Windows 11 opstart proces is trager dan Windows 10

Het Windows-11 opstart proces lijkt trager dan bij Windows-10. Zodra Microsoft een nieuwe versie van Windows uitbrengt, komen altijd dezelfde vragen naar boven: hoe snel is de nieuwkomer in vergelijking met zijn voorganger?

De meest in het oog springende vernieuwingen van Windows 11 ten opzichte van zijn voorganger zijn niet de veranderingen in de gebruikersinterface of nieuwe functies, maar de enorm toegenomen hardware-eisen. Maar betekent dit dat Windows 11 trager is geworden of dat niet alles meer werkt? Om daar achter te komen, hebben we Windows 10 en 11 het tegen elkaar laten opnemen.

Blijf op de hoogte van Windows 11 en ontvang tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Sinds Windows Vista zijn de snelheidsverschillen verloren gegaan in de statistische ruis. Dat veranderde niets aan het feit dat de waargenomen snelheid van Windows Vista opmerkelijk belabberd was, vooral vóór de release van Service Pack 2, en dat Windows 8 voor velen onbruikbaar aanvoelde door het ontbreken van een startknop en de startpagina in plaats van een startmenu. Dergelijke subtiliteiten zijn met een meetprogramma niet te achterhalen, maar maken het werken ermee niet prettiger.

Truc bij het opstarten van Windows

Slechts één ding was echt veranderd sinds Windows 8, en dan niet alleen merkbaar maar ook meetbaar: Windows start dankzij een truc veel sneller op. Wanneer je op Afsluiten klikt, sluit Windows alle actieve toepassingen, maar zet zichzelf alleen in de slaapstand (hibernate-modus, S4). Wakker worden uit die slaapstand gaat veel sneller dan normaal opstarten.

Windows 11 met extra beveiliging

Maar hoe staat dat bij Windows 11? Microsoft rechtvaardigt de hogere hardware-eisen in de eerste plaats met verbeterde beveiligingsmaatregelen. In tegenstelling tot zijn voorgangers eist Windows 11 standaard een ‘compatibele’ processor, UEFI Secure Boot en TPM 2.0 [1].

Virtualization-based Security en Hypervisor-Protected Code Integrity

Dat alles is onder meer nodig voor de Virtualization-based Security (VBS). De details zijn ingewikkeld, maar uiteindelijk maakt VBS virtuele enclaves aan in het werkgeheugen die zijn afgesloten van de rest van het systeem. Dat wordt verondersteld de gegevens daarin te beschermen tegen aanvallen, zoals certificaten en hashes van wachtwoorden.

VBS bevat ook Hypervisor-Protected Code Integrity (HVCI), waarmee beveiligingskritieke code beschermd kan worden. Daardoor moeten bijvoorbeeld bank-apps in de toekomst beter worden beveiligd en moet het gebruik van cheats bij online games voorkomen worden.

De testomgeving – systeembeschrijving

Voor de meeste metingen voor dit artikel hebben we een testcomputer gebruikt met een Intel Core i3-8100, 8 GB DDR4-2133-RAM en een 256 GB Samsung-ssd van het type 850 Pro SATA. De processor voldoet aan de hardware-eisen voor Windows 11, maar opzettelijk maar net. Want hoe trager een testcomputer is, des te waarschijnlijker het is dat er meetverschillen merkbaar zullen zijn.

We hebben gekozen voor een Intel-processor omdat AMD-processors op het moment van testen problemen veroorzaakten onder Windows 11: de L3-cache werkt soms dramatisch trager dan onder Windows 10. Hoewel Microsoft en AMD daar al de eerste patches en nieuwe chipsetdrivers voor hadden uitgebracht, hebben die de symptomen bij onze tests wel wat kunnen verlichten, maar nog niet kunnen elimineren. Er zullen waarschijnlijk nog meer patches volgen.

Metingen benchmarksuite Bapco Sysmark 25 bij gebruikte apps

Voor onze metingen gebruiken we de benchmarksuite Bapco Sysmark 25. Die omvat verschillende retailversies van bekende en populaire toepassingen en meet hoe lang typische werkprocessen daarmee duren. De Adobe-toepassingen omvatten Acrobat Pro, Lightroom Classic, Photoshop en Première. Van Microsoft zijn Excel, Outlook, PowerPoint en Word allemaal opgenomen in de 2019-versie. Daarnaast zijn er de audio-editor Audacity, de scripttaal AutoIt, het compressieprogramma WinZip 24.0 Enterprise van Corel en de Chrome-browser 81.0 van Google.

Bapco Sysmark drukt de resultaten uit in punten en gebruikt daarbij verschillende categorieën: Productivity, Creativity en Responsiveness, en er is ook een Overall Rating.

We hebben Windows 10 en 11 getest met actieve en inactieve VBS, en ook met actieve VBS en HVCI. Dat is gedaan om te voorkomen dat we Windows 11 als trager beoordelen alleen omdat er een beveiligingsfunctie actief is die onder Windows 10 uitgeschakeld is.

Uit de resultaten blijkt dat de beveiligingsfuncties het systeem inderdaad afremmen, maar zoals verwacht bij beide systemen in gelijke mate.

Windows-11 trager dan Windows-10 met dezelfde beveiligingsinstellingen

We hadden niet verwacht dat Windows 11 langzamer zou werken met dezelfde beveiligingsinstellingen: Windows 11 haalt slechts net iets meer dan 95 procent van de prestaties van Windows 10. Ook opvallend: een geactiveerde HVCI vertraagt Windows 10 eigenlijk niet, maar Windows 11 wel – zij het slechts heel licht. Een verklaring daarvoor hebben we nog niet. Het aantal kernen lijkt geen invloed te hebben. Testruns met dezelfde cpu, waarbij we twee kernen handmatig uitschakelden, toonden dezelfde verschillen tussen Windows 10 en 11.

