Overal back-uppen: snel en eenvoudig met het gratis Duplicati

Back-uppen zonder kosten, op allerlei apparaten? Duplicati is geheel gratis, snel geïnstalleerd en geconfigureerd en draait onder alle gangbare desktopbesturingssystemen. Als back-updoel kun je zowel een usb-stick als een NAS of de cloud gebruiken. Door het versleutelen van je bestanden is je digitale erfgoed altijd beschermd tegen toegang door onbevoegden.

De kans dat er vroeger of later een harde schijf crasht of dat een usb-stick van de ene op de andere dag niet meer door je pc herkend wordt, is enorm groot – ga eigenlijk maar gewoon uit van 100 procent. Het is dan ook zeker zaak om voorbereid te zijn op de dag die je wist dat ging komen. Het is niet meteen het meest interessante onderwerp, maar zorg ervoor dat je regelmatig een back-up maakt. In ieder geval van de belangrijkste en onvervangbare bestanden. Maar laten we elkaar niet voor de gek houden: niemand heeft daar waarschijnlijk zin in.

Met Duplicati zijn back-ups echter zo makkelijk te maken als dat maar kan. Je hoeft de software slechts eenmalig in te stellen, en dan kun je met een gerust hart op de eerste crash gaan wachten.

We hebben al eerder een eerste korte review van Duplicati 2.0 gedaan. Versie 2.0.4 heeft nog steeds Beta in de naam staan, maar daar moet je je niet door laten afleiden: Duplicati werkt stabiel en is prima geschikt voor gebruik in de praktijk. De meest opvallende vernieuwing is dat je de back-up­software niet meer via een eigen programmavenster configureert, maar met een moderne ­we­b­­interface. Als je wilt, kun je die interface zelfs vrijgeven voor je lokale netwerk en op je smartphone de back-uptaken volgen en aansturen.

Duplicati 2.0 wordt aangestuurd via een moderne webinterface, die je kunt vrijgeven voor je thuisnetwerk.

De sterke punten van Duplicati zijn nog steeds aanwezig: het programma ondersteunt een lange lijst van back-updoelen, van usb-stick tot NAS en ­cloudopslag. Als je ergens bestanden op kunt slaan, dan is die locatie hoogstwaarschijnlijk als back-updoel te gebruiken. Net als voorheen versleutelt Duplicati de back-ups, naar keuze met AES-256 of GPG. Zelfs als het een ­hacker lukt om bijvoorbeeld bij de cloudopslag te komen, dan kan hij niets beginnen met de daar opge­slagen versleutelde back-ups.

De back-upsoftware draait onder Windows, Linux en macOS. In dit artikel beschrijven we hoe je het installeert en je eerste geplande back-uptaak instelt. Vervolgens tonen we je een handigheidje om de Taakplanner van Windows te gebruiken om een back-up automatisch te starten zodra er een bepaalde usb-stick op de pc wordt aangesloten. Dat is enorm handig: je hoeft dan alleen de betreffende usb-stick erin te stoppen, een paar minuten te wachten en dan is de back-up alweer klaar.

Het installeren van Duplicati 2.0 is simpel. Download de installer en volg de aanwijzingen. Standaard is de optie geactiveerd dat Duplicati automatisch wordt gestart als je de pc start. Na het installeren opent de webinterface in je standaardbrowser. Je kunt die interface altijd openen met http://localhost:8200. Dat kan bijvoorbeeld met het Duplicati-pictogram in het systeemvak op de taakbalk.

Als je de webinterface voor het eerst opent, vraagt Duplicati of je computer door meerdere mensen gebruikt wordt. Het is in dat geval namelijk aan te raden de interface te beveiligen met een wachtwoord. Dat geldt overigens ook als je de interface wilt vrijgeven voor je hele lokale netwerk. Daarna kom je op de hoofdpagina uit. Bij ‘User interface settings’ kun je de taal veranderen van default naar Nederlands.

Op de startpagina is nog weinig te zien. Daar breng je verandering in door je eerste back-uptaak aan te maken. Om dat te doen, klik je op ‘Back-up toevoegen’. Afhankelijk van je schermresolutie zit dat menu bij de responsive website opengeklapt aan de linkerkant of zie je het nadat je op de menuknop rechtsboven klikt.

