Een voordelig moederbord voor Intel Core i-12000 kan toch PCIe 4.0 bieden en tot vier 4K-schermen aansturen. We testen vier moederborden met B660, H610 en H670 chipset.
Zoek je een moederbord voor Intel Core i-12000 en wil je niet de hoge prijzen voor erg luxe Z690-moederborden betalen? Dan kun je kiezen uit de H610-, B660- en H670-chipsets.
We testen vier van deze moederborden voor de twaalfde generatie Core-i processors. Ze bieden zowel PCIe 4.0 als meerdere monitor-aansluitingen zonder aparte grafische kaart.
De moederborden in deze test ondersteunen alleen het goedkopere DDR4-geheugen, maar de invloed van sneller werkgeheugen is vaak nauwelijks merkbaar.
Moederbord voor Intel Core i-12000 – testresultaten
Hieronder vind je eerst testresultaten en benchmarks van de geteste moederborden, daarna meer informatie over PCIe 4.0 en de toepassingen waarvoor de verschillende moederborden geschikt zijn.
Ontvang gratis meer informatie en tips over moederborden, schrijf je in voor de nieuwsbrief:
Asrock H670M-ITX/ax moederbord – snel netwerk
De Asrock H670M-ITX/ax combineert twee bijzondere eigenschappen. Enerzijds is het een van de weinige beschikbare modellen met een H670-chipset, anderzijds maakt het Mini-ITX-formaat hem geschikt voor een bijzonder compacte computer.
Toch is de uitrusting niet bepaald mini. Het moederbord accepteert twee M.2-ssd’s en heeft twee ethernetpoorten, waarvan er één werkt op 2,5 Gbit/s. Asrock plaatst er ook een Wi-Fi 6E-module op. Die haalt 556 Mbit/s over korte afstanden en 303 Mbit/s over een afstand van 20 meter. Beide waarden zijn goed tot zeer goed voor een moderne wifi-adapter.
4K-monitoren kunnen worden aangesloten via één HDMI- en één DisplayPort-aansluiting. Naast vier USB 2.0- en twee USB-A-poorten met 10 Gbit/s is er ook een USB-C-poort voor randapparatuur. Die is geschikt voor USB 3.2 Gen 2×2 en haalt een snelheid van ongeveer 2 GB/s met een snelle externe ssd.
In idle verbruikt de Asrock H670M-ITX/ax met de fabrieksinstellingen maar liefst 27 watt. We slaagden erin het verbruik te beperken tot 21 watt door de BIOS-instellingen te optimaliseren ( activeer in Advanced Mode (F6) de Package C State Support). Maar zelfs dat is best veel. In de soft-off-modus verbruikt hij zelfs met de ErP-optie ingesteld nog 1,3 watt – aanzienlijk meer dan de toegestane 0,5 watt.
Plus-/minpunten
+ USB-C met 20 GB/s
+ Wi-Fi 6E & dual-LAN
– hoog energieverbruik
Asus Prime H610M-K D4 – zuinig budgetmodel
Asus kiest voor budget met de Prime H610MK D4. Voor iets meer dan 100 euro is het een van de goedkoopste moederborden voor een Core i-12000-processor. In ruil daarvoor moet je wat beperkingen accepteren qua uitrusting. Er is slechts één HDMI-poort voor een digitale monitor en slechts twee DIMM-slots.
Het M.2-slot is verbonden met de chipset in plaats van de processor. Daardoor accepteert het ook SATA-ssd’s, maar werken NVMe-ssd’s met maximaal PCIe 3.0-x4-snelheid. In plaats van met een schroef wordt de ssd in het M.2-slot geborgd met een praktische snelsluiting.
Hoewel de H610-chipset ook USB tot 10 Gbit/s biedt, voorziet Asus de Prime H610M-K D4 alleen van USB 3.1 Gen 1 poorten (5 Gbit/s). De circa 460 MB/s daarvan is genoeg voor een externe harde schijf, maar vertraagt een ssd. Bovendien biedt de ethernetchip maximaal 1 Gbit/s.
Die Spartaanse uitrusting heeft één voordeel: het systeem is al 11 seconden na het inschakelen gebruiksklaar. Het energieverbruik met inactief Windows-bureaublad bedraagt 19 watt. Dat is de laagste waarde van de geteste moederborden. Door de C-states en het energiebeheer in te schakelen, konden we daar nog eens 5 watt vanaf halen. Onder belasting met een Core i9-12900K worden de omvormers echter overbelast.
Plus-/minpunten
+ start snel op
+ energiezuinig
– converters oververhit
Gigabyte B660M DS3H DDR4 – modern maar niet zuinig
De B660M DS3H DDR4 van Gigabyte heeft drie digitale beeldschermaansluitingen die elk een 4K-monitor aansturen op 60 hertz. Als je voor een redelijke prijs op zoek bent naar veel schermruimte voor een ontwikkelomgeving of meerdere virtuele machines, dan is dit de juiste keuze.
Ook de andere eigenschappen voldoen aan alle kenmerken van een moderne pc: USB-C-poorten met 10 Gbit/s en ethernet met 2,5 Gbit/s. Er is ruimte op het moederbord voor vier geheugenmodules en twee M.2-ssd’s met PCIe 4.0-interface.
