Linux naast Windows installeren – zo krijg je dual boot met Windows 10 of 11

Je kunt Linux naast Windows installeren om bijvoorbeeld Windows 10 of 11 én Ubuntu te kunnen gebruiken. Lees waarop je moet letten bij zo’n dual boot systeem en hoe je het inricht.

Linux naast Windows installeren is niet moeilijk, maar er zijn wat mogelijke struikelblokken. Met de informatie en tips in deze workshop kun je die omzeilen en Linux en Windows beide gebruiken op je computer.

Dat is handig als je Windows niet helemaal kunt missen of nog niet zeker weet of je helemaal naar Linux over wilt. Met een dual boot systeem kun je bij opstarten of herstarten van de pc steeds kiezen tussen Linux en Windows.

Als je een Linux distributie gekozen hebt, is het een goed idee die eerst te testen op de betreffende pc met een live systeem:

• Linux testen op je pc met een live-systeem

Na een geslaagde test kun je Windows voorbereiden op de installatie van Linux.

Windows-instellingen aanpassen

Het is belangrijk enkele eigenaardigheden van Windows weg te werken, zodat Windows en Linux bij parallelle installatie elkaar niet in de haren vliegen:

• Snel opstarten uitschakelen. Om sneller klaar te zijn na inschakelen, sluit Windows niet volledig af bij afsluiten. Als in de tussentijd Linux toegang krijgt tot de Windows-partitie, kunnen gegevens ver­loren gaan. Dat geldt ook voor de slaapstand. Het is veiliger om deze Windows-optie uit te schakelen:
  1. Open ‘Energiebeheer­’ via de zoekfunctie in het startmenu en klik links in beeld op ‘Het gedrag van de aan/uit-knoppen bepalen’.
  2. Ontgrendel de opties door te klikken op ‘Instellingen wijzigen die momenteel niet beschikbaar zijn’ en verwijder dan het vinkje voor ‘Snel opstarten inschakelen’.
     
  3. Sla de wijzigingen op en start Windows opnieuw.
• Dezelfde tijd instellen. Windows en Linux bewaren de tijd anders in het BIOS, waardoor de klok in het andere systeem voor of achter loopt. Windows kan echter de slimmere Linux-methode gebruiken als je een vermelding in het register maakt. Je kunt daarvoor ook een registersleutel downloaden en die importeren:
  1. Download het bestand: Registersleutel Windows UTC
  2. Open het en bevestig de beveiligingsvragen.
• Bitlocker uitschakelen. Windows Bitlocker en schijfversleuteling kan voor problemen zorgen en schakel je beter uit (zoek naar ‘Apparaatversleuteling’ in het startmenu).

Ruimte maken voor Linux naast Windows

Installeren van Linux kan op een aparte (lege) schijf, maar als je die niet hebt moet je ruimte vrijmaken op een bestaande­. Maak voor de zekerheid een back-up van je belangrijke bestanden voordat je hiermee begint.

Geef Linux ten minste 25 GB ruimte, maar als je genoeg opslagruimte hebt liever 100 GB of meer. Gebruik als het even kan een ssd voor Linux aangezien dat je systeem merkbaar sneller maakt.

Ruimte maken kan op twee manieren:

• Gebruik een aanwezige optie hiervoor in de Linux-installer. De partitietool van bijvoorbeeld het Ubuntu-installatieprogramma is eenvoudig en duidelijk.
• Verklein de grootte van de Windows-partitie met Windows Schijfbeheer. Dat heeft als voordeel dat je kunt zien welke partities en schijven onder Windows zijn aangekoppeld, oftewel waar C:, D: enzovoort zich bevinden.

Ruimte maken met Windows Schijfbeheer doe je als volgt:

1. Open Schijfbeheer via Windows+X.
2. Selecteer de gewenste partitie en selecteer dan ­‘Volume verkleinen’ via de rechter muisknop.
   
3. In het dialoogvenster dat verschijnt, tik je in hoeveel MB je wilt vrijmaken.

Om problemen te voorkomen, moet je oppassen dat je de grootte van de Windows-­partitie niet te sterk verkleint: na de verkleining moet er nog minimaal 20 GB vrij zijn of liever meer.

De ruimte Niet-toegewezen die je na het verkleinen hebt kun je gaan gebruiken voor Linux.

Linux installeren naast Windows

Sluit vervolgens de computer af. Als dat kan (bij een desktop-pc) ontkoppel je schijven in je pc waarop je Linux niet wilt installeren om te voorkomen dat de verkeerde partitie wordt overschreven, dat de bootmanager los van het systeem op de verkeerde schijf terechtkomt of andere narigheden.

Start vervolgens het live-systeem zoals eerder beschreven. Kies voor de optie uitproberen zodat je tijdens het installeren nog dingen kunt opzoeken met het live systeem.

Start de daadwerkelijke installatie van Linux via de optie in het Live systeem. Meestal vind je daarvoor een snelkoppeling op het bureaublad van het Live systeem of anders een optie in het applicatiemenu.

Volg de stappen van het installatieprogramma, die afhangen van de gekozen Linux distributie. Als de optie van een ‘minimale’ installatie wordt geboden kies je beter voor een normale installatie. Bij een minimale installatie ontbreken vaak niet alleen programma’s maar ook hulpprogramma’s en services die op de achtergrond draaien. Het later verwijderen van onnodige programma’s, als je dat wilt, is een stuk ­minder lastig.