Omdat ‘Een nieuwe back-up instellen’ al geselecteerd is, klik je op Volgende. Bij de volgende dialoog geef je de back-up een naam en een korte beschrijving die verklaart wat het doel van de taak is. Daaronder stel je de versleuteling in. AES-256 is standaard geselecteerd, en dat zal in de meeste gevallen ook de juiste keus zijn. Daaronder geef je een wachtwoord op dat voor het versleutelen van de back-up gebruikt gaat worden. Daarbij is ieder teken belangrijk, want hoe langer het wachtwoord is, des te langer een aanvaller zijn tanden stuk zal bijten bij pogingen om de bestanden te ont­sleutelen.

Duplicati geeft de sterkte van het wachtwoord aan, maar je kunt ook een wachtwoord laten genereren. Onthoud dat wachtwoord door het bijvoorbeeld op te schrijven, of beter nog: gebruik daar een wachtwoordmanager voor. Want als je dat wachtwoord vergeten bent, kun je je back-ups op geen enkele manier meer herstellen. Als je de back-ups alleen lokaal opslaat en niet bang bent dat anderen bij je bestanden komen, kun je de versleuteling ook uitschakelen.

Bij de volgende stap kies je het back-updoel. Bij Opslagtype staat een omvangrijke lijst aan mogelijkheden. ‘Lokale map of station’ is standaard geselecteerd, en daaronder staan in de drop-downlijst gangbare verbindingsprotocollen als FTP, SFTP (SSH) en WebDAV. Daarnaast kan Duplicati communiceren met een hele batterij aan online opslagdiensten zoals Dropbox, Google Drive en OneDrive, die je daar kunt selecteren en instellen.

Voor lokale opslag op een usb-stick of schijf laat je de instelling op ‘Lokale map of station’ staan. Selecteer bij Map-pad het gewenste station en klik op ‘Test verbinding’ om er zeker van te zijn dat Duplicati data naar dat station kan schrijven. Als je één opslagdoel voor meerdere back-uptaken wilt gebruiken, moet je voor elke taak een eigen map aanmaken. Vervolgens ga je met Volgende naar de dialoog waar je de te back-uppen bestanden moet selecteren.

Duplicati ondersteunt veel opslaglocaties. De bestanden worden standaard met AES-256 versleuteld.

Ook daar zie je weer een boomstructuur. Boven­aan staan verschillende gebruikersmappen zoals My Documents, My Pictures en de Desktop. Daar­onder begint bij Computer de mappenstructuur van je ­stations. Zet overal een vinkje voor wat je lief is en bij het back-uppen meegenomen moet worden. Bij Windows is het bijvoorbeeld een goed idee om de map Documenten te back-uppen. Die zie je in de boomstructuur bij ‘Gebruikersgegevens / My Documents’.

Met behulp van Uitsluiten kun je bestanden buiten een back-up houden, bijvoorbeeld tijdelijke bestanden of hele grote bestanden als ISO-images. De grootte van bestanden die niet geback-upt moeten worden is in te stellen. Met de Filters kun je er bijvoorbeeld voor zorgen dat alleen bepaalde bestandstypen zoals Office-bestanden geback-upt worden. Je kunt daarbij zelfs met reguliere expressies werken.

Na een klik op Volgende stel je een planning in voor de back-up. Bij ‘Voer opnieuw uit iedere’ stel je in hoe vaak de back-uptaak moet worden uitgevoerd. Als je wilt, kan Duplicati zelfs per minuut gaan controleren of de bronbestanden gewijzigd zijn. Je kunt zelfs een periode van meerdere jaren instellen, maar het praktisch nut daarvan is natuurlijk gering. Bij belangrijke bestanden zoals documenten is het wel aan te raden de back-uptaak minstens om de paar uur uit te laten voeren.

Omdat Duplicati incrementeel werkt en daardoor alleen de veranderingen sinds de laatste back-up opslaat, loop je geen gevaar dat de grootte van de back-ups na verloop van tijd gigantisch uit de klauwen loopt.

