Mini-pc met AMD Ryzen – vier modellen getest

Van een 200 euro kostende barebone tot aan een luxueuze pc met alles erop en eraan: met een mini-pc kun je alle kanten op. Mini-pc’s zijn zuinig en met een passieve koeling blijven ze ook bij volle belasting onhoorbaar stil. We testen vier modellen mini-pc met AMD Ryzen.

Compacte, krachtige computers zijn vooral populair in het thuiskantoor. Dat is niet zo vreemd, want de meeste mensen willen geen grote zwarte of grijze doos onder de tafel hebben staan in de woonkamer of in een strak ingericht thuiskantoor. Dat hoeft ook niet, want de meeste gangbare taken kunnen tegenwoordig ook door een supercompact apparaat worden uitgevoerd.

Als de draagbaarheid van een laptop geen vereiste is, bespaar je met een mini-pc de extra kosten en ergonomische compro­missen die laptops met zich mee brengen. Fabrikanten passen ook in deze apparaten vaak mobiele technologie toe om energie te besparen – omdat dit voor hen ook economisch interessant is. Het ontbreken van een vast aangesloten scherm, toetsenbord en accu biedt niet alleen meer aanpassingsmogelijkheden, maar ook interessante opties voor bijzonder ­compacte ­behuizingen. Er zijn apparaten met een volume van net iets meer dan 1 liter en zelfs modellen zonder actieve koeling die volledig geruisloos werken.

We hebben vier van zulke mini-pc’s met AMD Ryzen-­processors van Asus, Cirrus7, Elitegroup en Zotac getest. Daar zit een compleet systeem tussen waarmee je direct aan de slag kunt, maar ook zogenaamde barebones. Dit zijn elementaire pc-systemen waarin je zelf nog geheugen, een ssd of harde schijf en in sommige gevallen een processor moet plaatsen. De montage van de onderdelen hoeft niet veel moeite te kosten. Uiteraard moet je er ook zelf een besturingssysteem op zetten. Barebones zijn daardoor goed­koper dan kant-en-klare pc’s.

Basisvereisten voor deze test waren een actuele Ryzen-processor en 8 GB RAM (bij barebones moest dat in elk geval mogelijk zijn). We hebben eerder al eens mini-pc’s met Intel-processors getest [1, 2]. Verder hebben we ssd’s gebruikt als opslag voor de systemen en geen trage mechanische harde schijven – daarbij moesten we bij een van de pc’s vanwege ­leveringsproblemen een ssd van 128 GB gebruiken. In de meeste gevallen draait er Windows 10 op deze categorie pc’s, maar we hebben ook gekeken hoe ze het ervan afbrengen met Linux.

In tegenstelling tot sommige goedkope pc’s met Intel Pentium Silver of Celeron N-processors, kent de Ryzen-serie van AMD geen drastisch vertraagde processor­versies. Die krijgen vaak indrukwekkend klinkende namen en hebben zuinig werkende processor­architecturen, maar hebben ernstige nadelen wat betreft de prestaties. Daardoor voelen computers met dergelijke processors vaak traag aan, soms zelfs al als je enkel een venster verplaatst, om nog maar te zwijgen van taken die meer vereisen.

De huidige AM4-socket-processors van AMD kennen allen dezelfde basisarchitectuur. Dat geldt zowel voor de goedkope Athlon 200GE uit ons 7 watt mini-­pc-bouwvoorstel als voor de snelle Ryzen-multi­cores. Er zijn echter wel verschillen en het hangt van het BIOS af welke Ryzen-­modellen worden ondersteund. Bij de meeste geteste mini-pc’s is al een processor aanwezig en hoef je hier geen rekening mee te houden.

De Cirrus7 incus A300 die we hebben getest is een compleet systeem met voorgeïnstalleerde Windows 10 Pro waarmee je direct aan de slag kunt. De Asus mini-­pc PB50, de ECS Liva SF110-A320 en de Zotac ZBox zijn barebones zonder besturingssysteem. Terwijl je bij Zotac alleen nog zelf een ssd of harde schijf en SO-DIMM-module hoeft te kopen en te installeren, is bij de ECS Liva naast de M.2-ssd- en SO-DIMM-slots ook de AM4-socket nog leeg.

De ECS Liva is moeilijk verkrijgbaar, maar in (internationale) online winkels te vinden voor rond de 200 euro, in de aanbieding zelfs voor 130. De Zotac ZBox, die al is uitgerust met een cpu, is verkrijgbaar vanaf 330 euro. De mini-pc van Asus kost 620 euro en de passief gekoelde Cirrus7 kost 1080 euro in de bijna volledige uitrusting die we hebben uitgekozen.

Bij de ZBox is het alleen maar mogelijk om de hoeveelheid werkgeheugen en de ssd zelf te bepalen, aan de overige componenten kun je niets veranderen. De ECS Liva geeft je de keuze voor een AM4-processor, die echter een maximale Thermal Design Power (TDP) van 35 watt mag hebben. Dit omvat de Athlon 200GE tot en met de Ryzen 5 (Pro) 3400GE. De AM4-cpu’s uit de oudere A-serie met de trage, inefficiënte Bristol-Ridge-­architectuur worden ook ondersteund, maar die kun je beter links laten liggen.

