Koopadvies voor mini-pc

Dit koopadvies voor de mini-pc is een leidraad om voor betrekkelijk weinig geld prima te werken met een klein station. Mini-pc’s nemen weinig ruimte in en kunnen onopvallend worden bevestigd. Als je op zoek bent naar een individuele configuratie of later nog wilt upgraden, moet je zorgvuldig te werk gaan.

Introductie van de mini-pc door Apple

Zestien jaar geleden toonde Apple met de Mac mini aan dat met een compacte computer voor betrekkelijk weinig geld prima te werken valt. Sindsdien zijn er talloze verschillende mini-pc’s met allerlei uiteenlopende configuraties op de markt verschenen.

Laptop technologie

In de meeste mini-pc’s zitten onderdelen die uit de laptop-technologie voortkomen: mobiele processors, compacte geheugenmodules (SO-DIMM’s), en ssd’s in M.2-formaat of 2,5-inch harde schijven.

Voordelen

Als je de pc stationair gebruikt, heeft een mini-pc duidelijke voordelen ten opzichte van een laptop: je kunt zelf kiezen welke configuratie, beeldscherm en toetsen­bord je wilt gebruiken. Bovendien zijn de mini-pc’s meestal goedkoper dan laptops met vergelijkbare rekenkracht.

Mini-pc’s flexibeler upgraden

De meeste mini-pc’s kun je eenvoudiger en flexibeler upgraden dan een platte laptop: tot 64 GB RAM is bijna in alle gevallen mogelijk en veel modellen kun je voorzien van twee of meer ssd’s, waarmee tegen­woordig 16 TB opslag mogelijk is.

Mini-pc’s zijn er in allerlei vormen en maten. Met passieve koeling (Cirrus 7, achteraan) of met ingebouwde voeding (Apple Mac mini, rechts) zijn ze groter dan een Intel NUC (midden onderaan). Rechts vooraan de ECS Liva Q3 en links de Bleujour Kubb.

Installatie mini-pc en uit het zicht

Het is in veel gevallen prettig wanneer je je pc onopvallend kwijt kunt zonder dat hij veel ruimte inneemt: bevestigd aan de VESA-bevestiging van de monitor, in een beugel onder het bureaublad of zoals bij sommige fabrikanten, bijvoorbeeld Dells Optiplex 7090 Ultra, ingebouwd in de monitorvoet, maar nog steeds vervangbaar.

Bevestigen en onopvallend op bureau

Veel mini-pc’s worden geleverd met een VESA-compatibele beugel, meestal met een schroefgatafstand van 100 × 100 of 75 × 75 millimeter. Als je deze combineert met een beeldscherm krijg je op die manier een soort alles-in-een-pc, maar wel een waarbij je afzonderlijke onderdelen vrij kunt kiezen of vervangen. Uiter­aard zijn zulke doe-het-zelf bouwsels niet zo mooi als een iMac.

Monitorarm

Er zijn accessoires vanaf 10 euro verkrijgbaar waarmee je een mini-pc bevestigt aan een monitorarm, onder het tafelblad, of waar je maar wilt. Een mini-pc die uit het zicht zit, is beter beschermd tegen diefstal dan een laptop, ook al heb je die met een Kensington-slot aan de ketting hangen.

VESA-bevestiging monitor

Als je een mini-pc aan een VESA-bevestiging achter je monitor of onder je bureau wilt bevestigen, moet je in sommige gevallen bereid zijn met verschillende schroeven en beugels te experimenteren. Omdat er verschillende ontwerpen zijn, passen niet alle mini-­pc’s, monitors en monitorarmen altijd even makkelijk op elkaar als gewenst. Een verborgen opgestelde mini-pc maak je – in visueel opzicht – af met een draadloos toetsenbord en muis. Deze hebben het nadeel dat draadloze invoer­apparaten van je bureau kunnen verdwijnen (kinderen, collega’s, klanten, katten).

Verborgen pc

Bovendien moet je een verborgen pc ook kunnen in- en uitschakelen (bijvoorbeeld via Wake-on-USB) of de usb-poorten bereiken om een apparaat aan te sluiten. Een monitor met een ingebouwde usb-hub kan dan een oplossing zijn. ­Dikke kabelkluwen achter het scherm kun je vermijden door ze te vervangen met kortere kabels.