Omdat oude bestandsversies bij veranderingen standaard behouden blijven, kun je later ook gericht bepaalde versies herstellen – bijvoorbeeld een twee dagen oude versie van een Word-document waar je daarna nog aan gewerkt hebt en waar Duplicati al een nieuwe back-upversie van heeft opgeslagen. Als Dupli­cati de ingestelde back-uptijd mist, bijvoorbeeld omdat de usb-schijf op dat moment niet aangesloten was, probeert het die back-up later uit te voeren.

De back-upsoftware slaat de bestanden niet afzonderlijk op, maar stopt ze in gecomprimeerde meerdelige archieven. Hoe groot die delen afzonderlijk mogen worden, kun je instellen bij de laatste stap bij ‘Remote volume grootte’. Als de ingestelde grootte bereikt is, dan gaat Duplicati verder met het volgende archief. Het standaard ingestelde 50 MB is voor de meeste situaties prima.

Daaronder kun je Duplicati bij ‘Back-up retentie’ de opdracht geven om oudere versieback-ups automatisch te verwijderen. Op die manier kun je bijvoorbeeld alle bestandsversies laten verwijderen die meer dan een half jaar oud zijn. Met de knop Opslaan wordt de back-uptaak tenslotte actief en komt hij op de startpagina te staan.

Boven de lijst met taken laat Duplicati met groene letters zien wanneer het volgende back-upmoment aanbreekt. Als je bij het aanmaken van een taak niets anders ingesteld hebt, wordt je back-up bij het eerste volle uur uitgevoerd. Als je niet zo lang kunt wachten, klik je bij de taak simpelweg op ‘Nu uitvoeren’ om de back-up te laten maken en te controleren of alles werkt. Een korte tijd later is je eerste Duplicati-back-up dan klaar.

Maar één belangrijke stap moet je dan nog zetten voordat je je weer met andere dingen gaat bezig­houden: je moet testen of je de geback-upte bestanden ook daadwerkelijk weer kunt herstellen. Alleen dan weet je zeker dat je in geval van nood ook op je back-up kunt vertrouwen.

Om die situatie te testen, klik je in het Duplicati-menu op Herstellen en selecteer je de eerder aangemaakte back-uptaak.

Met de optie ‘Rechtstreeks herstellen vanuit back-up bestanden’ kun je daar ook back-ups herstellen waar geen taken voor bestaan – bijvoorbeeld als je Duplicati na een systeemcrash opnieuw geïnstalleerd hebt of met een andere computer bij de back-ups wilt kunnen.

Bij de daaropvolgende stap selecteer je bij ‘Herstellen vanaf’ een versie van de back-up. Duplicati maakt bij iedere back-up een nieuwe versie aan – als er bestanden veranderd zijn tenminste. In de boomstructuur daaronder selecteer je de bestanden die je bij wijze van test wilt herstellen. Na een klik op Volgende vraagt de back-upsoftware waar de te herstellen bestanden uit de back-up opgeslagen moeten worden.

Het herstellen van de geback-upte bestanden is net zo makkelijk als het aanmaken van een back-uptaak.

Standaard komen ze daar te staan waar ze vandaan komen, maar je kunt ook een willekeurige andere locatie aangeven. Daarna klik je op Herstellen om het herstelproces te starten.

Controleer vervolgens of je de herstelde bestanden kunt openen. Als dat lukt, moet je voor je bestanden een nieuwe back-uptaak met een ander opslagdoel aanmaken. Je moet naast het origineel immers altijd twee kopieën op verschillende plaatsen bewaren om het uitvallen van hardware op te kunnen vangen. Ook die back-ups moet je na het instellen aan een functietest onderwerpen – zeker is zeker.

Met de aantrekkelijke webinterface van Duplicati kun je alle belangrijke functies aansturen. Het back-up­programma kan echter duidelijk meer en is gedetailleerd te configureren.

