Windows startmenu aanpassen: tegels oppoetsen en handiger instellen

Bij een nieuw geïnstalleerde Windows 10 is het startmenu een vrij rommelige verzameling van tegels. Met een beetje onderhoud wordt het echter een handige manier om toegang te krijgen tot je regelmatig gebruikte programma’s. Door aanpassen van het Windows startmenu wordt het overzichtelijker, handiger of zelfs mooier.

Het startmenu van Windows 10 heeft geen goede reputatie: te rommelig, lelijk, en voortdurend knipperende live-tegels met overbodige informatie. Je kunt het menu op veel gebieden aanpassen aan je eigen voorkeuren, maar Microsoft heeft enkele noodzakelijke stappen onnodig ingewikkeld gemaakt. Toch is het op de lange termijn zinvoller om je daar even mee bezig te houden dan om je meerdere keren per dag te ergeren aan het weinig populaire lanceerplatform.

Startmenu indeling

Het startmenu is grofweg verdeeld in drie gebieden die naast elkaar staan: om te beginnen een smalle kolom helemaal links met een knop voor de instellingen en daarboven enkele links naar persoonlijke mappen en een knop voor afmelden of aanmelden als andere gebruiker. In de kolom rechts daarvan heeft het klassieke startmenu zijn thuisbasis, met een alfabetisch gesorteerde lijst van alle geïnstalleerde apps en applicaties. Het grootste gebied uiterst rechts bevat de tegels: pictogrammen van verschillende grootte die verwijzen naar programma’s of apps, die ook kunnen verschijnen als ‘live tiles’. Dat zijn velden die op de achtergrond worden bijgewerkt en korte informatie presenteren – afhankelijk van de app eventueel ook geanimeerd.

Vanuit de bedieningsfilosofie is het klassieke startmenu het centrale deel. Het wordt door het systeem beheerd en heeft een volledige lijst van geïnstalleerde toepassingen. Het tegelgebied behoort daarentegen aan de gebruiker: daar kun je tegels verwijderen, snelkoppelingen naar je favoriete programma’s toevoegen en de items naar eigen smaak rangschikken.

Het deel met het klassieke startmenu is min of meer hetzelfde als wat je waarschijnlijk al kende van ­Windows 7 en eerder. Het bevat alle items die ­set-up­programma’s aanmaken bij het installeren van normale toepassingen, plus de Universal ­Windows Platform-apps die zijn geïnstalleerd vanuit de ­Microsoft Store. Windows sorteert de items alfabetisch en voegt een kopregel toe voor elke beginletter. Een klik op een van die regels opent een lijst met alle beschikbare beginletters. Door daarin te klikken ga je naar de bijbehorende letter.

Standaard voegt Windows een sectie in met de items waarvan het denkt dat je ze binnenkort zult willen gebruiken. Dat is meestal de plaats waar de zes meest recentelijk gebruikte programma’s staan. Als er net een of meer nieuwe applicaties geïnstalleerd zijn, worden hun startmenu-items daar een paar dagen lang in het zonnetje gezet. Dat dynamische gebied kan worden gedeactiveerd bij de Instellingen onder ‘Persoonlijke instellingen / Start’. De bijbehorende knoppen heten ‘Meestgebruikte apps weergeven’ en ‘Recent toegevoegde apps weergeven’ – Microsoft bedoelt met ‘apps’ hier zoals gewoonlijk niet alleen UWP-apps, maar alle applicaties.

Enkele knoppen waarmee je het gedrag van het startmenu in detail kunt aanpassen, staan bij de instellingen onder ‘Persoonlijke instellingen / Start’.

De items in het klassieke deel van het startmenu worden onder meer gebruikt voor de resultaten van het zoekveld op de taakbalk. Dezelfde zoekresultaten krijg je door het startmenu te openen met een klik op de Start-knop of eenvoudigweg met de ­Windows-toets en vervolgens een zoekterm te typen in de lege ruimte. De apps-sectie met klassieke applicaties en UWP-apps verschijnt bovenaan de lijst. Dat is de snelste manier om een programma te starten waar je op het bureaublad, op de taakbalk of op het tegelgedeelte van het startmenu geen snelkoppeling voor hebt aangemaakt.

