Windows-schijf vol? Ontdek waarom je schijf volloopt

Een Windows-installatie neemt na verloop van tijd steeds meer ruimte op de harde schijf of de ssd in beslag. Zelfs al doe je helemaal niets. Zo lang er op de schijf nog voldoende ruimte is geeft dat niet. Maar als de Windows-schijf vol is, geef je hem een afslankkuur om ruimte te scheppen.

Als je aan Microsoft vraagt hoeveel ruimte Windows inneemt, krijg je als antwoord: 16 GB voor een 32-bit en 20 GB voor een 64-bit – en dat klopt net zo hard als het gelogen is. Alleen een net nieuwe installatie van Windows heeft genoeg aan zo weinig opslagruimte – om meerdere redenen. We leggen hier uit hoe dat komt.

Je komt er pas na verloop van tijd achter dat de ruimte die Windows inneemt steeds groter wordt als Windows en de programma’s niet meer genoeg plek hebben om te kunnen werken. Dat punt is ook in deze tijd van multi-terabyte grote schijven snel bereikt, want Windows doet het door de hogere snelheid beter op een ssd. En de grootte daarvan zit momenteel nog ergens tussen de 128 en 512 GB, ook al zijn er wel grotere. Als er een gebrek aan ruimte ontstaat, moet je toch echt aan de slag.

In uitgave 6 van c’t magazine lees je hoe je met de Schijfopruiming van Windows zelf ruimte kunt vrijmaken, hoe je andere ruimteverslinders kunt opsporen, welke systeembestanden je kleiner kunt maken en wat je als laatste nog kunt doen als er veel ruimte nodig is.

Dat een Windows-installatie na een bepaalde tijd steeds meer ruimte nodig heeft, ligt voor een deel aan een minder efficiënte programmering door de ontwikkelaars van Microsoft, maar voor het grootste deel is het ook zo bedoeld. Het is immers in het belang van de gebruiker dat een door hem verwijderd bestand eerst nog in de prullenbak bewaard wordt, zodat het in geval van twijfel nog door die gebruiker hersteld kan worden. Windows bewaart ook drivers en updates die vervangen zijn door nieuwere versies, om die vervanging als het nodig is weer ongedaan te kunnen maken. Na een upgrade-installatie wordt zelfs de complete vorige versie in reserve gehouden, al is dat dan maar voor een door Windows zelf bepaalde tijd. Sinds Windows 10 vindt dit elke zes maanden plaats, vanwege het ‘Windows as a Service’model.

De steeds voller wordende Windows-schijf bespaart je ook wachttijden of hernieuwde downloads. Verkenner slaat bijvoorbeeld de miniatuurweergaven van afbeeldingen en video’s op. Zo hoeven ze bij het opnieuw openen van een map niet opnieuw uit de bestanden te worden gegenereerd. De browser en mailcache besparen het herhaald downloaden van websites en digitale post.

Bij het analyseren van problemen zijn de door Windows aangemaakte logbestanden handig. Die kun je bijvoorbeeld bekijken met de Logboeken. De bij Windows 7 standaard aangemaakte en bij Windows 10 te activeren Systeemherstelpunten kunnen veel problemen oplossen met een enkele muisklik.

Vanaf Windows 8 beschikt Windows over een bestandsversiebeheer, een backupmechanisme dat bestanden automatisch naar een externe schijf kopieert. Maar als die op dat moment niet aangesloten is, slaat Windows de backupkopieën eerst op de systeempartitie op (zie ook bestandsherstel bij ransomware). Windows 10 kan updates in een lokaal netwerk distribueren om bandbreedte en downloadvolume te besparen, waarbij pc’s de updates bovendien sneller krijgen. Microsoft noemt dat ‘Windows Update Delivery Optimization’. Daar worden ook bestanden voor opgeslagen.

Niet alleen Windows zorgt er met gegronde redenen voor dat de in beslag genomen schijfruimte blijft groeien. Functies voor het verwijderen van software laten bijvoorbeeld graag de instellingen of savegames staan. Als je je later dan bedenkt en het programma toch weer wilt installeren, kun je er daarna meteen mee aan de slag zoals op de dag van het verwijderen. Het is tegenwoordig wel gebruikelijk dat je door het zetten van een vinkje bij het verwijderen kunt verhinderen dat er nog iets achterblijft.