Bij het instellen van een back-upplan kun je de ‘Geavanceerde opties’ uitklappen. Daarnaast kun je Duplicati compleet via de commandline aansturen. Daar is het bestand Duplicati.CommandLine.exe voor, dat in de installatiemap staat. Bij Windows is dat standaard ‘C:\Program Files\Duplicati 2’. Dat werkt met Mono ook onder Linux en macOS. Als je dat programma zonder parameters start, krijg je de mogelijke commando’s te zien.

Als basis voor eigen experimenten kun je een bestaande back-uptaak gebruiken. Open eerst de startpagina van de webinterface en klik bij de gewenste taak op de pijl naar beneden om de functiemogelijkheden uit te klappen. Selecteer vervolgens Opdrachtregel en klik bij de volgende dialoog bij ‘Advanced options’ op ‘Edit as tekst’. Daar staat dan alles om de opdracht voor de commandlinetool samen te stellen.

Om Duplicati via de Opdrachtprompt aan te sturen, heb je diverse parameters nodig. Die kun je van de webinterface makkelijk naar een back-uptaak kopiëren.

Je kunt het beste een editor openen en eerst het pad naar de commandlinetool invoegen, dus bijvoorbeeld “C:\Program Files\Duplicati 2\ Duplicati.CommandLine.exe”, gevolgd door een spatie. Daarna komt het commando backup, nog een spatie en de ‘Target URL’ uit de webinterface (bijvoorbeeld ­file://E:\). Na weer een spatie volgen de ‘Commandline arguments’ zoals C:\Users\Ron\Pictures. En daarna na een spatie ten slotte de ‘Advanced options’. Verwijder daarbij alle regeleindes, zodat het commando op één regel staat. Je moet ook de invoer die spaties bevat voorzien van dubbele aanhalingstekens, zoals het pad Program Files in dit voorbeeld.

Op die manier kun je Duplicati geautomatiseerd via scripts aansturen zonder dat je een wachtwoord hoeft in te typen. Als je het commando in een script opslaat, moet je er dan ook op letten dat je daar het wachtwoord in leesbare tekst mee prijsgeeft. Gebruik dan ook bij voorkeur een apart wachtwoord voor de back-uptaken.

Als je het script op dezelfde computer opslaat waarop de te back-uppen bestanden staan, dan is dat geen probleem – wie bij dat script kan, heeft dan sowieso al directe toegang tot de bestanden die met het wachtwoord versleuteld worden. Als je de laatste twee parameters weglaat, vraagt Duplicati voor het uitvoeren wel eerst naar het wachtwoord.

Kopieer het commando naar de Opdrachtprompt om te testen of je het op de juiste manier samengesteld hebt. Vervolgens kun je het met de editor als Windows-batchbestand opslaan, bijvoorbeeld als backup.bat, en dat in het vervolg uitvoeren door erop te dubbelklikken. Daar heb je dan de webinterface verder niet voor nodig.

Duplicati is ook met de Opdrachtprompt en als batchbestand te starten.

Het commando dat je net aangemaakt hebt voor het starten van een back-up, is prima te gebruiken in combinatie met Taakplanner van Windows. Je kunt bijvoorbeeld een event-gestuurde taak aanmaken die het back-uppen automatisch opstart als je een bepaalde usb-stick aansluit. Op die manier kun je altijd en onafhankelijk van de planning een back-up maken zonder ook maar één keer met de muis te hoeven klikken. Daarvoor moet je eerst het apparaatpad van het usb-medium achterhalen, zodat Taakplanner weet op welk apparaat het moet reageren.

Start hiervoor Logboeken door naar dat programma te zoeken in het startmenu. Vervolgens ga je binnen de boomstructuur in de linker kolom naar het volgende logboek: ‘Logboeken Toepassingen en Services / Microsoft / Windows / DriverFrameworks-UserMode / Operational’.

Klik in de boomstructuur met rechts op Operational en met links op ‘Logboek inschakelen’. Windows begint dan met het loggen van de events.

Sluit vervolgens je usb-medium aan en druk op de F5-toets om de gebeurtenissen in het midden van het venster te verversen. Klik op de bovenste gebeurtenis en ga bij het voorbeeldvenster onder de gebeurtenissenlijst naar het tabblad Details.

