie over 110.659 SNP’s. Je zou dan kunnen veronderstellen dat alle aanbieders in elk geval die circa 100.000 punten in het DNA bepalen. Helaas is dat niet het geval: hoewel de drie aanbieders allemaal vergelijkbare DNA-sequencers van Illumina gebruiken, zoeken ze allemaal naar grotendeels verschillende gensegmenten. Volgens onze gegevens­analyse overlappen de analyses van de drie aanbieders elkaar op slechts 171.012 SNP’s.

Alle door ons geteste diensten sturen een beveiligingsmail waarin op een link moet worden geklikt voordat de ruwe DNA-gegevens gedownload kunnen worden. Bij Ancestry zit de downloadoptie bij ‘DNA / Settings’ en bij MyHeritage onder ‘DNA / Beheer DNA kits’. Het gegevensformaat is vrijwel identiek, behalve dat Ancestry een txt-bestand met tabs en My­Heritage een csv-bestand met komma’s verzendt. Verder is de lijst hetzelfde: in de eerste kolom staat de SNP-identifier rsid (bijvoorbeeld ‘rs200006106’), in de tweede het chromosoom (bijvoorbeeld ‘8’), en in de derde de positie van het basenpaar volgens de Human Reference Build 37 (bijvoorbeeld ‘144993230’), en in de vierde de beide allelen van vader en moeder (bijvoorbeeld ‘GG’ of ‘GA’). Je kunt zo’n bestand bijvoorbeeld openen met Excel, dat meer dan 1 miljoen rijen aankan.

Onze analyse van de ruwe datasets laat zien dat de genotypering betrouwbaar werkt. De gegevens van beide diensten vertoonden geen tegenstrijdigheden. Slechts voor sommige van de gezochte SNP’s konden de aanbieders geen resultaat leveren. De ruwe gegevens tonen dan ‘0 0’ of ‘- -’ in plaats van twee bepaalde allelen.

Dergelijke resultaatloze metingen zijn echter zeldzaam en komen bij de analyse van MyHeritage tussen de 1307 en 4329 keer voor en bij Ancestry 273 tot 835 keer. Bij de 23andme-meting was dat 5288 maal. Dat leidt voor MyHeritage tot een percentage van maximaal 0,71 procent, bij 23andme van 0,55 procent en bij Ancestry tot slechts 0,12 procent.

Een vergelijking van de datasets van de verschillende aanbieders laat zien dat de technologie volwassen is: volgens onze data-analyse spreken de door de drie aanbieders vastgestelde genotypen elkaar op geen enkel vlak tegen. Alleen de niet-metingen komen bij de aanbieders op andere punten voor.

Theoretisch zouden de ruwe gegevens hand­matig geanalyseerd kunnen worden, wat betekent dat je de bekende SNP’s moet vergelijken met de datatabel – maar met meer dan 600.000 SNP’s is dat op zijn zachtst gezegd een vervelend klusje. Verschillende analysewebsites, waarvan er inmiddels tientallen zijn, kunnen dat makkelijker maken. Ze beloven allemaal dat ze de geüploade gegevens niet zullen doorverkopen, maar dat beschermt je niet tegen diefstal en andere dingen waar je geen rekening mee kunt houden. Je moet dus goed overwegen of je je intieme DNA-gegevens wel wilt vrijgeven.

Een van de meest uitgebreide analysesites is sequencing.com. Het platform biedt meer dan honderd ‘apps’, de meeste tegen een vergoeding, die kunnen worden toegepast op je geüploade ruwe DNA-gegevens. Het woord ‘app’ is daarbij enigszins overdreven: het is gewoon een meer of minder gedetailleerde analyse van de SNP-resultaten. Sommige van de apps lijken niet erg serieus: zo is er voor 20 dollar een app genaamd Prevent Sudden Death, die acht verschillende ziekten moet kunnen detecteren, zoals het zeldzame Brugada-syndroom. Volgens de huidige stand van de wetenschap kan die ziekte echter slechts bij een vijfde van de patiënten met behulp van genotypering aangetoond worden.

Met Essential Minerals Report (59 dollar) krijg je het genetisch risico op tekorten van bepaalde mineralen te zien en welke voedingsmiddelen of voedings­supplementen je moet nemen om het risico te verminderen. De waarde van dergelijke analyses lijkt op zijn minst twijfelachtig – net als van de gratis app ‘Santa and Me’, die je eigen DNA vergelijkt met dat van de kerstman. In ons geval was de overeenkomst 43,8 procent – voor wat het waard is. De app Cannabis Health Report (29 dollar) lijkt veel serieuzer te zijn. Die analyseert 150 DNA-markers en moet uitsluitsel geven over hoe je lichaam reageert op hennepbestanddelen en hoe cannabis van invloed is op jouw persoonlijke gezondheid en welzijn.

Het analyseplatform sequencing.com biedt veel betaalde ‘apps’, waarvan een aantal meer leuk dan nuttig is.