Hardwarefabrikanten bouwen in de setupprogramma’s van hun driverpakketten vaak backupmechanismes in voor de eerder geïnstalleerde versies. Met name de fabrikanten van grafische kaarten Nvidia en AMD overdrijven daar nog wel eens in: hun backupprogramma’s bewaren bij elke driverupdate de vorige versie, zonder daarbij de voorganger van die versie te verwijderen – daardoor blijft het aantal backups steeds maar stijgen.

Veel programma’s vergeten tijdelijke bestanden na gebruik weer van de Windows-schijf te verwijderen. Een virusscanner downloadt telkens weer nieuwe signatures van virussen. Synchronisatiesoftware als Dropbox, Onedrive, Resilio, Adobe Creative Cloud en dergelijke vullen hun databases om overzicht te houden. En Windows moet toch ergens kunnen achterhalen welke taken er bij een volgende herstart uitgevoerd moeten worden omdat een nieuw geïnstalleerd programma daarna pas werkt.

Het kan wellicht als een verrassing komen dat zelfs een hardwareupdate tot minder vrije schijfruimte kan leiden, en niet alleen omdat er een extra driver geïnstalleerd moet worden. Als je bijvoorbeeld geheugen toevoegt, vergroot Windows het bufferbestand pagefile.sys en het slaapstandbestand hiberfil.sys. Op een testsysteem ging de benodigde schijfruimte voor die twee bestanden bij een 64-bit installatie van Windows 10 Home Edition bij een upgrade van 4 naar 32 GB van ongeveer 3 GB naar meer dan 18 GB.

Doorgaans maak je je pas zorgen over de schijfruimte als de eerste foutmeldingen verschijnen. Dan is het ook echt tijd om wat te gaan doen, want anders kan Windows bijvoorbeeld geen updates meer installeren en blijven security-lekken wijd openstaan, zelfs als daar allang patches voor zijn. Bovendien schakelt Windows bijvoorbeeld het systeemherstel en bepaalde energiespaarstanden uit. Windows kan dan alleen nog volledig afsluiten of overgaan naar de Sluimerstand (Suspend tot RAM, S3), maar niet meer naar de Slaapstand (Suspend to Disk, S4), waarbij de pc geen stroom meer nodig heeft. Ook probeert Windows om zelf bestanden te verwijderen die het als overbodig beschouwt.

Ook programma’s kunnen bij een gebrek aan ruimte op de Windows-schijf in de problemen komen. Ze zijn dan niet meer te installeren of hebben geen plek voor tijdelijke bestanden. Het wordt helemaal een probleem als je een document aan het bewerken bent en het niet meer kunt opslaan – hopelijk heb je op dat moment nog ergens wat extra opslagruimte beschikbaar die door het programma als alternatief wordt geaccepteerd.

Als een schijf helemaal vol is, worden de problemen nog groter: programma’s starten niet meer, andere crashen, de Instellingen van Windows zijn niet meer te openen en zo verder – de gevolgen kunnen zelfs zo erg zijn dat je bestanden kwijtraakt. Ruimtegebrek op de Windows-partitie kan zelfs tot onaangename verrassingen leiden terwijl je op dat moment eigenlijk op een andere schijf aan het werken bent. Set-upprogramma’s pakken hun ingepakte installatiepakketten bij voorkeur namelijk uit in een tijdelijke map op schijf C:, ook al heb je als installatiedoel daarvoor D: geselecteerd. Daar worden alle bestanden echter pas bij de volgende stap naartoe gekopieerd. Veel programma’s bewaren hun bestanden en instellingen onafhankelijk van de installatiemap op C:, bijvoorbeeld diep in het gebruikersprofiel of in ProgramData.

Hoeveel ruimte je zo’n beetje moet hebben om ervoor te zorgen dat dergelijke problemen zich niet voordoen, is amper te voorspellen omdat dit afhangt van de behoefte van de draaiende programma’s en de grootte van de bewerkte bestanden. Windows zelf heeft genoeg aan zo’n 10 tot 20 GB aan vrije ruimte. Dat is vaak ook meer dan genoeg om mee te internetten en mailen, een beetje te tekstverwerken en vergelijkbare activiteiten die allemaal niet veel schijfruimte vergen. Maar bij games, multimediatoepassingen, desktopvirtualisaties en dergelijke wil de vraag naar vrije ruimte nog al wel eens snel toenemen.

Om in te kunnen schatten of je al aan de slag moet, kun je een snelle blik op Verkenner werpen: als je op ‘Computer’ (Windows 7) of ‘Deze pc’ klikt (Windows 10) en bij ‘Beeld’ vervolgens ‘Inhoud’ selecteert, zie je een overzicht van hoe vol alle schijven zijn.

Laat je bij dat overzicht niet afleiden door de kleuren en de lengtes van de balken. Die hebben alleen betrekking op de procentuele bezetting van de betreffende schijf. Als een schijf voor 90 procent gevuld is, krijgt de balk van Windows een rode waarschuwingskleur, maar dat kan in de praktijk altijd nog betekenen dat er bij een grote schijf nog 100 GB vrij is. Dat maakt overigens meteen ook duidelijk waarom het moeilijk is om een advies te geven over hoeveel procent je van een schijf vrij zou moeten houden. Tien procent van een moderne 12TB-schijf betekent dan immers dat je 1,2 TB aan schijfruimte onbenut laat. Als in je pc echter een klein schijfje van 32 GB zit voor je Windows-systeem, betekent die tien procent een veel te krappe 3,2 GB aan vrije ruimte.

Zo lang er nog 100 GB of meer vrij is, hoef je de ruimtevretende programma’s of bestanden nog niet meteen heel rigoureus te lijf te gaan, maar volstaat het om af en toe te kijken of de vrije ruimte op schijf hinderlijk minder wordt. Als er niet zo veel meer over is, moet je bedenken of je programma’s zuinig zijn qua opslagruimtegebruik of niet. Pas als de vrije ruimte slinkt tot minder dan 10 tot 20 GB of er foutmeldingen van Windows of van andere programma’s verschijnen, wordt het tijd om de schijf eens te ontdoen van onnodige bestanden.

Tot slot nog een paar woorden over een hardnekkig mythe die maar blijft voortbestaan, hoe vaak we ook zeggen dat het nergens op slaat. Het gaat daarbij om de bewering dat Windows sneller wordt als je bestanden regelmatig verwijdert. Dat je het vaak hoort, maakt het nog niet waar. Bij ssd’s is het percentage dat een schijf gevuld is totaal irrelevant voor de snelheid – zolang er nog maar een paar GB vrij is. En ook bij gewone magneetschijven telt alleen de tijd die nodig is voor de leeskoppen om de weg te vinden naar de gevraagde bestanden. Of ze daarbij over volle of lege plekken heenvliegen, is verder niet interessant.

Het is wel zo dat je schijf steeds voller komt te staan met verouderde of misschien beschadigde bestanden, maar die remmen de lopende processen niet af. Alleen draaiende programma’s kunnen een gevaar zijn voor de beveiliging en de stabiliteit. Het verwijderen van dergelijke bestanden heeft dan ook geen zin, je kunt er beter een up-to-date versie van installeren.

Doe dus niet mee aan een modieuze trend als een voorjaarsschoonmaak van Windows. Dat levert in de praktijk meestal niets op, behalve wellicht tijdelijk wat meer overzicht. Daarbij loop je wel het risico dat je te veel gaat verwijderen en bestanden weggooit waarvan later blijkt dat ze toch nog gebruikt worden. Dan levert je goedbedoelde actie alleen maar problemen op die er daarvoor niet waren.

Oftewel: alleen als de vrij beschikbare schijfruimte aan de krappe kant wordt, is het tijd om te handelen. Verder hoef je alleen af en toe te controleren of alles goed gaat. En als je wat gaat doen, denk daar dan eerst goed over na, want niet alles is zo risicoloos op te ruimen als de Downloadmap. Daarbij weet je namelijk van elk bestand wel of je het nog nodig hebt.

(Axel Vahldiek, c’t magazine)