Partitie beheren met Schijfbeheer van Windows

Vroeger moest je om Windows te beheren zelf voor een goed partitioneringsprogramma zorgen, maar tegenwoordig is dat een onderdeel van de basisconfiguratie van Windows. De standaardprogramma’s Schijfbeheer en DiskPart vragen wel enige gewenning, maar daar krijg je krachtige en betrouwbare functies voor partitie beheren voor terug.

Ook al denk je wellicht dat partitioneringsprogramma’s op de een of andere manier uit de mode zijn, soms kunnen ze gewoon niet gemist worden. De externe harde schijf moet ingedeeld worden, de oude schijf moet gewist worden voor je hem weggooit, de stationsletters bevallen je niet, er is een virtuele schijf nodig, een ander besturingssysteem heeft graag een eigen partitie, enzovoort. Dat kan allemaal met de standaardprogramma’s van Windows. Omdat Microsoft de gebruiker graag op een creatieve manier bij de hand neemt, zijn die echter niet alleen krachtig, maar op het eerste gezicht ook nogal verwarrend. Toch hebben ze de voorkeur, want als iemand precies weet hoe Windows met partities werkt, dan is het Microsoft zelf.

We laten zien hoe je met die programma’s werkt. Hier gaan we aan de slag met het Schijfbeheer, dat je met de muis kunt bedienen. In c’t magazine 5/2018 gaan we in op het nog uitgebreidere commandline-programma DiskPart, dat je ook kunt gebruiken als Windows nog niet geïnstalleerd is. Dat is bijvoorbeeld handig voor Windows installeren op een eigen partitie. Beide programma’s zijn beschikbaar bij alle huidige Windows-versies en werken bij alle versies hetzelfde.

Schijfbeheer zit in het Configuratiescherm onder ‘Systeembeheer / Computerbeheer’ en dan in de boomweergave links onder ‘Opslag’. Sinds Windows 8 is daar een sneltoets voor: druk op Windows+X en kies de betreffende menuoptie. In alle Windows-versies kun je ook diskmgmt.msc uitvoeren (druk op Windows+R, typ dat en druk op Enter).

Het venster van Schijfbeheer laat bovenaan een lijst zien met de beschikbare volumes, hoe vol ze zijn, het soort bestandssysteem, de status, of ze versleuteld zijn met Bitlocker, enzovoort. Let op: in de lijst zijn echt alleen maar volumes te zien, dus geen partities of fysieke gegevensdragers.

Tot de volumes die hier verschijnen behoren ook die op virtuele stations, als die opgenomen zijn in Verkenner. Dat geldt zowel voor ISO-bestanden als voor virtuele schijfbestanden in VHD- of VHDX-formaat. Volumes die verdeeld zijn over meerdere schijven verschijnen ook in de lijst, dus zowel RAID als Storage Spaces. Stations voor optische en verwisselbare media verschijnen alleen als daar zich een medium in bevindt met een volume erop. Het maakt niet uit of er een stationsletter aan het volume toegewezen is of niet.

Je kunt de volumes bewerken met behulp van het snelmenu. Daar zit bijvoorbeeld de optie ‘Stationsletter en paden wijzigen’. Een duidelijk dialoogvenster biedt daarbij de mogelijkheid om andere letters aan stations toe te wijzen of het volume in een NTFS-map op een andere schijf ter beschikking te stellen. Windows voert dergelijke taken echter alleen uit na een waarschuwing, die je serieus moet nemen. Gewijzigde stationsletters kunnen ertoe leiden dat toepassingen gaan stuiteren als ze het oude pad niet kunnen vinden. Ook stations die in mappen zijn ondergebracht, kunnen voor verwarring zorgen, zowel bij de gebruiker zelf als bij software die daar geen rekening mee houdt en bijvoorbeeld uitgaat van een foutieve beschikbare ruimte. Een overzicht van alle stations die als paden gekoppeld zijn, vind je in de menubalk van Schijfbeheer onder ‘Beeld / Stationspaden’.

Afhankelijk van het soort volume zijn in het snelmenu om bepaalde redenen steeds weer andere opties inactief. Zo kun je bijvoorbeeld niet het volume met Windows erop formatteren, Storage-Space-volumes niet actief maken (want daar kan geen enkel besturingssysteem van opstarten), je kunt partities zonder aansluitende vrije ruimte niet uitbreiden, enzovoort. Om onbekende redenen komt één optie twee keer voor: ‘Openen’ en ‘Verkennen’. Beide openen het volume in Verkenner, waarbij er eigenlijk geen verschil te zien is. Ook die twee menuopties kunnen om goede redenen inactief zijn, ze zijn namelijk alleen actief op volumes waaraan een stationsletter is toegewezen. Alleen dan kan Verkenner ze weergeven.

Bij standaardinstallaties heeft het volume met de bootloader bijvoorbeeld geen stationsletter. Op met MBR gepartitioneerde schijven kun je die een letter toewijzen, waarna het volume ook in Verkenner verschijnt. Maar let op: verwijder of wijzig op dit volume niets zonder goede reden, want anders kan Windows misschien niet meer opstarten. EFI-systeempartities op GPT-schijven kunnen in Schijfbeheer geen stationsletter krijgen.

In het onderste deel van Schijfbeheer zie je een grafisch overzicht. Elke stationsregel heeft links een rechthoekige tegel met daarop onder andere het type en de capaciteit. Daarnaast verschijnt een overzicht van partities en volumes in een logaritmische grootteschaal. Houd er rekening mee dat de afzonderlijke regels niet per se voor individuele fysieke gegevensdragers staan, maar ook voor een RAID kunnen staan.

Schijfbeheer voorziet de partities van balken in verschillende kleuren, afhankelijk van hun type. De legenda onder het grafisch overzicht laat zien welke kleur voor welk type staat. Partities zonder volumes zijn bijvoorbeeld herkenbaar aan een zwarte kleur. Let daarbij wel even op dat sommige partitietypes hier gewoon niet voorkomen, bijvoorbeeld de MSR-partitie (Microsoft Reserved).

Via de snelmenu’s kun je alles bewerken. RAID-opties zijn bijvoorbeeld alleen te vinden op de tegel links, nieuwe volumes kunnen alleen gemaakt worden in het rechterdeelvenster. Van sommige partities vindt Windows dat gebruikers daar niet aan mogen komen, zoals de herstelpartities. Daar bestaat het snelmenu uit slechts één optie, ‘Help’, die slechts naar een nutteloze Microsoft-webpagina leidt.

Je kunt het uiterlijk van Schijfbeheer aanpassen met de optie Beeld in de menubalk, zowel voor het bovenste als het onderste deelvenster. Daar is naast ‘Volumelijst’ en ‘Grafische weergave’ nog een derde weergave beschikbaar: de ‘Schijvenlijst’. Die laat zien wat in de grafische weergave de rechthoekige tegels zijn. In de lijst zijn echter enkele aanvullende gegevens opgenomen, zoals het partitioneringsschema (MBR/GPT) en de beschikbare ruimte, dat wil zeggen de ruimte die nog niet aan een partitie toegewezen is.

Je kunt onder ‘Beeld’ en vervolgens ‘Instellingen’ ook verdere aanpassingen uitvoeren. Op het tabblad ‘Weergave’ kun je de kleur en het patroon van de gekleurde balken van de partities in de grafische weergave configureren. Op het tabblad ‘Schaal aanpassen’ kun je overschakelen naar een lineaire schaal of alle stations in dezelfde grootte weergeven. Tot zover de opbouw van Schijfbeheer, nu een paar tips hoe je ermee werkt.

Je kunt partities in het grafische overzicht alleen bewerken als zich daar geen volume op bevindt. Sommige handelingen hebben echter op dezelfde manier invloed op een volume als op de partitie die zich erop bevindt, zoals bij het vergroten en verkleinen van volumes.