Startmenu en systeemmappen

Wat betreft de bestanden en mappen op de harde schijf, gedraagt de klassieke startmenu-kolom zich groten­deels zoals gebruikelijk bij oudere Windows-­versies. De items en submenu’s voor normale programma’s bestaan uit snelkoppelingen of submappen die afkomstig zijn uit twee verschillende mappen op de harde schijf, namelijk een systeembreed en een gebruikersspecifiek deel. De systeembrede startmenu-­items worden opgeslagen in %ProgramData%\Microsoft\Windows\Start Menu\Programs en de submappen daarvan, en de gebruikersspecifieke items worden opgeslagen in de map %AppData%\Microsoft\Windows\Start Menu\Programs. Voor wijzigingen aan de globale items zijn administratorrechten nodig. De afkorting %AppData% staat voor een map in het gebruikersprofiel, meestal C:\username\AppData\Roaming. De bijbehorende gebruiker heeft daar schrijfrechten voor.

Je kunt niet zien in welke van de twee mappen een bepaald startmenu-item op de harde schijf staat. In het contextmenu van de items die bij normale toepassingen horen (dus niet bij UWP-apps), kun je echter bij ‘Meer’ de opdracht ‘Bestandslocatie openen’ vinden. Daarmee open je een Verkenner-venster in de map waar de bijbehorende snelkoppeling zich bevindt. Uitgaande van de juiste rechten, kun je die verwijderen om hem niet meer te zien in het startmenu – als je het overzichtelijk wilt houden, kun je je meteen ontdoen van de readme- en uninstall-links, die sommige installatieprogramma’s onnodig aanmaken. Om snel te achterhalen waar een link naar verwijst, kun je in het snelmenu voor die link het item ‘Bestandslocatie openen’ gebruiken. Daarmee kom je in één keer bij de map waar het programma in staat.

Wijzig de naam van de snelkoppeling in de bijbehorende map, dan wijzig je daarmee ook het label van de tegel in het startmenu.

De labels van de startmenu-items komen overeen met de bestandsnamen van de desbetreffende ­snelkoppelingen. Je wijzigt ze door die een andere naam te geven. Je kunt dat niet alleen voor cosmetische doeleinden gebruiken, maar ook uit praktische overwegingen: stel dat je de hex-editor HxD hebt geïnstalleerd, maar die niet vaak gebruikt en daardoor zijn naam niet meer weet. Als je ‘Hex’ in het zoekveld intypt, zul je hem niet vinden. Je kunt dat veranderen door de snelkoppeling te hernoemen naar ‘Hex-Editor HxD’. Open daarna het startmenu en typ de eerste paar letters in, en de tool zal snel gevonden worden.

Ontbrekende programma’s toevoegen

De bovengenoemde mappen kunnen ook worden gebruikt om items toe te voegen aan het startmenu voor programma’s die geen eigen installatieroutine hebben. Vooral kleine tools hebben vaak geen set-up nodig, maar worden eenvoudigweg gekopieerd naar een willekeurige map op de harde schijf en kunnen direct worden gebruikt. Om dergelijke programma’s comfortabel te kunnen benaderen, kun je ze snel een tegel geven. Als je in plaats daarvan alleen een startmenu-item wilt maken, klik je met de rechtermuisknop op het EXE-bestand in Verkenner en selecteer je de optie ‘Kopiëren’. Typ vervolgens ­%AppData%\Microsoft\Windows op de invoerregel van Verkenner in of klik door naar die map, klik met de rechtermuisknop in een vrij gebied en selecteer ‘Nieuw / Snelkoppeling’. Door de snelkoppeling te hernoemen, kun je de tekst voor het startmenu-item naar wens aanpassen.

De items voor UWP-apps die met Windows worden meegeleverd of uit de winkel van Microsoft komen, kunnen niet worden verwijderd of bewerkt in het klassieke startmenu. Om er vanaf te komen, moet je de betreffende app verwijderen.