Voor een controlemeting installeerden we beide Windows-versies opnieuw op dezelfde computer, zodat ze niet via UEFI maar klassiek via het oude BIOS opstartten. De meetresultaten komen overeen met die van de UEFI-installaties zonder VBS en HVCI. Ook daar was Windows 11 iets langzamer.

Om dat in perspectief te plaatsen: het snelheidsnadeel van Windows 11 is inderdaad meetbaar, maar in de praktijk bijna nooit merkbaar. Niettemin is het de eerste keer sinds lange tijd dat er überhaupt een snelheidsverschil gevonden kan worden, en dan nog wel in de ‘verkeerde’ richting.

Opstartsnelheid – wanneer is het proces voltooid

Dan de vraag hoe lang het duurt voordat Windows 11 opstart. Die is niet zo makkelijk te beantwoorden, want wanneer is het opstartproces eigenlijk voltooid? Het lijkt voor de hand te liggen aan te nemen dat het verschijnen van het bureaublad het tijdstip is waarop het klaar is.

Sjoemel-software

Maar Windows heeft al vele versies lang gesjoemeld met het opstartproces om sneller te lijken. Het bureaublad verschijnt dan ook als het opstartproces nog niet voltooid is. Als gevolg daarvan reageert Windows de eerste paar seconden niet op muisklikken of toetsaanslagen. Maar zelfs als het eindelijk lukt, is het opstartproces nog niet voorbij. Windows start veel services bijvoorbeeld meteen, maar sommige hebben het opstarttype ‘Automatisch (vertraagd starten)’. Dat betekent dat Windows ze pas uitvoert als daar tijd voor is. Als een proces zo’n service van tevoren nodig heeft, geeft Windows daar wel voorrang aan, maar dat betekent nog steeds extra wachttijd.

Onze praktijkgerichte tests laten zich niet verblinden door dergelijke optimalisaties. Op de testcomputer staat in de map Opstarten iets dat Windows automatisch zou moeten starten. Pas wanneer dat gebeurd is, gaan wij ervan uit dat het opstartproces in principe voltooid is.

• Bij de eerste test staat daar een link naar een website die de standaard browser zou moeten weergeven. Dat werkt alleen als de internetverbinding tot stand is gebracht.
• Als tweede moet Windows een video afspelen, wat alleen kan werken als beeld en geluid werken.
• Ten derde is er een map met afbeeldingen die Verkenner moet weergeven, om precies te zijn: de kleine pictogrammen. Om ervoor te zorgen dat Windows die elke keer dat het wordt opgestart opnieuw aanmaakt, verwijderen we de inhoud van de map met een script direct voor de herstart wanneer Verkenner al afgesloten is en kopiëren we de afbeeldingen uit een andere map terug naar de afbeeldingenmap.

Tijdsopname

Bij alle tests nemen we de tijd op met een stopwatch, VBS en HVCI waren daarbij telkens gedeactiveerd.
Om een lang verhaal kort te maken: de testresultaten zijn duidelijk, een verschil tussen Windows 10 en 11 is niet meetbaar en zeker niet merkbaar. Maar toch leek dat wel zo te zijn! Om dat uit te zoeken, hebben we gemeten hoe lang het duurt voor het bureaublad verschijnt. En inderdaad: de gemiddelde tijd die nodig is om het bureaublad te laten verschijnen, werd op onze testcomputer teruggebracht van 13 seconden bij Windows 10 tot 7 seconden bij Windows 11 – oftewel bijna gehalveerd. Maar omdat je Windows op dat moment nog niet kunt gebruiken, is het gewoon alleen voor de schone schijn.

Compatibiliteit

Bij de gebruikelijke tests van nieuwe Windows-versies moeten we eigenlijk ook controleren of alle toepassingen daarmee werken. Maar deze keer hebben we ons dat werk bespaard, want de onderbouw van Windows 11 is dezelfde als die van Windows 10 versie 21H1, en de beveiligingsfuncties zaten daar al in. Kortom: wat met 10 werkt, werkt ook met Windows 11.

Ten slotte betekent het feit dat er geen 32-bit versie van Windows meer is, dat je met Windows 11 geen hardware kunt gebruiken waarvoor geen 64-bit stuurprogramma bestaat. Tot dusver zijn er geen andere hardwareproblemen met Windows 11 bekend, met uitzondering van printers die via usb zijn aangesloten. Maar printerproblemen zijn momenteel toch al een heet hangijzer voor Microsoft.

Conclusie: windows-11 trager in opstart dan windows-10

Het opstarten van Windows 11 duurt net zo lang als bij zijn voorganger, ook al lijkt het sneller. Tijdens het gebruik is Windows 11 echter meetbaar langzamer. Met actieve beveiligingsfuncties is het nog trager, maar dat geldt ook voor Windows 10 en is op zich geen reden om het zonder die extra beveiliging te doen – de effecten zijn meetbaar maar niet merkbaar.

Waarom Windows 11 met identieke beveiligingsinstellingen iets trager is dan Windows 10 kan nog niet met zekerheid worden gezegd. De usual suspects zijn de instellingen waar Microsoft wellicht ongemerkt wat bij heeft aangepast, maar ook de stuurprogramma’s die met Windows 11 worden meegeleverd.

Wat compatibiliteit betreft, zou je nauwelijks verschillen mogen merken. Tenzij je nog steeds een 32-bit Windows-versie gebruikt, maar dan is de pijn van het overschakelen naar Windows 11, dat alleen beschikbaar is als 64-bit variant, net zo groot als bij het overschakelen naar een oudere 64-bit Windows.