Serieuzere analyse

De webtool Promethease bestaat al meer dan tien jaar: tegen een eenmalige vergoeding van 12 dollar analyseert het de geüploade SNP-data op basis van de open database SNPedia. Net als SNPedia is Promethease nu overgenomen door MyHeritage. De tool is niet bijzonder mooi en vrij ingewikkeld om te gebruiken, maar er is veel meer wetenschappelijke achtergrond dan bij de analyses van sequencing.com – je kunt bij veel informatie nalezen van welk onderzoek het komt. Bovendien kun je de tool zo instellen dat alleen SNP’s worden weergegeven die in ten minste 20 wetenschappelijke artikelen onderzocht zijn. Naast verifieerbare kenmerken zoals de kleur van de ogen, de bloedgroep of de consistentie van het oorsmeer, toont Promethease ook medisch relevante bevindingen.

Bij een van onze proefpersonen werd bijvoorbeeld aangegeven dat hij een sterk verhoogd risico op schildklierkanker had. Promethease is de enige door ons geteste dienst die in staat is om meerdere ruwe datasets te beheren. Als je bijvoorbeeld bij zowel MyHeritage als Ancestry een DNA-test hebt laten doen, kun je beide datasets uploaden en krijg je betere resultaten omdat de diensten zoeken naar grotendeels verschillende SNP’s in het genoom.

Promethease biedt uitgebreide informatie, maar is moeilijk te gebruiken voor niet-experts.

DNA-analyses combineren

Een goede mix van de soms hilarische sequencing.com-analyses en het serieuze maar minder toegankelijke Promethease is de analysewebsite genomelink.io. Die biedt geen harde medische evaluaties zoals ziekterisico’s en medicatie-allergieën, maar beperkt zich in plaats daarvan tot de thema’s voeding, persoonlijkheid, intelligentie, fysieke kenmerken en sport. De website laat onder andere zien hoe sterk je reageert op sociale of emotionele beloningen, hoe extravert je bent en hoe je reageert op cafeïne. Een klik op de informatie geeft duidelijk de betrouwbaarheid van de verklaringen weer (oftewel in hoeveel onderzoeken dat werd bevestigd, hoe groot de steekproef was en hoe hoog de statistische significantie was). Er zijn ook links naar de respectievelijke onderzoeken.

Afwijkende DNA-analyses

Genomelink laat echter duidelijk zien waarom een hobbymatige gen-analyse op basis van consumenten-DNA-tests problematisch is. Afhankelijk van de vraag of je de analysewebsite hebt gevoed met gegevens van MyHeritage, Ancestry of 23andMe, krijg je soms heel andere resultaten te zien – ook al is het DNA van dezelfde persoon en zijn de SNP-data correct. De reden voor de verschillen is dat de SNP’s die de drie diensten testen zeer verschillend zijn.

Een voorbeeld: de wetenschap heeft tot nu toe 29 SNP’s geïdentificeerd die het kenmerk lichaamsgewicht genetisch bepalen. Van die 29 SNP’s identificeert Ancestry er 14, MyHeritage 15 en 23andme 16 – waarvan de meeste niet overeenkomen. In ons geval gaven sommige van die SNP’s een laag gewicht aan en andere een hoog gewicht, dus moet Genomelink daar een gemiddelde van opleveren. Afhankelijk van de set van SNP’s kan het eindresultaat heel anders zijn: MyHeritage en 23andMe kwamen op een gemiddeld gewicht, en Ancestry op hoog. In werkelijkheid had de testpersoon een licht overgewicht – waarbij sowieso lichaamsgewicht maar voor de helft genetisch bepaald is.

Meer tegenstrijdigheid is bijna onmogelijk: de interpretaties van de ruwe data van Ancestry (boven), 23andMe (midden) en MyHeritage (onder) op de analysewebsite genomelink.io zijn zeer verschillend. Dat is echter niet te wijten aan verkeerde metingen, maar aan het feit dat de genealogieplatforms verschillende DNA-locaties controleren.

Genetische tests zijn niet alleen een probleem voor de privacy, maar ook omdat ze mogelijkerwijs verontrustende feiten over je eigen ­lichaam aan het licht kunnen brengen. Aan de andere kant kunnen ze interessante informatie opleveren: zijn er wellicht naaste familieleden die je niet kent? Zijn er gezondheidsrisico’s waar je in de toekomst meer aandacht aan zou moeten besteden?

Onze conclusie is ambivalent. Volgens onze resultaten is de technische kwaliteit van de genetische tests voor consumenten zeer goed. De gegevens zijn consistent, alle drie de diensten leveren overeenkomstige resultaten op. Wat de waarde is van de relaties die door de diensten worden gevonden, is daarentegen zeer twijfelachtig. We kwamen bijvoorbeeld niet echt voor verrassingen te staan wat betreft de genetische samenstelling – we wisten voor de test zelf ook al dat we West-Europeanen waren. Ook hebben we bij de analyses geen naaste familieleden gevonden, maar dat komt waarschijnlijk omdat het meren­deel van de klanten van MyHeritage, Ancestry en 23andme in de Verenigde Staten woont.

Het wordt duidelijk spannender als je de websites van DNA-testaanbieders verlaat en de data zelf analyseert of uploadt naar analysewebsites. Daar kun je ook interessante dingen over jezelf te weten komen. Hoe serieus je die resultaten kunt nemen en hoe comfortabel je je voelt met het op die manier uploaden van je DNA is een andere zaak. Meer over DNA-analyses, privacy en de AVG lees je in het juli-2020-nummer van c’t magazine.

(Arne Grävemeyer, Jan-Keno Janssen en Noud van Kruysbergen, c’t magazine 7-8/2020, p. 57)

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief: