De optimale pc: koopadvies voor losse onderdelen

Op dit moment is de keuze voor een cpu zo gemaakt. Maar voor een zelfbouw-pc moet je ook nog kijken naar een stabiel moederbord, genoeg werkgeheugen, een snelle ssd en flink wat opslagruimte in de vorm van een harde schijf.

Als je geen kant-en-klare pc wilt, maar je nieuwe systeem helemaal zelf wilt uitzoeken, ben je wel even zoet met jezelf inlezen en het verzamelen van alle onderdelen. We geven je in dit artikel koop­adviezen voor de afzonderlijke onderdelen, waarbij we ingaan op de belangrijkste criteria voor het kiezen van een cpu, geheugen, ssd, grafische kaart en moeder­bord.

Maar als je liever gaat voor onze bouwvoorstellen, waarbij we de compatibiliteit hebben getest en alle BIOS-settings op een rijtje hebben gezet, hebben we alle onderdelen en instellingen op een rijtje gezet.

We hebben drie nieuwe pc’s samengesteld: een allround-pc met Ryzen 5 3600, een high-end pc met 12-core Ryzen 9 3900X en PCI-Express 4.0 en last-but-not-least een zuinige, goedkope mini-pc met Athlon 200GE. Meer tips over het bouwen van een NUC mini-pc hebben we ook nog klaarliggen.

Pc-gebruikers en programmeurs zijn gebaat bij software die de rekenperformance automatisch afstemt op het aantal beschikbaar cores om op die manier een flinke performanceboost voor elkaar te krijgen. Maar ook tegenwoordig is dat nog steeds eerder uitzondering dan regel. Hoe meer cores, des te groter de kans dat slechts een klein deel van de beschikbare programma’s ze allemaal kan benutten.

Of het nu gaat om het starten van een browser, een printopdracht van een flinke pdf of andere office­taken: meestal hangt de snelheid eerder af van de kloksnelheid en processorarchitectuur dan van het aantal kernen. Sommige taken zijn ook op een enkele core vlot genoeg af te handelen, waardoor de ontwikkelaars dat niet verder gaan optimaliseren.

In andere gevallen zijn de ontwikkelaars niet de schuldige, aangezien een aantal taken erg lastig over meerdere cores te verdelen is. Dan zijn ook high-end cpu’s met 64 cores niet noemenswaardig sneller dan een betaalbare instapper.

AMD en Intel gebruiken verschillende verbindingen tussen de cpu en socket. Alleen AMD’s AM4 (midden) heeft nog pinnetjes aan de cpu. Intels LGA1151v2- (links) en AMD’s Threadripper-platform (rechts) hebben mechanisch minder kwetsbare contactpads op de onderkant van het cpu-omhulsel.

Hoe beter je vooraf weet welke software je op je pc gaat draaien, des te beter in te schatten is hoeveel kernen je daarvoor nodig hebt. Een pc voor office-taken heeft voor simpele handelingen als een brief of mailtje tikken genoeg aan twee cores en Simultaneous Multithreading (SMT), zoals te vinden in de Athlon 200GE, Pentium Gold G5000 of Celeron 4000. De Pentium Silver en Celeron met zwakkere Atom-­architectuur zijn te herkennen aan de letters J of N voor het processor­nummer. Ze krijgen het bij standaard officetaken al benauwd.

Veeleisende taken zoals complexe berekeningen in spreadsheets met duizenden cellen benutten zes of zelfs meer processorcores. Audio- en video-editors vreten cpu-kracht alsof het niks is. Pure video-encoding kan ook met speciale hardware in grafische chips worden afgehandeld en op die manier je cpu wat rust gunnen. Effecten in editors als Adobe Premiere zijn dan weer taken waar je cpu zich mee bemoeit.

Muziek-editors waar tientallen geluidssporen in gestopt kunnen worden, zijn ook nogal cpu-intensief en kunnen meerdere kernen goed waarderen. Als je geen verstokte Intel-gebruiker bent, heb je sinds de afgelopen zomer dankzij de nieuwe Ryzen 3000-reeks van AMD veel te kiezen voor een nette prijs. Ook in de performance per kloktik heeft AMD met de Ryzen 3000 de Core i 9000-reeks van Intel afgetroefd. Het is niet voor niets dat twee van onze bouwvoorstellen met minimaal zes van AMD’s Zen 2-cores zijn uitgerust.