Voor het wijzigen van de volumegrootte gelden enkele beperkingen. Het is alleen mogelijk ruimte aan het einde ervan weg te halen en dat natuurlijk afhankelijk van de gebruikte ruimte. Onder Windows 7 zijn er nog meer beperkingen. Daarin kan de beheerinformatie die in het midden van NTFS-partities ligt nog niet verplaatst worden. Dat zijn meestal een kopie van de Master File Table (MFT) en, als de partitie een Windowsinstallatie bevat, schaduwkopieën, zoekindex en wisselbestand. Daarom kunnen partities onder Windows 7 normaal gesproken maximaal tot de helft verkleind worden.

Ook bij het vergroten gelden er regels. Vergroten werkt alleen met ruimte die niet gepartitioneerd is en direct achter de partitie ligt die vergroot wordt.

Wat niet kan, is het verplaatsen van partities. Maar dat maakt per saldo niet veel uit. Zoiets moet je toch al niet doen zonder eerst een imagekopie van de partitie te maken en te testen. Als dat gedaan is, kun je ook de oude partitie verwijderen, op de gewenste positie een nieuwe partitie maken en de imagekopie terugzetten.

Schijfbeheer kan virtuele schijven niet alleen weergeven, maar ook maken en mounten. Daarvoor staan twee wizards ter beschikking, die allebei in het menu staan, onder ‘Actie / Virtuele harde schijf maken’ en ‘Virtuele harde schijf koppelen’.

Beide opties spreken voor zich. Een virtuele harde schijf maken is de eenvoudigste manier om onder Windows een VHD-bestand te maken, de optie voor het mounten is sinds Windows 8 eigenlijk overbodig want sindsdien is dubbelklikken op een VHD-bestand genoeg om het in Verkenner op te nemen.

Als je een nieuwe schijf in de computer inbouwt en vervolgens Schijfbeheer start, herkent het programma de nieuwe schijf en biedt het aan deze te ‘initialiseren’. Daarbij heb je de keuze tussen de partitieschema’s MBR en GPT. Die keuze is relatief eenvoudig: als de schijf groter is dan twee TB, heeft hij het GPT-partitieschema nodig, anders maakt het niet uit. De opmerking over de incompatibiliteit van GPT met oudere Windows- versies slaat alleen op de echt oude Windows-versies: Windows 7, 8.1 en 10 kunnen allemaal met GPT overweg.

Je hebt ooit wellicht gehoord dat een pc in de UEFI-modus GPT nodig heeft en een pc in de BIOS-compatibiliteitsmodus MBR. Dat is op zich correct, maar dat is alleen relevant voor het opstarten. Daarom hoeft alleen de schijf met de bootloader het partitieschema te hebben dat overeenkomt met de firmwaremodus. Dat is natuurlijk al het geval, want anders zou je Windows en dus ook Schijfbeheer helemaal niet hebben kunnen starten. Voor alle andere schijven in de computer is het partitioneringsschema onbelangrijk. Zelfs voor toekomstige parallelle Windows-installaties is die beslissing niet van belang omdat daar tijdens het installeren alleen maar een extra ingang in de reeds bestaande bootloader voor wordt aangemaakt. Dus als de bootloader zich op een GPT-schijf in een pc in UEFI-modus bevindt, kan de rest ook op MBR-schijven een plaats krijgen, zelfs andere Windows-installaties.

Nadat je de nieuwe schijf geïnitialiseerd hebt, krijgt hij in het rechterdeelvenster een zwarte kleurbalk en de tekst ‘Niet toegewezen’. Dan kun je via het snelmenu een nieuw (eenvoudig) volume aanmaken. Daarmee start je een wizard die, na het kiezen van de grootte, het bestandssysteem, enzovoort, ook meteen een primaire partitie voor het volume maakt. Als je liever op een met MBR gepartitioneerde schijf een uitgebreide partitie wilt maken, dan kan Schijfbeheer dat niet. Dat werkt alleen met DiskPart, dat we in c’t magazine 5/2018 behandelen.

(Axel Vahldiek / Noud van Kruysbergen)