De vier interne USB 2.0-headers voor de frontaansluitingen van de behuizing zijn niet rechtstreeks verbonden met de B660-chipset, maar daaraan gekoppeld via een hubchip van Genesys Logic. Dat kan leiden tot verbindingsproblemen met een externe hub. In dat geval is het beter de USB 2.0-aansluitingen aan de achterzijde te gebruiken. Met 23 watt, en 20 watt in de geoptimaliseerde toestand, verbruikt het Gigabyte-model ook relatief veel energie.
Als extra’s biedt de DS3H DDR4 een interne resetknop en één voor de Q-Flash-functie voor overklokkers. Daarmee kan het BIOS worden bijgewerkt vanaf een usb-stick, zelfs zonder cpu en RAM, bijvoorbeeld om het moederbord geschikt te maken voor toekomstige processors.
Plus-/minpunten
+ drie digitale displays
+ BIOS-update zonder cpu
– stand-byproblemen in Linux
MSI Pro B660M-A DDR4 – multi-monitor moederbord
De MSI Pro B660M-A DDR4 is een van de weinige LGA1700-moederborden die alle vier de digitale monitoruitgangen van de Alder-Lake-processors naar buiten leidt. Met twee HDMI- en twee DisplayPort-aansluitingen kan een kleine monitorwand bestaande uit vier 4K-schermen aangestuurd worden.
Met de huidige prijzen van grafische kaarten bespaart dat veel geld. Je moet er wel op rekenen dat het energieverbruik met vier monitoren stijgt van 29 naar 34 watt. De Pro B660M-A DDR4 verbruikt ook in andere situaties veel energie. In stand-by verbruikt hij 2,9 watt. De andere moederborden redden het met ongeveer de helft.
Ondanks de uitgebreide uitrusting met twee M.2-slots, twee PEG-slots voor grafische kaarten en 2,5-Gbit/s-ethernet, start het moederbord zeer snel op in 11 seconden.
Voor randapparatuur zijn er zes USB-A-aansluitingen op het I/O-panel, twee elk met 10 Gbit/s, 5 Gbit/s en USB 2.0 (480 Mbit/s). Voor USB-C heb je een pc-behuizing nodig met een frontconnector, die je kunt aansluiten op de interne 20-pins connector. De twee USB-A-frontaansluitingen zijn niet gekoppeld aan de B660-chipset, maar aan een aparte Asmedia-controller, die USB 3.2 Gen 1 biedt (460 MB/s).
Plus-/minpunten
+ start snel op
+ vier 4K-displays mogelijk
– hoog energieverbruik
Meer testresultaten en gegevens
Meer testresultaten vind je in de rest van deze review, in onderstaande tabel en in c’t 6 / 2022.
Moederbord voor Intel Core i-12000 – overzicht
Klik op de onderstaande tabel met metingen en gegevens van de geteste moederborden voor een complete vergroting (in pdf-formaat).
PCIe 4.0 en USB op voordelige moederborden
Afhankelijk van de chipset, zijn verschillende PCI Express functies beschikbaar:
- B660 en H670 zijn zeer vergelijkbaar: in tegenstelling tot hun voorgangers bieden ze PCIe 4.0-lanes om bijvoorbeeld meerdere snelle M.2-ssd’s aan te sluiten. In theorie biedt H670 hogere snelheden maar in de praktijk maten we geen verschil bij een PCIe 4.0-ssd aangesloten op de chipset.
Van de usb-poorten kunnen er maximaal twee werken in de USB 3.2 Gen 2×2-modus met 20 Gbit/s. - H610 is echter enorm afgeslankt en biedt alleen PCIe 3.0.
Voor USB houdt het op bij 10 Gbit/s.
Bij een H610-moederbord kunnen ook maximaal drie van de vier mogelijke beeldschermaansluitingen worden gebruikt, is slechts één DIMM-slot per geheugenkanaal toegestaan en worden de vier PCIe 4.0-lanes van de cpu uitgeschakeld.
Welk moederbord voor Intel Core i-12000?
In principe zijn alle vier de geteste moederborden geschikt voor het bouwen van een Alder-Lake-systeem, maar het energieverbruik zou beter kunnen. Moederborden uit de 600-serie zijn een stap vooruit ten opzichte van hun voorgangers: met uitzondering van de H610 is PCI Express 4.0 nu beschikbaar, wordt 2,5 Gbit/s-ethernet langzamerhand de norm en neemt het aantal monitoraansluitingen toe.
Welke van de geteste moederborden je kiest hangt af van je toepassingen en budget:
- De Gigabyte B660M DS3H en MSI Pro B660M-A DDR4 zijn dankzij het aantal monitoraansluitingen ideaal om een pc zonder grafische kaart samen te stellen (kantoor-pc), wat geld en energie bespaart. Ze zijn ook geschikt zijn voor tal van andere pc-toepassingen.
- De aanzienlijk goedkopere Asus Prime H610M-K D4 is minder veelzijdig en vooral aanbevolen als de prijs laag moet zijn.
- Voor de Asrock H670M-ITX/ax betaal je ongeveer het dubbele, maar dan krijg je een aantrekkelijke combinatie van Mini-ITX-formaat en veel aansluitingen.
Als je (flink) meer budget over hebt voor een moederbord met alle toeters en bellen, kun je deze test bekijken:
(Deze informatie is afkomstig uit het artikel in c’t 6, 2022, pagina 74, van Christian Hirsch en Marco den Teuling)