Aangezien zelfs het middenklasse-platform van AMD al tot 16 cores met SMT loopt, zijn de high-end desktopplatforms van AMD (Threadripper, TR4-socket) en Intel (Core X, 2066), die nog meer kernen hebben, vooral geschikt voor mensen die een krachtig workstation zoeken.
Voor gaming en aanverwante taken is een quadcore al prima om in te stappen.

Intel biedt met de Core i3-9100F voor ongeveer 85 euro de beste verhouding tussen de prijs en kwaliteit. Wil je rond de 120 euro als ondergrens gebruiken, dan kom je vrijwel automatisch uit bij het aanbod van AMD met zijn hexacores. Die bieden vergeleken met de hexa­cores van Intel voor minder geld ook SMT, dat bij Intel Hyper-­Threading wordt genoemd.

Het is de afgelopen tijd wat rustiger als het om veiligheidslekken als Spectre en Meltdown gaat. De huidige processors zijn deels via hardware, deels via bijge­werkte BIOS-software en patches voor besturingssystemen beschermd tegen de meest kritieke ellende.

AMD-cpu’s waren van huis uit al minder gevoelig hiervoor dan de Core i’s van Intel. Toch moet je ook bij een nieuwe Intel-pc als het even kan een cpu uit de Core i-9000-serie of hoger pakken. En let ook op het bijwerken van je BIOS en je besturingssysteem (Windows en Linux), want een compleet veilige cpu bestaat niet.

Als je keuze voor AMD of Intel voor een cpu is gemaakt, zit je meteen vast aan een bepaald platform en bij­behorende chipset-familie. Bij Intel is dat de 300-reeks voor de Core i-9000-processors. De meeste gebruikers kunnen prima vooruit met een B360-chipset. Die biedt de meeste nieuwe functies zoals USB 3.2 Gen 2 en is gefabriceerd met het zuinige 14nm-procedé.

De B365 is een stap terug, die moet voor USB 3.2 Gen 2 gebruik maken van afzonderlijke chips.
De prijzige moederborden met Z390-chipset zijn vooral bedoeld voor overklokkers. Die moeder­borden zijn bestemd voor processors met un­locked multi­plier van de K-reeks, zoals de Core i5-9600K. Ze zijn ook beschikt voor het gebruik van twee met elkaar verbonden grafische kaarten.

De H310-chipset is alleen voor zeer goedkope instappers, verder moet je er met een ruime boog omheen lopen. Het ontbreekt hierbij aan moderne functies als USB 3.1 of de PCIe 3.0-verbinding via de chipset.  AMD maakt wat minder verschil tussen de opties. Overklokken kan in principe altijd met X- en B-chipsets en alle Ryzen-cpu’s, maar niet met de Athlons.

De X570 biedt als enige desktop-chipset PCI-­Express 4.0, dat vooral M.2-ssd’s nog een boost kan geven qua snelheid. Grafische kaarten profiteren ­alleen in ­uitzonderingsgevallen van de in vergelijking met PCIe 3.0 verdubbelde transferrate. De B450-chip en de aankomende B550-reeks zijn voor dagelijks gebruik verder helemaal ­prima. Daarbij is het eerder kijken naar de individuele uitrusting van de moederborden.

Veel gebruikers hebben genoeg aan de geïntegreerde grafische chips in de Intel Core i, Pentium, Celeron of AMD’s Ryzen G en Athlon. Die zorgen dat tekst en spreadsheets ook in 4K nog vloeiend worden weer­gegeven. Het is ook voldoende voor fotobewerking met Photoshop en Lightroom, maar kleurecht werk valt buiten de boot.
Een 10-bit kleurweergave is in programma’s vaak alleen mogelijk als er professionele grafische kaarten worden gebruikt zoals de Nvidia Quadro of AMD ­Radeon Pro.

Grafische chips, in de vorm van een losse kaart of geïntegreerd in de cpu, pakken de cores van de cpu erbij als het gaat om weergeven van 4K-video. Op die manier spelen ook zwakker uitgeruste pc’s YouTube’s VP9 af of H.265/HEVC-content van Netflix of Amazon Prime Video. HDR is met een bijpassend scherm en Windows 10 ook geen probleem. Zelfs voor een aantal simpele 3D-games zijn IGP’s krachtig genoeg.

Maar als je meer dan drie high-res schermen wilt aansluiten, of alle pracht en praal van AAA-games wilt bekijken met 60 of zelfs 120 frames per seconde (full-hd) wordt het een dedicated grafische kaart. Die is ook nodig als je een cpu kiest zonder IGP, zoals de Ryzen-cpu’s zonder G in de naam en de Intel-cpu’s met een F-suffix.