Items verwijderen in het tegelgedeelte van het startmenu gaat anders: elke tegel – ongeacht of die bij een app of een normaal programma hoort – heeft het contextmenu-item ‘Van Start losmaken’ en kan daarmee worden verwijderd. Word je alleen gestoord van het knipperen van een tegel, zoals die van de weer-app, dan moet de optie ‘Live-tegel uitschakelen’ in het submenu ‘Meer’ van het snelmenu voldoende zijn.

Zoals hiervoor al gezegd: het tegelgedeelte van het startmenu is helemaal van en voor jou als gebruiker. Je hebt de volledige controle over welke symbolen daar verschijnen en hoe ze gesorteerd worden. Hoewel het gebied gevuld is met Microsofts voorselectie bij een pas geïnstalleerde Windows of een nieuw aangemaakt gebruikersaccount, kun je die als gebruiker naar believen wijzigen. Klassieke toepassingen en UWP-apps zullen daar nooit vanzelf verschijnen. Dat is een goede zaak – Microsoft heeft geleerd van het verleden: in de tijd van Windows XP waren er massa’s rondzwervende programma’s die zichzelf vereeuwigden met één of zelfs meer pictogrammen op de snelstartbalk tijdens de installatie. Dat is met de tegels van het startmenu niet mogelijk: er is eenvoudigweg geen gedocumenteerde programmeerinterface waarmee applicatie­ontwikkelaars daar wijzigingen kunnen aanbrengen.

De tegelindeling aanpassen

De andere kant van de medaille: om de tegels verstandig te gebruiken, moet je ze handmatig aanpassen aan je voorkeuren en gewoontes. En ja, dat kost tijd. Maar die win je terug door sneller toegang te krijgen tot je veelgebruikte programma’s. Je kunt de indeling van de tegels wijzigen door ze simpelweg naar de gewenste positie te slepen terwijl je de muisknop ingedrukt houdt. Als je de muisknop loslaat, valt een tegel altijd in een door het systeem gedefinieerd raster. De tegels zijn onderverdeeld in groepen met koppen, die je bijvoorbeeld kunt gebruiken om ze te categoriseren. Je kunt de kopregel bij een groep wijzigen door er eenvoudigweg op te klikken. Als je een tegel verplaatst naar een positie die niet bij een groep hoort, wordt een nieuwe regel gemaakt met een aanvankelijk lege kop. Als je de laatste tegel van een groep verwijdert, verdwijnt hij samen met zijn kop. Met de twee horizon­tale lijnen die verschijnen wanneer de muisaanwijzer op een kopregel staat, kun je een hele groep oppakken en naar een nieuwe positie slepen. Een rechtermuisklik op een kopregel opent een menu met als enige vermelding ‘Groep van Start losmaken’. Let op: dat commando verwijdert niet alleen de groepskop, maar ook alle tegels in de groep.

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

De grootte van het tegelgebied kan worden gewijzigd door de boven- of rechterrand ervan met de muis vast te pakken en naar wens te verplaatsen. Daardoor kun je de hoogte traploos aanpassen en kun je ­afzonderlijke kolommen in de breedte toevoegen of verwijderen. Je kunt de breedte van de kolommen vergroten door ‘Meer tegels weergeven in het Startmenu’ aan te vinken bij de instellingen ‘Persoonlijke instellingen / Start’. Het selectievakje ‘Start in volledig scherm gebruiken’ creëert nog meer ruimte voor tegels en herstelt het startmenugedrag dat sommige gebruikers misschien nog wel kennen van Windows 8. Het opent niet alleen een menu, maar de tegels vullen het hele scherm.

Windows laat minder dan één tegelkolom niet toe bij het slepen van de rechterrand van het startmenu. Als je helemaal geen tegels wilt, moet je ze allemaal verwijderen met ‘Van Start losmaken’ of door alle groepen te verwijderen. Het klassieke startmenu kan worden uitgeschakeld met de knop ‘Lijst met apps in Startmenu weergeven’ bij de hierboven genoemde instellingspagina. Als je dat doet, verschijnen er twee nieuwe knoppen in de linkerbovenhoek van het startmenu, waarmee je kunt schakelen tussen het klassieke startmenu (‘Alle apps’) of een weergave met alleen tegels (‘Vastgemaakte tegels’).

