Grafische kaart – speel games met raytracing en 4K

Als je de nieuwste games lekker vloeiend in 4K resolutie en met mooie raytracing-effecten wilt spelen, heb je een grafische kaart uit de huidige high-end series nodig, zoals de kaarten uit de Nvidia GeForce RTX 3000- of AMD Radeon RX 6000-serie.

We haalden voor de test een aantal van de snelste pixelpushers in huis, maar voegden ook een paar modellen toe van de meer betaalbare RTX 3070-kaarten die in theorie net een tikje minder moeten kosten. Daarmee ­kwamen we tot een totaal van negen kaarten van Asus, KFA2, MSI, Powercolor, Sapphire, XFX en Zotac, die een goed overzicht bieden van het high-end segment.

We hebben eerder al enkele varianten van de GeForce RTX 3070, 3080 en 3090 getest.
De goedkopere variant RTX 3060 Ti is hier beschreven

De producten worden beschreven in: Grafische kaarten reviews

Maar zelfs bij deze exclusieve club zijn alleen de snelste modellen echt in staat om op 4K-resolutie de hoogste detailniveaus bij grafisch veeleisende games aan te kunnen.

• De Radeon RX 6900 XT en GeForce RTX 3090 halen meestal meer dan de minimaal wenselijke 60 frames per seconde (fps).
• De GeForce RTX 3080 dat maar net haalt.
• De RTX 3070 blijft  wat meer achter en haalt ruwweg het niveau van het vorige high-end model, de RTX 2080 Ti.

Voor een WQHD-resolutie met 2560 bij1440 pixels is dat ruim voldoende en nog altijd 30 tot 40 procent sneller dan de GeForce GTX 1080 Ti.

Raytracing effecten in Control

Als je de mooie raytracing-effecten activeert, dalen de framerates aanzienlijk. Zelfs de RTX 3090 heeft moeite met de 30fps-grens in het raytracing-paradepaardje, de mystery-­shooter Control. Zowel de RTX 3070 als de Radeon RX 6800XT/6900XT worstelen daar met een al zeer hakkelende 20 fps. Overschakelen naar 1440p WQHD zorgt voor een stuk minder gehaper.

De RTX 3000 en RX 6000 zijn zeer moeilijk te krijgen, de prijzen zijn dan ook volledig geëxplodeerd en schommelen ook nog eens wild. Het is bijna on­mogelijk om een RTX 3000- of RX 6000-kaart te bemachtigen in de buurt van de adviesprijs van de fabri­kant – als die kaarten al beschikbaar zijn.

Kleine meerprijs duurdere segment grafische kaarten

Ironisch genoeg zijn de duurste kaarten, Nvidia’s RTX 3090, ­vaker beschikbaar voor een relatief kleinere meerprijs ten opzichte van hun adviesprijs. Maar dan zijn ze nog steeds te duur voor de meeste gamers. Daarom geven we niet elke kaart een minpunt voor zijn hoge prijs. Als je kunt wachten (wat naar verwachting meerdere maanden gaat zijn) met kopen dan is dat zeker aan te raden.

Alle kaarten in deze test zijn state-of-the-art op het gebied van weergavetechnologie en videoversnelling. 4K is geen probleem meer, zelfs niet met de hoge refresh­rates van 120 of 144 hertz die steeds normaler worden. 8K bij 60 Hz is mogelijk dankzij kleuren-comprimerende DSC-technologie via DisplayPort 1.4 en HDMI 2.1.

• De RX 6000-kaarten, met uitzondering van de Sapphire Nitro+, beschikken over de nauwelijks gebruikte Virtual Link-poort voor VR-headsets, waarvan de USB-C-aansluiting ook gegevens overstuurt met 10 Gbit/s.
• Nvidia heeft dat bij hun RTX 3000-generatie weggelaten.
• Zowel de Radeon RX 6800/6900 als de GeForce RTX 3070 tot 3090 ontlasten de cpu bij het decoderen van zelfs veeleisende videoclips met de AV1-­codec.

Eerst een groot pluspunt: alle kaarten hebben een goed functionerende zero-fan-modus. Dat wil zeggen dat de fans tot een bepaalde temperatuur­drempel compleet stoppen met rondjes draaien als er geen sprake is van belasting. Op die manier zijn de kaarten compleet stil.

Er is slechts één kaart in deze test die het met twee slots redt: Zotacs RTX 3070 Twin Edge OC. Voor de andere twee 3070’s moet je minstens nog een half slot aan extra ruimte vrij hebben. En voor de hele dikke RX 6800/6900 en RTX 3090 zelfs een volle drie slots. Twee slotplaatjes verwijderen is genoeg, de koeler steekt dan gewoon een stukje uit. Dat is vooral belangrijk voor smalle mini-ITX-behuizingen of montage via een PCIe-verlengkabel vanwege de beperkte ruimte die je daar hebt.