Voeding mini-pc

Bij de meeste mini-pc’s moet je echter nog steeds de vaak wat lompe externe voeding verstoppen. Dit probleem heb je niet bij de Mac mini, waarbij dat elegant is opgelost door de voeding in de behuizing te integreren. Daardoor is hij echter ook een stuk groter dan bijvoorbeeld Intels NUC’s en soortgelijke compacte computers, zoals die van Asrock, Asus, Gigabyte, MSI en Zotac.

Koeling

Passief gekoelde mini-pc’s verdwijnen niet alleen uit het zicht, maar hoor je ook niet – tenzij een of andere component piept of zoemt. Bij kleine apparaten die volledig passief gekoeld zijn, is de rekenkracht echter begrensd omdat je de natuurwetten maar beperkt kunt foppen. Processors zullen zonder koelende luchtstroom hun kloksnelheid verlagen als ze te heet worden.

Voor veeleisende toepassingen zoals videobewerking en 3D-rendering, waarbij veel rekenkracht nodig is voor meer dan een paar minuten per keer, zijn ventilatorloze mini-pc’s daarom minder geschikt. Je hebt dan een groter en meestal ook duurder model met een complex koelsysteem nodig.

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Minimumuitrusting – keuze voor de cpu en gpu

In de meeste mini-pc’s zitten mobiele processors. Deze zijn altijd vastgesoldeerd en kun je dus ook niet later nog upgraden. Net als bij een laptop zit je bij een mini-pc dus vast aan de cpu die je koopt en moet je bij aanschaf een verstandige keuze maken. Net als bij desktop-pc’s en laptops raden we ook voor mini-pc’s die moet dienen als allround-pc met Windows 10/11, een processor aan met ten minste vier kernen uit de AMD Ryzen- of Intel Core i-serie.

Mobiele processors

De meeste mini-pc’s zijn uitgerust met mobiele processors van de ‘U’-klasse, die 15 tot 28 watt verbruiken bij continue volle belasting. Momenteel zijn dit bij AMD de Ryzen 4000U of 5000U, bij Intel zijn het Core i-10000U, 1000G of 1100G modellen – zie voor details de tabel aan het einde en de cpu-gids in c’t 11/2021.

De geïntegreerde grafische processor (IGP) van zulke chips is voldoende voor een verrassend groot aantal taken. Over het algemeen kun je er alles mee behalve complexe 3D-games [Ingebouwde GPU: 3D-prestaties en videofuncties van grafische kaart].

Display-uitgangen mini-pc

Sommige actuele mini-pc’s hebben vier display-uitgangen, bijvoorbeeld twee keer HDMI 2.0 en twee keer USB-C, waarmee je gelijktijdig vier 4K-monitoren met elk een beeldsnelheid van 60 Hz kunt aansturen.

Grotere mini-pc wel cpu-vrijheid

Grotere mini-pc’s, zoals die uit de DeskMini-reeks van Asrock, zijn ontworpen voor desktop-cpu’s van AMD (Ryzen/Athlon) of Intel (Core i/Pentium Gold/Cele­ron G) en daarin kun je de processor wel vervangen. In ruil voor de grotere behuizing heb je meer ­keuze wat de processor betreft, bovendien kun je in de genoemde DeskMini’s vier opslag-apparaten kwijt: twee M.2-ssd’s (waarover dadelijk meer), en twee SATA-­ssd’s of 2,5-inch harde schijven. De selectie aan cpu’s is echter beperkt.

Ventilator

Om de ventilator stil te houden, moet je de koeler zorgvuldig afstemmen op de betreffende behuizing, bijvoorbeeld wat betreft de grootte en ventilatorregeling, zie [Asrock Deskmini H470 barebone]. AMD en met name Intel produceren ook bijzonder zuinige maar langzamere processors – deze kun je het beste links laten liggen, tenzij de mini-pc alleen gebruikt wordt voor eenvoudige taken zoals tekst­verwerken of e-mailen.

Energieverbruik

Het grote voordeel van processors met een laag vermogen en een TDP van slechts 6 of 10 watt, is dat je ze gemakkelijker volledig passief kunt koelen zonder ventilator of met een ­bijzonder kleine ventilatorkoeler. Zo’n exemplaar wordt door computerfabrikant ECS gebruikt in de superkleine Liva Q3, waarin een Ryzen Embedded V1000 is geïnstalleerd. Die staat echter niet op de Windows 11 compatibiliteitslijst.

