Sociale media met meer privacy met Fediverse

Sociale media kunnen ook op een andere manier worden opgezet dan de grote namen. Fediverse biedt met Mastodon en Peertube veel voordelen, waaronder betere privacy.

De mens is een kuddedier, zelfs op internet. Vrij snel nadat internet een beetje van de grond kwam, verschenen ook de eerste sociale netwerken. Maar die netwerken zijn steeds minder leuk.

Dat is te wijten aan de veelvuldige schendingen van de gegevensbescherming, maar ook aan het volplempen van de pagina’s met advertenties en aan de ondoorzichtige algoritmen die bepalen wat je daadwerkelijk te zien krijgt van de massale nieuwsstroom. Fediverse zou dat weer kunnen corrigeren, omdat het door de gebruikers zelf wordt beheerd – niet door bedrijven.

Laten we eerst de balans eens opmaken: een online sociaal netwerk is eigenlijk een dienst die mogelijkheden bieden voor informatie-uitwisseling en het ­opbouwen van relaties. Sociale netwerken behoren tot de meest populaire toepassingen op internet.

Volgens Facebook loggen meer dan 1,7 miljard gebruikers elke dag bij hen in. De evolutie is daarbij vrij snel gegaan: eerst kwamen de mailboxen, die in het digitale leven bulletin-board-systemen werden genoemd. Na het inbellen – toen nog via een telefoonmodem – kon je in ­forums schrijven en privéberichten uitwisselen.

In de jaren tachtig werden steeds meer mailboxen geleidelijk aan in een netwerk opgenomen, bijvoorbeeld via Fidonet, wat tot op de dag van vandaag nog steeds actief is.

Rond 1990 introduceerden onder andere de internetproviders Compuserve en AOL voor het eerst online gebruikersprofielen voor hun eigen klanten. Classmates.com kwam uit in 1995, twee jaar later gevolgd door SixDegrees.com met als eerste de mogelijkheid om lijsten met vrienden te maken.

In 2004 verscheen Facebook op het toneel, een jaar later gevolgd door StudiVZ. Google probeerde het tevergeefs met Wave en Google+, waar vorig jaar de stekker uitgetrokken is.

Al die netwerken hebben één ding gemeen: ze zijn centraal georganiseerd en eigendom van een bedrijf. Gebruikers zijn volledig aan die bedrijven overgeleverd als het gaat om wat er wordt toegelaten en hoe ze gebruikerscontent presenteren en exploiteren.

Ondertussen worden de netwerken op vele manieren gebruikt om mensen politiek te beïnvloeden door middel van campagnes van allerlei aard, waaronder fake news.

Een tweede punt dat de conventionele netwerken kenmerkt is dat interactie en migratie tussen de verschillende netwerken normaal gesproken niet mogelijk is. Als een aanbieder de deuren sluit, kunnen de daar geüploade gegevens niet zomaar naar een andere worden verplaatst. Zie wat er met gebeurde toen Hyves-gebruikers massaal overstapten naar Facebook. Wat ooit als groep of dagboek op Google+ is gecreëerd, verdween gewoon uit de openbaarheid – wellicht nog niet voor Google zelf.

Beide aspecten speelden in 2008 al een rol bij het ontstaan van het Fediverse-universum. Fediverse is een kunstmatig woord, een combinatie van ‘federation’ en ‘universe’. Maar je kunt het natuurlijk ook lezen als ‘faits divers’, Frans voor niet-rubriceerbaar nieuws.

Fediverse omvat een veelheid aan netwerken die elk onafhankelijk zijn, maar toch met elkaar kunnen interageren. Zoals gebruikelijk zijn er daarbij verschillende soorten: sociale netwerken, microblogging-diensten en websites voor online publicatie van foto’s, video’s en zelfs eenvoudige hosting van bestanden.

Lees meer over social media (alternatieven) in onze wekelijkse nieuwsbrief:

Het concept verscheen voor het eerst in 2008 in de vorm van de vrije software GNU Social en verspreidde zich vanaf ongeveer 2016, nadat het Twitter-alternatief Mastodon opeens populair werd.

Het ging nog harder na de introductie van het ActivityPub-protocol, dat in 2018 gestandaardiseerd werd door het World Wide Web Consortium. Het biedt stabiele interfaces die niet voort­durend veranderen en eenvoudig te implementeren zijn.

Naast ActivityPub zijn er momenteel 13 andere protocollen in gebruik om te communiceren tussen de individuele nodes. Twee daarvan vallen op, zoals OStatus voor het uitwisselen tussen microblogging-diensten en Matrix als open protocol voor real-time communicatie.

Toch moet ActivityHub de lijn worden die de Fediverse-­diensten aan elkaar kan plakken en daarmee OStatus gaan vervangen.
Het protocol stelt je onder andere in staat om te communiceren met contacten van verschillende diensten en hun individuele nodes, zonder dat je voor elke dienst een aparte gebruikersaccount hoeft in te stellen.

Je kunt bijvoorbeeld commentaar geven op video’s op een PeerTube-server met je microblogging-account bij Mastodon, maar je hoeft je niet te registreren bij de PeerTube-server. Je kunt dat vergelijken met e-mailadressen, die het mogelijk maken om berichten uit te wisselen, zelfs als je een account bij een andere provider hebt dan de geadresseerde.

Er zijn momenteel ongeveer 8000 nodes bij Fediverse, veel daarvan voor Mastodon-servers. Je kunt zien hoeveel gebruikers op een bepaald moment bij zo’n node zijn ingelogd – probeer dat op Twitter maar eens te achterhalen! De getoonde node GamingongLinux heeft in totaal meer dan 4200 volgers.

Er zijn bij Fediverse dus geen ‘walled gardens’ in ondoorzichtige monoculturele geheel gescheiden bedrijfsnetwerken, maar eerder een hele reeks diensten en aanbieders die met elkaar verbonden zijn.

Vanuit het oogpunt van de organisatoren is dat een stap terug naar de goede oude tijd van het gratis internet, omdat alle inhoud op verschillende servers wordt opgeslagen, die ook door de gebruikers zelf beheerd worden, en noch zij, noch de inhoud daarmee automatisch aan een bedrijf toebehoort.

Dat maakt bijvoorbeeld een overheidscensuur moeilijker, evenals het grootschalig opleggen van aanbiedersregels, wat buiten de Fediverse-wereld soms rare vormen kan aannemen.

Hoewel het bij sommige e-mailproviders niet bepaald eenvoudig is om je mails en andere gegevens naar een andere provider over te zetten, gaat zoiets bij Fediverse meestal heel eenvoudig – soms zelfs met de mogelijkheid je volgers mee te nemen.

Dat kan bijvoorbeeld nodig zijn als een privé beheerde node sluit of deze je niet meer bevalt. De regels die bij de verschillende nodes gelden, kunnen zeer verschillend zijn.

Een foto­community op PixelFed zou bijvoorbeeld alleen foto’s van katten kunnen toestaan, terwijl het posten op een andere PixelFed-node kan betekenen dat je een foto van jezelf moet uploaden terwijl je een blikje hondenvoer eet. Bij Fediverse sluit de keuze voor een bepaalde node de mogelijkheid echter niet uit om te kunnen communiceren met andere nodes.

(De rest van dit artikel van Michael Link, Andreas Itzchak Rehberg en Noud van Kruysbergen kun je lezen in c’t magazine 3/2021, p. 90)