Zoek daar naar de InstanceID. Daarbij gaat het om het apparaatpad van het net aangesloten usb-­medium. Dat kan er als volgt uitzien:

SWD\WPDBUSENUM\_??_USBSTOR#DISK&VEN_&PROD_USB_FLASH_MEMORY&REV_PMAP#001CC0C60E17EC4123220025&0#{53F56307-B6BF-11D0-94F2-00A0C91EFB8B}

Om het pad met de Taakplanner te kunnen gebruiken, moet je het nog omzetten naar een XML-code door de speciale tekens te maskeren. Daar kun je het beste een van de vele online tools als XML Escape / Unescape van freeformatter.com voor gebruiken. Het maskeren betreft bij een apparaatpad voornamelijk het &-teken, dat wordt dan vervangen door &. Bij het bovenstaande voorbeeld ziet het resultaat er dan vervolgens zo uit:

SWD\WPDBUSENUM\_??_USBSTOR#DISK&VEN_&PROD_USB_FLASH_MEMORY&REV_PMAP#001CC0C60E17EC4123220025&0#{53F56307-B6BF-11D0-94F2-00A0C91EFB8B}

Dan is het verder alleen een kwestie van de back-uptaak instellen. Een voorbeeld van zo’n back-uptaak kun je bij ons downloaden. Dit kun je verder aanpassen aan je eigen wensen.

Start de Taakplanner via het startmenu. Daarna klik je op Actie en ‘Taak importeren’. Selecteer het (aangepaste) XML-voorbeeldbestand en ga vervolgens naar het tabblad Triggers, waar je op de knop Bewerken klikt.

Daarna ga je naar ‘Gebeurtenisfilter bewerken’. Kopieer het gemaskeerde apparaatpad daar tussen de dubbele aanhalingstekens waar nu nog “Hier een pad invoegen” staat. Klik twee keer op OK tot je weer bij het hoofdvenster van de taak bent.

Met een Windows-taak wordt Duplicati automatisch uitgevoerd als je een usb-medium aansluit. Zo maak je zonder ook maar een enkele muisklik heel eenvoudig een back-up.

Bij de eigenschappen van de taak kun je op het tabblad Acties aangeven wat er moet gebeuren als het usb-medium aangesloten wordt. Daar geef je dan het backup-script op dat je zoals hierboven beschreven gemaakt hebt. Je kunt daar ook het uit te voeren Duplicati-commando invoeren.

Om dat te doen, moet je via Bewerken bij de Actie ‘Programma starten’ bij ‘Programma/script’ alleen het pad opgeven naar Duplicati.CommandLine.exe, bijvoorbeeld “C:\Program Files\Duplicati 2\Duplicati.CommandLine.exe”.

Bij ‘Parameters toevoegen (optioneel)’ volgen dan alle parameters op één regel, oftewel backup en alles wat daar achter komt.

Als je klaar bent en de taak met OK toegevoegd hebt, kun je meteen uitproberen of alles correct ingesteld is. Als je het usb-medium opnieuw aansluit, moet de Opdrachtprompt verschijnen en de back-up starten.

Dan resteert alleen nog het automatisch weer laten uitwerpen van het usb-medium na het back-­uppen. Dat is zinvol omdat je je back-upopslagmedium niet continu op je computer aangesloten moet laten – als crypto-malware erin slaagt toegang tot je systeem te krijgen, kan hij zich in dat geval ook aan je back-ups vergrijpen.

Automatisch laten uitwerpen werkt het eenvoudigst met een commandlinetool als RemoveDrive. Pak de tool uit en zet die op een willekeurige plek. Voeg een nieuwe actie aan de taak toe van het type ‘Programma starten’, die verwijst naar RemoveDrive.exe. Als parameter geef je de stationsletter van het usb-medium op, gevolgd door een dubbele punt (bijvoorbeeld E:) en daarmee ben je klaar.

Na het back-uppen wordt het usb-medium automatisch uitgeworpen en zijn je back-ups buiten het bereik van trojans en andere malware.

(Ronald Eikenberg en Noud van Kruysbergen, c’t magazine)