RAM geheugen

Zotac biedt al jaren ventilator­loze Zbox-­modellen met Celeron N, die voldoende zijn voor eenvoudige servertaken. Door de jarenlange vertragingen bij Intel verschijnen er slechts recent weer opvolgers in deze apparaatklasse. LINK —-Daarvan introduceren we er een in het volgende artikel: de Asus PN41 met Celeron N5005. Tegenwoordig moet je op z’n minst 8 GB RAM installeren, en voor een mini-pc waar je nog enkele jaren mee vooruit wilt liever nog 16 GB. 4 GB is een noodoplossing; zelfs de meeste smartphones hebben vaak nog meer RAM.

SODIMM-aansluitingen

Omdat de meeste mini-pc’s slechts twee SODIMM-aansluitingen hebben, moet je goed overwegen of je er een vrijlaat voor een latere up­grade, of dat je er gelijk twee modules in steekt. Dit kan lichte voordelen opleveren door de hogere gegevensoverdrachtssnelheden, vooral voor de 3D-prestaties van de in de processor ingebouwde grafische kern. Maar ook met twee SODIMM’s is dat niet genoeg voor snelle actiegames.

Let op: bij sommige minicomputers, zoals de Mac mini en de ECS Liva Q3, wordt het werkgeheugen op het moederbord vastgesoldeerd en kun je dit dus niet uitwisselen of upgraden. Wat de opslag betreft is voor veel kantoor-pc’s een ssd-capaciteit van 256 GB voldoende. Dat haal je al in huis vanaf 35 euro. Anderzijds koop je 1 TB ook al vanaf zo’n 80 euro en je bent dan beter voorbereid op de toekomst. 2,5-inch ssd’s kunnen tot 8 TB bevatten, wat meer is dan harde schijven van hetzelfde ontwerp, maar ze kosten ook meer dan 600 euro.

Ssd – mini-pc met M.2 of SATA

Veel mini-pc’s hebben een M.2-slot voor een ssd met een maxi­male lengte van 8 centimeter (M.2 2280, ook tot 8 TB). M.2 NVMe-ssd’s met vier in plaats van twee lanes zijn iets sneller, of dat nu met PCIe 3.0 x4 of PCIe 4.0 x4 is, maakt in de praktijk zelden verschil. Sommige mini-pc’s hebben echter alleen een 2,5-inch SATA-poort en geen M.2-slot. Veel modellen hebben echter zowel een M.2- als een SATA-slot, zoals de NUC-versies met de iets hogere behuizing, die te herkennen zijn aan een ‘H’ in de typeaanduiding (de platte varianten hebben een ‘K’).

Mac mini

Er zijn enkele mini-pc’s met speciale kenmerken, zoals de Mac mini: als je met macOS wilt werken, moet je Apple-hardware kopen, of je moet je willen wagen aan Hackintosh knutseloplossingen. De Mac mini blinkt uit door bijzonder zuinig en stil te zijn, en door zijn krachtige (ARM) processor, de Apple M1. Hij is echter beschikbaar met maximaal 16 GB werkgeheugen en Apple vraagt zowel voor het extra werkgeheugen als een grotere ssd absurde meerprijzen.

Omdat alle onderdelen gesoldeerd zijn, kun je een Mac mini M1 niet zelf nog verder uitbreiden. In tegenstelling tot de oudere x86 Macs, is het bij M1 Macs ook niet meer mogelijk om Windows parallel te installeren, en ook een Linux-installatie is knap ingewikkeld.

Linux

Over Linux gesproken: dat draait prima op de meeste mini-pc’s. De NitroPC van Nitrokey (zie tabel) heeft naast een voorgeïnstalleerde Linux een speciale eigenschap: in plaats van UEFI BIOS draait er Coreboot-firmware op en Intels Management Engine (ME) is grotendeels uitgeschakeld. Dit zou voor een hogere mate van veiligheid zorgen.

Een mini-pc-barebone (hier een NUC) met een vastgesoldeerde processor heb je in een handomdraai voorzien van RAM en een ssd; meestal hoef je slechts enkele schroeven los te draaien.

Krachtige 3D-graphics processor

Vanuit mini-pc-perspectief is een krachtige 3D-graphics processor die geschikt is voor gaming ook een bijzonder kenmerk. Intel biedt enkele NUC’s aan met een GPU voor laptops, evenals ‘NUC Extreme’-­typen, waarin een grafische kaart past. Deze NUC-­typen zijn echter vrij groot, net als de Zotac Magnus One. Bovendien zijn zulke gaming mini-pc’s meestal duurder dan een MicroATX-pc met vergelijkbare reken- en 3D-prestaties. Ze kunnen ook in sommige gevallen behoorlijk luidruchtig zijn bij volle belasting.