Instapkaarten voor onder de 100 euro, zoals de Nvidia GeForce GT 1030, verbruiken idle slechts een paar watt en zijn daardoor passief te koelen en dus volledig stil. Je kunt er twee 4K-schermen op aansluiten en ze hebben een moderne video-unit. De 3D-­performance ligt op het niveau van de snelste IGP’s. In full-hd met 60 fps moderne games spelen gaat hem niet worden.

Als je op je pc Netflix wilt bekijken in 4K, heb je een andere kaart nodig. Bij Nvidia heb je een kaart met minimaal 3 GB grafische geheugen nodig, oftewel vanaf de GTX 1050. Gamers moeten gaan voor minimaal 4 GB grafische geheugen, en als het even kan 6 of 8 GB nemen om te voorkomen dat kleine haperingen opduiken als je het detailniveau niet naar beneden schroeft. De goedkoopste optie voor gaming-doeleinden is de Radeon RX 570. Die biedt genoeg kracht voor ­full-hd-­gaming, en is sneller dan Nvidia’s tegen­hangers GTX 1050 (Ti) en 1650. Hij heeft wel meer power nodig, maar is stil te koelen.

Wil je meer fps of een hogere resolutie gebruiken, dan wordt het meteen dieper in de buidel tasten: je komt uit ruim boven de 300 euro voor een flinke hoeveelheid fps. Vanaf 350 euro is er de AMD Radeon RX 5700 met 8 GB geheugen en voor een paar euro daaronder een Nvidia RTX 2060 met 6 GB geheugen. Voor de in moderne games geïntegreerde mooie raytracing-­effecten moet je zeker de RTX-­kaarten in huis halen. Maar ook die krachtige kaarten zien al snel het hoge aantal fps verdampen dankzij ray­tracing.

De prijzen voor geheugen zijn prettig laag. Voor 16 GB DDR4 beginnen de prijzen bij 50 euro. De kleinere SO-DIMM’s voor compactere pc’s en laptops kosten nauwelijks meer. Bij werkgeheugen moet je alleen als het niet anders kan minder dan 8 GB pakken. In dat geval kun je het beste een enkele module nemen waar je dan later een tweede bij kunt steken. Vooral bij gaming is je geheugen in dualchannel-modus gebruiken een aanrader.

Ook bij modules van verschillende grootte werkt die modus deels. Als je een reepje van 4 en 8 GB combineert, draait 4+4 GB in dualchannel, en de overgebleven 4 GB in singlechannel. High-end platforms voor AMD”s Threadripper of de Intel Core X bieden zelfs quadchannel. DDR4 is er in JEDEC-comforme uitvoering tot snelheiden van DDR4-3200, ook wel bekend als PC4-25600. De huidige Core i-9000-cpu’s zijn tot DDR4-2666 gespecificeerd. AMD gebruikt de JEDEC-specificatie volledig tot de DDR4-3200 aan toe.

Als je voor maximale snelheid gaat, moet je die maximale snelheden matchen. Maar de snelle geheugenmodules zijn aanzienlijk prijziger dan de lang­zamere. Let op bij overklokmodules met koel­lichamen en hogere snelheden. De DIMM’s halen die snelheden pas als je in je BIOS de XMP-modus aanzet. Deze zet ook ­ongewenste ­instellingen aan. Energie­besparende instellingen werken dan niet meer, of je geheugen krijgt meer spanning op z’n donder.

Voor pc’s heb je UDIMM’s (unbuffered) nodig als je een pc bouwt op basic van een AM4-moederbord voor een AMD-cpu of Intels LGA1151v2. Registered-­DIMM’s (RDIMM’s) werken alleen in servers en work­stations. Als je deze geheugenbescherming ook op je desktop-pc wilt gebruiken, moet je naar de duurdere ECC-UDIMM’s kijken, plus een cpu en moeder­bord die dat ook ondersteunen.

AMD’s cpu’s uit de Athlon- en Ryzen-reeks voor de sockets AM4 en TR4 kunnen dit in principe aan, maar of de geheugenbescherming benut wordt ligt aan het moederbord.
De Intel Core i5- en i7-cpu’s ondersteunen geen ECC. Als je dat toch wil, moet je een C200-work­station­moederdbord combineren met een Celeron G, Pentium Gold, Core i3 of Xeon.