Over instellingen gesproken: op de genoemde pagina staat onderaan ook een link met de naam ‘Kiezen welke mappen in Start worden opgenomen’. Daar kun je bepalen welke pictogrammen er in de linker­kolom van het startmenu boven het ‘Aan/uit’-pictogram worden weergegeven. Naast de instellingen en de bestandsverkenner kun je je gebruikersprofiel en enkele persoonlijke mappen kiezen zoals Documenten, Downloads of Muziek. Je kunt dezelfde lijst openen door met de rechtermuisknop op een van de bestaande menu-items te klikken en de opdracht ‘Deze lijst aanpassen’ te selecteren.

Tegels toevoegen

Je kunt het tegelgebied uit twee verschillende bronnen vullen. Aan de ene kant bevat elk item van het klassieke startmenu de snelmenuopdracht ‘Aan Start vastmaken’. Als alternatief kun je een startmenu-item ook naar het tegelgebied slepen.

Vanuit Verkenner kunnen uitvoerbare bestanden direct als tegels in het startmenu worden gezet. Ze bieden ook het commando ‘Aan Start vastmaken’ in hun rechtermuisklikmenu. Op de achtergrond maakt Windows bij deze opdracht ook een snelkoppeling in de hiervoor beschreven map met het klassieke start­menu van de gebruiker, maar die wordt niet getoond in de alfabetische programmalijst. Met de snelmenu-optie ‘Bestandslocatie openen’ kun je wel naar deze snelkoppeling navigeren, om de tegel bijvoorbeeld te hernoemen.

Met een tegel kun je veelgebruikte programma’s niet alleen snel starten via twee muisklikken, rechtsklikken op de tegel biedt ook toegang tot hun Jump­lists. Net als bij een taakbalkpictogram bevat het snelmenu voor een tegel een lijst met bestanden die recent geopend zijn met het betreffende programma (de Jumplist). Sommige toepassingen verbergen daarin ook ‘Taken’: daarmee kies je direct popu­laire programmafuncties zoals ‘Nieuw venster openen’ bij browsers of het starten van de Integrated Scripting ­Environment (ISE) bij Windows PowerShell. Daarnaast zit de optie ‘Als administrator uitvoeren’ in het ­submenu ‘Meer’ bij het ­tegelsnelmenu van gewone toepassingen.

Elke tegel heeft een submenu met de naam ‘Formaat wijzigen’ in het snelmenu. De opties bestaan uit de items ‘Klein’ en ‘Middelgroot’ voor klassieke toepassingen. ‘Breed’ en ‘Groot’ zijn extra opties bij UWP-apps. Een ‘kleine’ tegel beslaat één veld in het tegelraster, een ‘middelgrote’ tegel beslaat twee keer twee velden. Een ‘brede’ tegel is ook twee velden hoog, maar vier breed en een ‘grote’ tegel beslaat vier keer vier velden. Nieuw gecreëerde tegels hebben de grootte ‘medium’ voor traditionele toepassingen. Een ontwikkelaar kan de initiële grootte voor een app instellen.

Middelgrote tegels voor normale toepassingen zien er meestal niet erg mooi uit. Windows maakt hun pictogram namelijk niet groter dan het bureaubladpictogram van dezelfde toepassing. Zo’n tegel bevat dus veel ongebruikte ruimte. Het omschakelen van alle tegels naar ‘klein’ is ook geen oplossing, omdat de labels dan verloren gaan en veel kleine tegels al snel verwarrend worden.

Mooiere tegels

Maar er is een manier om het standaard pictogram dat bij een tegel wordt weergegeven te vervangen door iets van je eigen hand. Dat is eigenlijk alleen bedoeld voor apps, maar dat werkt ook voor normale toepassingen. Om dat helemaal handmatig te doen is echter een heel gedoe. We raden daarom aan om dat over te laten aan een tool zoals het programma TileIconifier. Die tool heeft altijd al perfect gewerkt, is gratis beschikbaar en staat onder een opensource-licentie.