Externe GPU gebruiken

Een alternatieve maar nogal dure oplossing is om een externe GPU-box (eGPU) te gebruiken met een mini-pc waar een Thunderbolt-poort op zit. Een alternatief voor een gepimpte computer kan het gebruik zijn van een cloud gaming-service, waarbij de mini-pc alleen als terminal dient en de games in het datacentrum draaien.

In dit geval is zelfs een ventilatorloze mini-pc met een relatief zwakke processor voldoende. Dergelijke compacte computers zijn ook geschikt als alternatief voor thin-clients en je hebt dan meestal ook geen Windows-licentie nodig, maar gebruikt Linux of Chrome OS als besturingssysteem. Je kunt ook zelf Chromium OS installeren.

Workstation in bedrijven

Bedrijven zetten steeds vaker mini-pc’s in van grote fabrikanten zoals Dell, HP, Fujitsu en ­Lenovo. Sommige zijn uitgerust met speciale remote beheer-functies en bevatten dan AMD Ryzen Pro- of ­Intel vPro-componenten. Zelfs workstations met professionele grafische kaarten zijn inmiddels verkrijgbaar in miniatuurformaat, zie tabel. Sommige daarvan hebben aansluitingen voor meer dan vier monitoren. ­Zulke modellen worden bijvoorbeeld ingezet als werkplekken bij financiële instanties of banken.

Compacte servers

Tot slot zijn mini-pc’s ook geschikt als compacte servers voor eenvoudige taken [6], bijvoorbeeld als firewall met pfSense of OPNsense, en voor digitale informatie- of reclameborden (digital signage). Veel industriële pc-fabrikanten produceren bijzonder ­robuuste, ventilatorloze mini-pc’s die gedurende ­lange periodes beschikbaar blijven.

Bedrijven installeren die in hun systemen en fabrieken. Processors zoals de AMD Ryzen Embedded en Intels talrijke cpu-varianten met een ‘E’ in de typeaanduiding (Atom x6000E, Core i7-1145GRE) zijn bedoeld voor zulke toepassings­gebieden.

Zelfbouw mini-pc

Zelfbouw Mini-pc’s zijn verkrijgbaar als complete computers met RAM, ssd en voorgeïnstalleerd besturingssysteem, maar ook als zogenaamde barebones. Daarmee worden ‘kale pc’s’ bedoeld die je zelf met enkele onderdelen af maakt. Als je altijd al zelf een pc hebt willen bouwen, is een mini-pc barebone een laagdrempelige instap. Bij Intels NUC’s zit er al een mobiele processor vastgesoldeerd en is hij voorzien van een koeler. Het enige wat je zelf nog hoeft te doen is vier schroeven op de behuizing losdraaien, het werkgeheugen en de ssd installeren (raak daarbij de M.2 schroeven niet kwijt!), de behuizing weer sluiten en het besturingssysteem installeren.

Als je een barebone aanschaft met een cpu-socket, zoals een Asrock Deskmini of de Shuttle XPC slim DA320, moet je ook de processor en de koeler apart aanschaffen en installeren. Sommige mini-pc’s, vooral sommige varianten van de Intel NUC’s, kun je achteraf ook uitrusten met een passieve koeling, dus zonder ventilator.

Met name fabrikant Akasa heeft behuizingen die zijn ontworpen voor bepaalde NUC-types. Om de boel om te bouwen moet je de NUC wel grotendeels demonteren, wat ­enige handigheid vereist.

Conclusie – mini-pc is een wonder van flexibiliteit, met beperkingen

De keuze aan mini-pc’s is momenteel enorm. Op het eerste gezicht lijkt het alsof er voor elk denkbaar doel wel een te krijgen is – maar dat is niet helemaal waar. Wanneer het aankomt op maximale rekenkracht, krachtige 3D-versnelling, PCIe-kaarten of 3,5-inch harde schijven, bereiken compacte computers hun grenzen. Vergeleken met een laptop, is een mini-pc echter een waar wonder van flexibiliteit. Als je je computer niet hoeft te vervoeren, levert een mini-pc vergelijk­bare rekenkracht voor minder geld, kun je hem flexibeler upgraden en ombouwen en kun je hem uit het zicht plaatsen of monteren.

(Deze informatie is afkomstig uit het artikel van Christof Windeck en Daniel Dupré en verscheen eerder in c’t 12, 2021, p58)