Een Z690 moederbord biedt de meeste mogelijkheden voor Intels Core i-12000 processors zoals de i9-12900K. In deze review testen we twee moederborden met DDR4 RAM en twee met DDR5. Ook bij het energieverbruik zijn er verschillen.
Een Z690 moederbord kan met een Intel Core i-12000 processor (Alder Lake) onder andere PCI Express 5.0 en DDR5 bieden.
We testen vier luxe Z690 moederborden en kijken naar de overeenkomsten en verschillen. Kies zelf wat het beste Z690 moederbord voor je pc is.
Z690 moederbord met DDR4 of DDR5 – testresultaten
Hieronder volgen eerst de testresultaten, daarna meer informatie over Z690 moederborden en de geteste modellen.
Ontvang gratis informatie en tips over moederborden en pc’s, schrijf je in voor de nieuwsbrief:
Asrock Z690 PG Riptide review – veel schijven
Als enige van de hier geteste moederborden maakt de Asrock Z690 PG Riptide volledig gebruik van de acht mogelijke SATA-poorten van de Z690-chipset. Dus als je veel 2,5-inch schijven wilt aansluiten, is dit moederbord de juiste keuze. Er passen ook drie M.2-ssd’s in. Als je het onderste M.2-slot uitrust met een SATA-ssd, wordt een van de SATA-poorten onbruikbaar.
Omdat de Z690 PG Riptide intern, naast USB-C, twee pinheaders biedt voor in totaal vier usb-aansluitingen met 5 Gbit/s, worden die via een Asmedia ASM1074 hub-chip gekoppeld aan een enkele poort van de chipset en delen ze daar de doorvoer. Asrock heeft ook besloten om een van de twee type A-aansluitingen te verbinden met USB 3.2 Gen 1 op het I/O-panel via een extra ASM3042-controller.
Voor monitoren biedt het Asrock-moederbord slechts een enkele HDMI-poort. Asrock gaat er waarschijnlijk van uit dat het luxe moederbord gebruikt zal worden in een systeem met een losse grafische kaart. Voor die losse grafische kaart levert de fabrikant een beugel die op het moederbord wordt geschroefd en de kaart aan de onderkant ondersteunt tegen doorzakken.
Zelfs met geoptimaliseerde energiebesparende instellingen verbruikt de Z690 PG Riptide idle 24 watt, wat ongewoon hoog is. Met de standaardinstellingen in de BIOS-set-up is dat zelfs 29 watt.
Plus-/minpunten
+ acht SATA-6G-poorten
+ respecteert Power Limits
– verbruikt idle veel energie
Asus TUF Gaming Z690 – Plus WiFi D4 – veel ssd-slots
Met een prijs van zo’n 340 euro euro kost de Asus TUF Gaming Z690-Plus WiFi D4 behoorlijk wat meer dan de andere drie moederborden. De verschillen zijn echter te overzien: hij biedt vier M.2-slots voor ssd’s, waarvan er drie zijn uitgerust met extra koelers. Er zitten twee USB-C-aansluitingen op het I/O-panel. De snellere daarvan levert 2 GB/s (USB 3.2 Gen 2×2), de andere werkt op USB 3.1 Gen 1 snelheid met 460 MB/s.
In totaal biedt het Asus-moederbord elf USB 3-poorten intern en extern. Om dat te laten werken, delen de vier USB-A-bussen in het vaste I/O-shield echter een enkele lane naar de Z690-chipset via een ASM1074-hub. Vanwege de vele M.2- en PCIe-slots kunnen er slechts vier SATA-schijven op het moederbord worden aangesloten.
Als je de RGB-ledverlichting op het moederbord uitschakelt, daalt het energieverbruik met ongeveer 4 watt tot 22 watt wanneer alleen het Windows-bureaublad actief is. De overdrachtssnelheid van de Wi-Fi 6-adapter zit met 218 Mbit/s over een afstand van 20 meter in de bovenste middenmoot. Over korte afstanden haalt hij een zeer goede 680 Mbit/s.
De Asus TUF Gaming Z690-Plus WiFi D4 accepteert ook cpu-koelers voor eerdere sockets via ruimere gaten. Niettemin moet je de compatibiliteit zorgvuldig controleren, want sommige koelers hebben een te lage contactdruk.
Plus-/minpunten
+ vier M.2-slots
+ wifi en snel opstarten
– fikse prijs
Gigabyte Z690 UD – minder audio-aansluitingen
Met een prijs van 220 euro is de Gigabyte Z690 UD een van de goedkoopste Z690-moederborden en een tientje goedkoper dan de op twee na goedkoopste uit deze test (Asrock). Er zijn weinig bezuinigingen wat betreft de uitrusting. Hij accepteert drie M.2-ssd’s en biedt aansluitingen voor snelle USB 3.2 Gen 2×2 2,5 Gbit/s-ethernet en twee schermen met hoge resolutie. De reeds bevestigde I/O-shield werkt handig.