Deze monsters van kaarten worden echter niet aanbevolen voor de kleinste cases van­wege hun hoge warmteontwikkeling. Voor de RTX 3070 moet je voeding ten minste 550 watt bieden, voor de andere kaarten 750 watt.

De lengte en hoogte van de kaarten kunnen ook extreem zijn. Een kaart van volledige lengte (full-length add-in card) is tot 31,2 centimeter lang en heeft met de gestandaardiseerde slotbracket een maximale hoogte van 11 centimeter. Alle kaarten houden zich aan die laatste dimensie, maar wel vaak maar net.

Er zijn duidelijke verschillen in lengte:

De RTX 3070 van Asus en Zotac en de RX 6800 XT van Sapphire zijn korter – net als de referentieversie van de AMD 6000. De KFA2 zit op de grens. De andere kaarten zijn met 32 tot 34 centimeter deels beduidend langer dan de norm voorschrijft, zodat je vóór je tot aankoop overgaat goed moet nagaan of je kast voldoende ruimte biedt. Ga in geval van twijfel niet de gok wagen op de allerlaatste millimeter, maar neem ook wat buffer voor het installeren.

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Met zoveel materiaal en het enorme aantal fans (tot vier stuks!) zou je toch denken dat de koeling lekker stil is. Helaas is dat meestal niet het geval.

Stil

Zowel de Asus TUF met optionele Silent BIOS-instelling als de RX 6900 XT Red Devil van Powercolor kunnen doorgaan voor stil, die blijven zelfs onder volle belasting onder de 1 sone.

Binnen tolerantie

De RX 6800 XT van Powercolor, Sapphire’s Nitro+ en de XFX MERC 319 ventileren binnen een tolereerbaar niveau van net onder 2 sone. We raden echter aan om over te schakelen naar de Silent BIOS-instellingen. Het prestatieverlies is niet merkbaar, maar de langzamer draaiende fans zijn veel minder hinderlijk. De RTX 3070 van Zotac en de RTX 3090 van MSI zijn ook geen probleem met iets meer dan 3 sone bij het gamen met een koptelefoon.

Te druk

De RTX 3090 Trinity van Zotac zorgt voor aardig wat druk op de oren met een luid huilende 5.0 sone. Je kunt dat zelfs horen als je met een koptelefoon op druk aan het gamen bent.

Kloksnelheid

Alle grafische kaarten in deze test werken met een kloksnelheid van rond de 2000 MHz. De GeForce-kaarten zitten daar meestal iets onder, de Radeons bijna altijd aanzienlijk hoger. Toevoegingen aan de naam zoals OC door het verhogen van de frequentie met 20, 60 of zelfs 100 MHz zijn bijna betekenisloos, ­vooral ­omdat het overklokken dan meestal alleen betrekking op de grafische chip heeft. Het grafisch geheugen draait met vaste kloksnelheden, maar de GeForce-kaarten ver­lagen die wat meer in de compute-modus met CUDA.

Bovendien moet je de kloksnelheden van zowel Nvidia als AMD eerder zien als ruwe richtlijnen. In de meeste gevallen kunnen de dynamisch geklokte grafische chips dankzij de koeling en het energiebudget hogere kloksnelheden bereiken. De RX 6800 en 6900 XT overtreffen vaak zelfs hun opgegeven turbo­kloksnelheden. Nvidia overschrijdt meestal de gaming-­kloksnelheid.

Verschillen

De verschillen in kloksnelheid maakten nog geen 5 procent uit in vergelijking met de referentie­waarde, wat bij normaal gebruik niet opvalt, in tegenstelling tot de luidere fans. We raden daarom vooral bij de kaarten met dual-BIOS de optie Silent of Balanced aan. Dat ­levert ongeveer 20 watt minder energieverbruik en dus aanzienlijk minder herrie van de fans op.

We hebben voor de overzichtelijkheid in de staafdiagrammen alleen de referentiemodellen van de kaartsoorten neergezet. Zelfs een overklokte RX 6800 XT zal niet in de buurt komen van de RTX 3090 in Control met raytracing bijvoorbeeld, net zoals een OC-­model van de RTX 3090 de RX 6900 XT niet achter zich zal laten in Assassin’s Creed.