De incus A300 krijgt bij 65W-cpu’s een bredere behuizing mee met extra koelribben.

De Asus-pc is ook verkrijgbaar met een Ryzen 7 3770H- in plaats van Ryzen 5 3550H-cpu. Dan kost het apparaat al gauw zo’n 800 euro of meer. Omdat het in beide gevallen mobiele cpu’s betreft, is de prestatie­toename door bijna 10 procent meer kloksnelheid en snellere geïntegreerde graphics erg gering. Bij de desktopversies ligt dat anders: daar heeft de Ryzen 7 twee cpu-cores meer dan de Ryzen 5. Spijtig genoeg voorziet Asus de Ryzen 7-variant wel van een 256GB-ssd, terwijl ons Ryzen 5-model alleen verkrijgbaar is met een extreem krappe 128GB-ssd – de variant met meer opslag was niet beschikbaar.

De incus A300, die gebaseerd is op de Asrock Desk­mini A300, wordt door fabrikant Cirrus7 verkocht als een built-to-order-systeem. Dat betekent dat je als klant de gewenste componenten in de online configurator selecteert. AM4-processors, variërend van de Athlon 200GE tot de 65W Ryzen 5 3500G processor, zijn beschikbaar – als je kiest voor een cpu met 65 in plaats van 35 watt TDP, wordt er automatisch een bredere behuizingsvariant met extra koelribben ge­selecteerd.

Daarnaast is het mogelijk om te kiezen voor maximaal 32 GB DDR4 RAM als SO-DIMM, tot twee M.2-­ssd’s en twee 2,5-inch-ssd’s of harde schijven, wifi en als besturingssysteem Windows 10 (Pro/Home) of de Linux-­distributies Ubuntu 18.04 LTS, 19.10 of Linux Mint 19.2.

Aansluitingen en extra’s

Alle geteste mini-pc’s hebben elk een HDMI- en een DisplayPort-aansluiting waarop je twee 4K-schermen kunt aansluiten die met een ergonomische frequentie van 60 Hz werken.

De USB-3.2-poorten ontvangen de gegevens bij de Asus, Cirrus 7 en Zotac met de gebruikelijke snelheid van ongeveer 1 GB/s. De ECS-barebone slaagde daar alleen in tijdens het schrijven van data. Bij het lezen haalde het apparaat bij deze test slechts zo’n 380 MB/s. Behalve de ZBox hebben ze allemaal een moderne USB-C-poort. In plaats van een enkele, heeft de Zotac twee RJ45-aansluitingen voor gigabit-ethernet en een geïntegreerde, maar trage SDXC-kaartlezer.

Asus en Zotac voorzien hun mini-pc’s alleen van moderne interfaces. Op de incus A300 en ECS Liva zit ook een VGA-aansluiting. De ECS heeft zelfs nog een seriële aansluiting (COM-poort).

De enige additionele componenten die in de dozen zaten waren naast de externe voedingen nog een of twee wifi-antennes. Andere accessoires, zoals een toetsenbord en muis, worden bij geen enkele van de mini-pc’s meegeleverd. Dat heeft het voordeel dat er niet overbodige randapparatuur direct in de opbergkast verdwijnt en je voor apparaten kunt kiezen waar je het prettigst mee werkt. Het brengt uiteraard ook extra kosten met zich mee.

In onderstaand overzicht hebben we de technische gegevens en beoordelingen voor de geteste mini-pc’s verzameld, plus benchmarks.

Klik op de afbeelding voor een vergroting (in pdf-formaat).

Tijdens het gebruik is het een merkbaar voordeel dat veel componenten energie­zuinig zijn en die ten dele afkomstig zijn van laptoptechnologie. Het idle energieverbruik ligt tussen 5,8 en 14 watt, waarbij Asus en Zotac met hun gesoldeerde mobiele cpu’s en zonder de A320-chipset het beste ­scoren: respectievelijk 6,0 en 5,8 watt zijn zeer goede resultaten, ook al zitten sommige Intel-­computers daar nog onder. De waarden liggen verder uit elkaar bij een continu volle belasting. De ZBox blijft bij een volledig belaste cpu het meest economisch met iets minder dan 27 watt, terwijl de Cirrus7 incus A300 met zijn desktopprocessor tot 69 watt verbruikt. De mini-Asus is dan met 63 watt ook niet de zuinigste.

De Cirrus7 en Zotac mini-pc’s worden passief gekoeld, dus zonder ventilatoren. Als je ook zonder harde schijf werkt en alleen met ssd’s, hebben de pc’s geen bewegende delen en blijven ze volledig geruisloos.