Zonder handmatig een XML-bestand te hoeven aanpassen, voert TileIconifier de stappen uit die nodig zijn om het uiterlijk van de tegels op te poetsen.

Als je geen speciaal gereedschap wilt gebruiken, moet je eerst minstens één, maar liever twee afbeeldingen maken en die in de map zetten waar het EXE-bestand van de applicatie is opgeslagen. Je kunt GIF-, PNG- of JPG-bestanden gebruiken in de formaten 150 × 150 en 70 × 70 pixels. Als alleen de grotere beschikbaar is, zal Windows die schalen om een kleine tegel weer te geven. Als startpunt kun je een screenshot maken vanuit verkenner, in de map van het applicatiebestand met een van de grotere pictogramweergaven.

Je moet de bitmaps in een XML-bestand invoeren, dat in dezelfde directory als het EXE-bestand thuishoort en dat de naam moet hebben van het programma­bestand. Daarbij vervang je de extensie ‘.exe’ door ‘.VisualElementsManifest.xml’. De indeling van dat XML-bestand kun je onderaan deze pagina zien. De namen van de twee bitmaps horen thuis bij de attributen Square70x70Logo en Square150x150­Logo van de <VisualElements>-tag. Als er maar één afbeelding aanwezig is, dan hoort die bestandsnaam in beide velden thuis. Het attribuut ShowNameOn­Square150x150Logo kan aan of uit staan en bepaalt of de naam van het programma wordt weergegeven als het tegelformaat op Middelgroot staat. Als het weergeven ervan ingeschakeld is, bepaalt het ForegroundText-attribuut of Windows daar een licht of een donker lettertype voor gebruikt. Het BackgroundColor-attribuut bevat een van de voorgedefinieerde kleurnamen of een RGB-code voor een kleur die bekend is uit de HTML-syntaxis. Zo staat #800080 voor een donkerpaarse kleur. Om ervoor te zorgen dat Windows de veranderingen accepteert, moet je de snelkoppeling aanpassen die ten grondslag ligt aan de tegel. Het is voldoende om de datum van de laatste wijziging te updaten met een tool als touch, die meestal beschikbaar is voor C++-ontwikkelaars, zodat Windows de oude tegel uit de cache verwijdert. Hetzelfde kun je doen met een PowerShell-commando volgens het patroon (gi Prog.lnk).LastWriteTime = Get-Date waarbij je Prog.lnk moet vervangen door de bestandsnaam van de snelkoppeling die bij de tegel hoort.

Met behulp van een XML-bestand en twee bitmaps kun je het uiterlijk van de tegels in het startmenu aanpassen aan je eigen esthetische voorkeuren.

Het zou mooi zijn als de mogelijkheden van het tegeluiterlijk bekend zouden zijn bij alle programma-ontwikkelaars. Dan zouden ze de hier beschreven bestanden standaard met hun applicaties kunnen meeleveren, zeker als die toch al door een set-up­programma geïnstalleerd worden. Een mooie tegel is een leuke gimmick voor veel Windows 10-gebruikers.

Het aanpassen van het startmenu van Windows 10 aan je eigen voorkeuren vergt even wat werk. Maar de tijd die je daaraan besteedt is goed geïnvesteerd. Het bespaart je onder andere meerdere muisklikken en het zoeken naar minder vaak gebruikte programma’s in de door Microsoft bedachte structuur. Bovendien is het startmenu een onderdeel van Windows dat je normaal gesproken meerdere keren per dag ziet. Het is daarom een goed idee dat zo in te richten dat je makkelijk je weg erin kunt vinden, in plaats van je telkens weer te ergeren aan het feit dat je niet kunt vinden wat je zoekt.

Als je na je eigen experimenten tot de conclusie komt dat je niet kunt opschieten met wat Windows je op dit vlak te bieden heeft, heb je nog steeds de mogelijkheid om een alternatief startmenu te installeren. Als je daar onze laatste vergelijkende test van startmenu-programma’s op naleest, moet je er rekening mee dat het programma Classic Shell, waar we redelijk positief over waren, nu Open-Shell heet.

(Hajo Schulz en Noud van Kruysbergen, c’t magazine)