Gameperformance met en zonder raytracing – Klik voor een vergroting (pdf)

Met een Radeon of GeForce koop je altijd een heel pakket aan technische of door drivers ondersteunde functies, naast een bepaalde hoeveelheid gameprestaties. Bij Nvidia’s GeForce gaat het onder meer om de combinatie Deep-Learning Super Sampling (DLSS) voor het gladstrijken en opschalen van randen en de tensorc­ores die daarvoor worden gebruikt – en die bij de Radeon-kaarten ontbreken.

Als je kunt leven met af en toe wat beeldfouten en soms wat mindere beeldscherpte, verbetert DLSS de prestaties in ondersteunde games enorm. Bij Metro Exodus haalt de RTX 3090 70 fps met Ultra HD, de RTX 3070 in WQHD minstens net de 50. Zelfs Control wordt veel vloeiender met respectievelijk 60 en 39 aan gemiddelde fps.

Raytracing en Nvidia

Raytracing is momenteel ook een Nvidia-domein, aangezien de RTX 3000-kaarten al de tweede gene­ratie is met de benodigde hardware. En vrijwel alle ­titels op de markt die raytracing gebruiken, zijn geoptimaliseerd voor de hardwaremogelijkheden van de GeForce-kaarten en draaien beter oftewel sneller.

Cyberpunk 2077

Cyberpunk 2077 is inmiddels ook begonnen met raytracing voor de nieuwe AMD-kaarten, maar geen enkele kaart (Nvidia of AMD) krijgt die game volledig maxed-out op 4K met raytracing beter draaiend dan een diashow.

World of Warcraft en Dirt 5

De online multiplayer-game World of Warcraft en de racesim Dirt 5 zijn gemaakt in samenwerking met AMD en maken gebruik van minder uitgebreide, ­optionele raytracing-effecten, zodat ze ook zeer goed draaien op de RX 6000-kaarten.

De komende consoleports zullen meer rekening houden met AMD, aangezien de grafische units van de XBox Series S/X en PlayStation 5 verwant zijn aan die van de RX-6000-reeks.

Smart Access Memory – SAM

Aan de positieve kant voor AMD is er een technologie die Smart Access Memory heet, kortweg SAM. Dat is de marketingnaam van de PCI Express-optie re­sizable BAR (Base Address Register), die AMD al meer dan 10 jaar geleden samen met Hewlett-Packard heeft ingediend bij de verantwoordelijke standaardisatiecommissie PCI-SIG – toen nog voor PCIe 2.0.

Met SAM krijgt de hoofdprocessor toegang tot het volledige grafische geheugen, wat kan resulteren in merkbaar betere gamingprestaties. Eerste tests toonden een 15 procent hogere gemiddelde fps bij Assassin’s Creed Valhalla en bijna 7 procent meer fps bij ­Shadow of the Tomb Raider. SAM moet worden gebruikt door de grafische kaart en de driver en ook worden ondersteund en geactiveerd door het BIOS van het moederbord en theoretisch de processor.

Steeds meer fabrikanten willen geschikte BIOS-versies leveren voor Intels LGA1151v2/ 1200 en AMD’s AM4-platform. Ook Nvidia heeft sinds eind maart die technologie aangezet voor de 3000-serie grafische kaarten.

Het aanbod in het topsegment is spannender dan het lange tijd geweest is, maar vanwege de schaarste en absurde prijzen kan vrijwel niemand daar op dit moment echt nuttig gebruik van maken. De ruimere keuze is niet in de laatste plaats te danken aan de heropleving van AMD en de concurrentie voor de gevestigde GeForce-modellen.

Als de prijzen en verkrijgbaarheid weer normaal worden, is een optioneel stille RX 6800 XT zoals de Power­color Red Devil of Sapphire Nitro+ een goede aankoop voor als je nu hoge 4K-gamingprestaties wilt en genoeg grafisch geheugen voor de komende jaren.

Nvidia’s RTX 3090’s kosten zo veel dat ze bijna alleen interessant zijn voor semiprofessioneel gebruik. In tegenstelling tot de RTX 3080 hebben ze veel grafisch geheugen en kunnen ze gebundeld worden gebruikt via NV-Link. Dat kan belangrijk zijn voor grote Blender-projecten of machine-learning.

De RTX 3070 is een verstandige aankoop. Die is beschikbaar in zuinige en stille opties zoals de Asus TUF. De 8 GB aan grafisch geheugen is momenteel voldoende voor de prestaties van de kaart, die zijn rekenwerk in ieder geval even snel uitvoert als de high-end opties van de vorige generatie.

Carsten Spille en Alieke van Sommeren
Deze test verscheen eerder in c’t magazine 6, 2021, p100