Je moet qua audio wat compromissen accepteren. De Z690 UD heeft slechts drie jackaansluitingen, dus analoog 7.1 surroundgeluid werkt alleen samen met de frontaansluiting. Een optische S/PDIF-uitgang voor audio ontbreekt eveneens. Voor de netwerkchip soldeerde Gigabyte de RTL8125BG van Realtek op het moederbord, die goedkoper is dan de Intel i255-V. Dat heeft echter geen invloed op de maximale doorvoer. Zowel de vier interne als de vier externe USB 2.0-poorten zijn elk aangesloten op een hubchip met 4 poorten.
Met de standaardinstellingen verbruikt de Z690 UD 25 watt Met alleen het bureaublad van Windows. Door de CPU Package C-States te activeren in de BIOS-set-up, kon die waarde worden teruggebracht tot 18 watt. Dat is een goede waarde voor een high-end moederbord. Met de Linux-distributies Fedora 35 en Ubuntu 21.10 hadden we het probleem dat het Gigabyte-moederbord niet wakker werd uit suspend-to-RAM.
Plus-/minpunten
+ veel waar voor je geld
+ zuinig onder Windows en Linux
– maar drie analoge audio-uitgangen
MSI Pro Z690-A WiFi – wifi goed, LAN minder
De Pro Z690-A WiFi heeft een wifi-adapter volgens de huidige Wi-Fi 6E-standaard, met extra kanalen op de 6GHz-band. Die kunnen echter alleen worden gebruikt als het basisstation, zoals een router, die technologie ook ondersteunt. In de praktijk haalden we een uitstekende doorvoer van 541 Mbit/s op een afstand van 20 meter. Op korte afstand liep dat op tot 856 Mbit/s: topwaarden.
Zowel onder Linux als onder Windows 11 weigerde de Intel i225-V ethernetadapter te werken met de stuurprogramma’s van het besturingssysteem. Dergelijke problemen hadden we niet met andere moederborden met die chip. Alleen een driverupdate loste dat op. Dan is het handig als je ook wifi beschikbaar hebt of een usb-netwerkadapter hebt liggen. Met geoptimaliseerde C-states werkt de Pro Z690-A WiFi behoorlijk zuinig met 18 watt zowel onder Windows als Linux.
De interne pin-headers voor USB 2.0-poorten zijn verbonden met de chipset via de Genesys Logic GL850G hubchip. Maar omdat de overgrote meerderheid van pc-behuizingen tegenwoordig USB 3.0-poorten aan de voorkant gebruikt, is dat aardig irrelevant.
In tegenstelling tot de andere fabrikanten, levert MSI geen volledige geprinte handleiding, maar slechts een opgevouwen blaadje met de belangrijkste installatiestappen.
Plus-/minpunten
+ zuinig
+ snelle Wi-Fi 6E
– driver-update nodig voor ethernet
Meer Z690 moederbord testresultaten en gegevens
Meer testresultaten vind je in de rest van deze review, in onderstaande tabel en in c’t 4 / 2022.
Z690 moederbord test – metingen en gegevens
Klik op de onderstaande tabel voor een complete vergroting (in pdf-formaat).
Z690 moederbord met DDR4 of DDR5?
De geheugencontroller in Alder Lake-processors kan zowel DDR4 als het nieuwe DDR5 RAM aan, maar slechts de ene óf de andere. De moederbordfabrikant kiest.
Moederborgen met DDR4-DIMM-slots zijn even duur als vergelijkbare voor DDR5. DDR5-modules zijn daarentegen nog wel duurder.
Bij enkele benchmarks levert DDR5-4800-RAM duidelijke voordelen op vergeleken met DDR4-3200. Maar in de meeste programma’s en games is het in de praktijk minder dan 5 procent. Zie ook:
Andere vernieuwingen die deze moederborden bieden met een i-12000 processor zijn vooral leuk voor de toekomst: er zijn nog nauwelijks componenten en apparaten voor PCI Expresss 5 of Wi-Fi 6E.
Conclusie
Deze geteste Z690-moederborden bieden meer functies dan een typische pc-hobbyist zal benutten, zelfs als je een high-end systeem in elkaar knutselt. Elk moederbord heeft zijn eigen sterke en zwakke punten.
- De Asrock Z690 PG Riptide verraste ons positief omdat het de enige is die standaard voldoet aan de Intel-specificaties voor de Power Limits.
- De Riptide biedt net als de Gigabyte Z690 UD en de MSI Pro Z690-A WiFi een bruikbare prijs-prestatieverhouding.
- De Asus TUF Gaming Z690-Plus WiFi D4 behoort qua prijs meer tot het premium segment met configureerbare RGB-ledverlichting en grote koellichamen.
We hoeven geen enkel moederbord af te raden. Je kunt je bij je keuze verder laten leiden door de gegevens uit de tabel en de plus- en minpunten bij de testresultaten.
(Deze informatie is afkomstig uit het artikel in c’t 4, 2022, pagina 62, van Christian Hirsch en Alieke van Sommeren)