Extra aandachtspunten bij de installatie

Twee relevante punten voor veel distributies zijn (niet-vrije) software van derden en Secure Boot:

• Als je geen purist bent op het gebied van opensource software, ga dan akkoord met het installeren van software van derden. Naast hardwaredrivers omvat dat ook multimediacodecs, wat later frustraties voorkomt bij het internetten, het luisteren naar muziek of het bekijken van video’s.
  
• Als Secure Boot actief is op je computer, kan het installatieprogramma aanbieden om een beveiligingssleutel voor Secure Boot in te stellen (Ubuntu doet dat automatisch). Je hoeft die optie alleen te activeren als je hardware gebruikt zoals een grafische chip van Nvidia, die proprië­taire drivers vereist. Stel dan een wachtwoord in en schrijf het op. Met dat wachtwoord voeg je een uitzonderingssleutel toe aan het Secure Boot-­systeem, zodat het proces de zelf-ondertekende drivers ­accepteert.

Stappen tijdens installatie – voorbeeld

Het installatieprogramma geeft tijdens de installatie wat opties, met doorgaans duidelijke aanwijzingen erbij. Kies de opties om Linux naast Windows te installeren en beide (dual boot) te kunnen gebruiken. Als voorbeeld nemen we Ubuntu, in andere distributies werkt het vergelijkbaar:

• Het installatieprogramma vraagt naar het gewenste installatietype. Als Linux en Windows de schijf delen op UEFI-systemen, moet je het al geselecteerde ‘Installeer Ubuntu naast Windows Boot Manager’ kiezen. Alleen als Ubuntu zich over een ­eigen (extra) schijf mag ontfermen, kies je de ­tweede ­optie (Wis schijf en installeer Ubuntu). De andere opties zijn voor gevorderden en speciale situaties.
  
• Bij een parallelle installatie toont de volgende stap de gekozen schijf. Controleer daar nogmaals of het juiste station geselecteerd is. Daaronder staan de bestaande Windows-partitie en de geplande Ubuntu-partitie. Het installatieprogramma van Ubuntu verbergt speciale partities, zoals de EFI-systeempartitie en de Windows-­herstelpartitie.
• Klik tenslotte op ‘Installeer nu’. Een dialoogvenster vraagt opnieuw of je de wijzigingen weg wilt schrijven. De benamingen zullen leken niets zeggen, maar in de regel hoeft slechts één partitie worden geformatteerd. Vergelijk de Linux-­specifieke benaming zoals sda met de schijfnaam die je in het hoofdvenster op de achtergrond kunt lezen. Daar zie je, naast die afkorting, begrijpe­lijke termen zoals de fabrikant, de modelnaam en de capa­citeit. Zolang er geen partitie gewist hoeft te worden, kun je doorgaan.
• Tijdens de installatie worden extra gegevens gevraagd, zoals de tijdzone en inlog-­gegevens. Negeer de optie ‘Active Directory gebruiken’.

Nadat de installatie is voltooid, start je de computer opnieuw op en verwijder je de usb-stick.

Eerste keer Linux opstarten

Je computer zal normaliter opstarten met de geïnstalleerde Linux. Net als na installatie van Windows, krijg je nog wat vragen en kun je voorkeuren opgeven.

In het voorbeeld van Ubuntu krijg je na de eerste aanmelding een welkomstdialoog waarin je eventueel online accounts (Google, Nextcloud, Microsoft e.d.) kunt instellen. Ubuntu vraagt ook om je privacy-voorkeuren voor het doorsturen van systeemrapporten en het inschakelen van locatiediensten. Dat is dan meteen ook het einde van de vragen.

Daarna biedt de wizard aan om Software te openen. Daarmee kun je grafische programma’s installeren vanuit de Ubuntu-pakketbronnen en de Snap Store app-winkel.

Kies nu in Linux voor afsluiten en uitschakelen. Sluit eventuele losgekoppelde schijven weer aan.

Kiezen tussen Linux of Windows opstarten

Bij aanzetten en opstarten van je computer, zie je kort de bootmanager die Linux heeft geïnstalleerd. Bij Ubuntu en veel andere distributies is dat GRUB. Linux zal na installatie doorgaans het systeem zijn dat automatisch opstart als je verder niets doet.

• Meer informatie over GRUB

Je kunt Windows opstarten door:

• het te kiezen in de bootmanager (bij Ubuntu het GRUB-opstartmenu)
• kort na het herstarten van de computer op de BIOS-toets voor het bootkeuzemenu (BBS) te drukken (zoals F9). Daar kies je dan of je Ubuntu of de Windows Boot Manager wil opstarten.

De bootmanager van Linux (Ubuntu’s GRUB) heeft voorrang gekregen, maar de Windows-bootloader is nog steeds beschikbaar. De standaardvolgorde staat in de BIOS-set-up en kun je daar eventueel aanpassen.

Dat was alles. Je hebt nu een werkend dual boot systeem en kunt je Linux distributie naar je eigen wensen en voorkeuren verder instellen.

(Deze informatie is afkomstig uit het artikel in c’t 5, 2022, pagina 134, van Keywan Tonekaboni en Alieke van Sommeren)