Asus en ECS hebben wel ingebouwde ventilatoren voor de koeling. Terwijl Asus het geluidsniveau goed onder controle heeft en met 0,2 sone nauwelijks hoorbaar is, is de ECS barebone zonder belasting met 1,2 sone al goed hoorbaar. Troost is dan wel dat hij onder volle belasting nauwelijks luider wordt. De PB50 van Asus wordt op zijn beurt onder belasting met maximaal 3,7 sone wel aanzienlijk luider, en blijft ook na de turbo-­fase onder continue volle belasting nog flink hoorbaar met 3,0 sone.

Voor sommige gebruikers klinkt passieve koeling zonder ventilatoren erg aantrekkelijk – zij het uit principe, voor een ongestoorde concentratie tijdens het werk of omdat bijvoorbeeld in een stoffige werkplaats elke ventilator in de kortste tijd tot een knarsend einde komt. Volwaardige desktopprocessors zoals die van Cirrus7 kunnen daarmee echter niet permanent volledig worden gekoeld en zullen de boel moeten vertragen om op temperatuur te blijven, ondanks de enorme koelvinnen in de incus A300. Als dat het verwachte scenario is, kun je je afvragen of je niet beter voor een ander soort apparaat kunt kiezen.

De Ryzen 5 3400G die in de incus A300 zit, bereikte tijdens het testen na enige tijd een temperatuur van 95 graden Celsius met Prime95, waarna hij de interne beschermingsmaatregelen ging activeren. Daarbij reduceerde hij de kloksnelheid geleidelijk van 3700 tot 550 MHz na een uur continu op volledige belasting te draaien. Als je echt een mini-pc wilt kopen voor een continu volledige belasting, kun je beter voor de combinatie van een 35W-cpu en de grote incus-A300-­behuizing kiezen. Dat kun je ook bereiken door in het BIOS het energieverbruik van de 3400G te beperken tot 45 watt. Cirrus7 deactiveert dan de in dat geval zinloze turbo die normaal de kloksnelheid van 3,7 naar 4,2 GHz verhoogt, wat gepaard gaat met een significant verhoogd verbruik.

Zotac doet het over het algemeen beter. Dat begint al met de selectie van de componenten. Een 15-watt mobiele processor en slechts de helft van het aantal cpu-kernen maakt alles iets eenvoudiger. De fabrikant verbergt de grote passieve koeler in een kunststof behuizing. Die mag dan wel wat minder hoogwaardig over komen, maar hij doet wat hij moet doen en je raakt niet per ongeluk een behoorlijk heet oppervlak van een opgewarmde koeler aan.

Benchmarks en overige gegevens

Klik op de afbeelding voor een vergroting (in pdf-formaat).

Als je geen gebruik wilt maken van Windows, kun je voor Linux als besturingssysteem kiezen. Bij een korte functiecontrole met Ubuntu 19.10 hadden drie van de vier test-pc’s geen grote problemen, met uitzondering van aanzienlijk lagere usb-overdrachtssnelheden. Asus en Zotac waren alsnog het snelst met respectievelijk 620 en 660 MB/s als leessnelheid. De Cirrus7 zakte in tot 418 MB/s, de ECS zelfs tot 263 MB/s. Bovendien lukte het ons niet om afgezien van het zoemen van de ventilator de Asus PB50 geluid te laten maken: de audio-uitgang bleef stil en ook het bluetooth-gedeelte van de Realtek wifimodule werkte niet.

Het idle energieverbruik van alle vier de apparaten was slechts minimaal boven dat van Windows en konden we zelfs met Powertop (‘Auto-Tune’) verlagen tot onder dat van Windows.

De geteste mini-pc’s met Ryzen-cpu’s zijn geschikt voor dagelijks gebruik: ze zijn ­relatief snel en zuinig. De geïntegreerde Radeon Vega-­graphics zijn ook up-to-date met goede videofuncties voor streamingdiensten en hebben moderne displayaansluitingen voor 4K-gebruik. Op detailniveau zijn er wel belangrijke verschillen.

De incus A300 maakt in principe een goede indruk en biedt een breed scala aan upgrade­mogelijkheden, bijvoorbeeld wat betreft de gegevensopslag. Het apparaat is ook beschikbaar als Linux-systeem. Zijn grote koelsysteem kan echter op de lange termijn geen 65W-cpu aan. Als je op zoek bent naar een apparaat dat continu vol kan presteren, dan kun je in de configurator beter voor een zuinigere cpu kiezen.

Als de dualcore Athlon-cpu niet voldoet, moet je bij de zeer compacte ECS Liva op zoek naar een dure GE-processor met 35 watt TDP. Aan de andere kant bleef het apparaat voor zijn grootte vrij stil onder belasting. Bij de nog kleinere mini-pc van Asus hadden we graag een grotere ssd willen hebben en een betere Linux-ondersteuning. Het apparaat werd erg luidruchtig onder belasting.

De beste allrounder in deze test is de ZBox van Zotac, waarvan de dualcore-processor echter wel verreweg het langzaamst is. In het dagelijks leven merk je dat echter nauwelijks, bovendien werkt de passief gekoelde pc ook op zijn normale snelheid onder continu volledige belasting.

(Carsten Spille en Daniel Dupré, c’t magazine 7-8/2020, p. 88)

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief: