Koptelefoon vergelijken met software en testtonen

De subjectief ervaren klank van een hoofdtelefoon kan niet met behulp van meetmicrofoons worden vastgesteld. Wil je de ene koptelefoon vergelijken met de andere, dan moet je anders te werk gaan. Dat lukt beter met je eigen oren, gratis software en onze testtonen.

Er bestaat momenteel geen manier om de klankkarakteristiek van een hoofdtelefoon objectief te bepalen. Daarom beschrijft DIN EN 60268-7 ook een subjectieve beoordelingsprocedure met testpersonen. Ook fabrikanten maken daar gebruik van bij het ontwikkelen van nieuwe hoofdtelefoons. We hebben die procedure iets aangepast. Zo kun je zelf de frequentiekarakteristiek van een koptelefoon vergelijken met die van een andere.

Aangezien je voor deze vergelijkende test je oren moet gebruiken, is het van belang dat je eerst onderzoekt hoe goed je klankverschillen kunt onderscheiden. Harman heeft daar gratis software voor Windows en macOS voor ontworpen: How to Listen. Bij dat programma worden vier samples meegeleverd, maar je kunt natuurlijk ook je eigen muziek gebruiken. Door te dubbelklikken op een van de ‘tasks’ op de ‘session list’ start je een van de 13 opdrachten waarin een oorspronkelijk stukje muziek wordt vergeleken met een bewerkte versie. Zo wordt met een equalizer een willekeurige frequentieband met 6 decibel versterkt of afgezwakt, of wordt de muziek van ruis, brom of nagalm voorzien. Je moet aanklikken binnen welk frequentiegebied dat is gedaan. Of je moet de samples op effectsterkte sorteren. De opdrachten beginnen eenvoudig met twee filters en worden moeilijker als er meer filters verschijnen.

Het gratis programma ‘How to Listen’ van Harman traint en test je gehoor en laat je zien welke frequentieverschillen je waarneemt.

Harman gebruikt die software voor wetenschappelijk onderzoek. Geoefende luisteraars bereiken bij alle tests minimaal niveau 8. Voor de test zijn hoogwaardige hoofdtelefoons vereist, want met slechte modellen kan ook een geoefende luisteraar maar weinig details onderscheiden. De ene koptelefoon vergelijken met de andere levert dan weinig op. Maak je geen zorgen als je in eerste instantie op een laag niveau blijft steken: met de software kun je je gehoor uitstekend trainen.

Wil je een koptelefoon vergelijken met een andere, dan begin je met het laden van testbestanden (download onze voorbeeldbestanden). Die bevatten tertsbandruissamples in frequentiebanden van 25 Hz tot 20 kHz. Daarmee kun je nagaan of een frequentiegebied bij een hoofdtelefoon meer benadrukt wordt dan bij een ander model. Daar heb je een audio-interface met twee afzonderlijk regelbare hoofdtelefoonuitgangen voor nodig. Als je de volumes niet digitaal kunt afregelen, maar alleen analoog (door aan knoppen draaien), kun je de output van beide uitgangen ook instellen met gratis software als Tracktion T6. Laad het ruisbestand in twee tracks en stuur elke track naar een eigen hoofdtelefoonuitgang.

Speel om te beginnen de sinustoon van 500 Hz af en stel het volume van beide hoofdtelefoons zo in dat je geen verschil meer hoort. Het geluid mag hard zijn, maar zeker niet pijnlijk. Ga verder met de ruis op 1 kHz en ga door tot 20 kHz. Vervolgens ga je van 1 kHz omlaag naar 25 Hz en weer terug tot 1 kHz. Bij elke tertsband stel je het volume van de testhoofdtelefoon in stappen van 0,5 tot 1,0 decibel in tot het geluid op beide hoofdtelefoons even hard klinkt. Met enige oefening kun je volumeverschillen van slechts 1 à 2 decibel vaststellen. Zowel bij de lagere als de hogere regionen wordt dat steeds lastiger. Omdat je gehoor vermoeid raakt, adviseren we je om na maximaal 45 minuten een pauze in te lassen.

Noteer voor elke tertsband het verschil met het in eerste instantie ingestelde niveau op 500 Hz. Met behulp van die waarden kun je een frequentiecurve tekenen die het verschil tussen de twee hoofdtelefoons aangeeft.

In het ideale geval moet je het geteste model koptelefoon vergelijken met een zo neutraal mogelijke hoofdtelefoon, bijvoorbeeld de HD 600 van Sennheiser. Je kunt natuurlijk ook Sonarworks Reference 4 gebruiken om een ander type hoofdtelefoon een vlakke frequentiekarakteristiek te geven. Sonarworks heeft zijn ‘neutrale’ frequentieresponscurves overigens niet uitgebreid gespecificeerd.

Met de hierboven beschreven vergelijkingsmethode kunnen muziekproducenten, audioprofessionals en hifi-liefhebbers zelfs zonder kostbaar kunsthoofd en gekalibreerde luisterruimte relatief nauwkeurig onderzoeken welke frequentiegebieden een hoofdtelefoon meer versterkt of afzwakt dan een ander model. Daarmee is eenvoudig vast te stellen waar de klankverschillen vandaan komen.

(Hartmut Gieselmann, c’t magazine)