Net als werkgeheugen hebben ook ssd’s die van NAND-flashchips zijn voorzien profijt van de lage chipprijzen. Een 240GB-ssd heb je al voor 30 euro. De sweetspot met betaalbare prijzen per GB ligt bij ssd’s met capaciteiten tussen de 480 GB en 1 TB. Een extra harde schijf is alleen nog maar de moeite waard als je echt veel data onder handbereik wilt houden voor een lage prijs. En voor back-ups zijn ze nog steeds een goede keus. Hiervoor heb je over het algemeen al genoeg aan versies van 5400rpm.

De meeste ssd’s zijn te krijgen in een klassiek 2,5”-formaat met een hoogte van 7 of 9 millimeter of als kleine M.2-insteekkaarten die tot 4 GB/s (PCIe 3.0) of zelfs 8 GB/s (PCIe 4.0) halen. Goedkopere M.2-ssd’s gebruiken slechts twee PCIe-lanes. Voor een standaard office-pc is een ssd met 240 GB aan capaciteit prima. Als je ook je grote collectie filmpjes, foto’s en een aantal games kwijt wilt moet je niet minder dan 1 TB nemen. Die ssd’s zijn al voor minder dan 100 euro te koop.

Voor veel data moet je bedenken dat moederborden nog altijd meer SATA- dan M.2-aansluitingen hebben en vaak niet alles tegelijk te gebruiken is.
Minder populaire hardware zoals dvd-branders en blu-rayspelers of een kaartlezer is handiger aan te sluiten via een usb-poort. Dan kan zo’n apparaat probleemloos aan een andere pc worden gebruikt als dat nodig is en hoef je er bij het kiezen van een pc-­behuizing geen rekening meer mee te houden. En je pc oogt zonder brander of cardreader aan de voorkant nog netter ook.

Het is belangrijk om in het achterhoofd te houden dat vrijwel alle pc’s de meeste tijd relatief weinig te doen hebben en dus de meeste uren in een idle-­modus doorbrengen.
Daarom letten we bij het kiezen van de onder­delen en het instellen van het BIOS op efficiëntie. Dat zorgt ook voor lagere temperaturen en dat heeft weer als voordeel dat je minder koeling nodig hebt, wat op zijn beurt weer zorgt voor een prettig stille pc.

Voor een laag idle-verbruik heb je een voeding nodig die ook bij lage belasting efficiënt is. Het verschil tussen een 400- en 500W-model van de aangeraden Power-reeks is verwaarloosbaar. Bij het combineren van een voeding en moederbord letten we er ook op dat de onderdelen geen irritante fluit- of pieptonen produceren.
We kiezen geen overdreven hoge wattages bij voedingen. Dat bespaart weer wat euro’s bij de aanschaf, maar voedingen zijn ook efficiënter naarmate ze harder hun best moeten doen. We testen de systemen ook met de op dit moment krachtigste aanbe­volen grafische kaarten.

Bij het kiezen voor een ander moederbord of een andere voeding komen de testwaarden uiteraard niet meer overeen met de meetwaarden uit ons testlab. Bij een andere krachtige grafische kaart is het slim om voor wat speling te gaan. Grafische kaarten zorgen kort voor een flinke piekbelasting. Bij zwakke voedingen dipt daardoor de spanning, wat tot crashes en andere fouten kan leiden. Let op de aanbevolen waarden van de fabrikanten van grafische kaarten.

We hebben bij het selecteren van de behuizingen gelet op een nette prijs, of ze goed leverbaar zijn, niet te lomp zijn en het inbouwen van hardware moet goed te doen zijn. De meeste exemplaren kiezen voor het moderne onderin monteren van de voeding, en bieden ruimte voor casefans in de boven­kant.  Uiteraard ben je vrij om een andere behuizing te kiezen, maar dan geldt onder andere onze test voor de hoeveelheid geluidsproductie niet meer.

De bouwvoorstellen hebben we uitvoerig getest met Windows 10 (64-bit). We houden het niet alleen bij Windows 10, we hebben ook Ubuntu 19.10 op alle drie de bouwvoorstellen geïnstalleerd.  Dat verliep niet helemaal vlekkeloos. De installatie en eventuele extra stappen die je onder Linux moet zetten bespreken we verderop in het laatste artikel van deze reeks (c’t 3/2020, p.50). Welke onderdelen of welk bouwvoorstel je ook kiest: veel knutselplezier gewenst.

(Carsten Spille, Alieke van Sommeren)