Geluidsopname maken met Audacity (multitrack)

Podcasters, radiomakers en muzikanten zijn afhankelijk van een goede audio-editor. Met het gratis programma Audacity kun je opnemen, nabewerken en multitrack-projecten mixen met opensource middelen. Ook een track met commentaar bij een video kun je op die manier creëren.

Een headset, een computer met Linux, macOS of Windows en de gratis audio-editor Audacity – meer heb je niet nodig om met een pc audio-­opnames te maken en bewerken. Daarbij maakt het niet uit of je nu een podcast, een luisterboek of een demo-­opname van een nieuw nummer wilt openen en nabewerken – de te volgen stappen van geluidsopname tot mixen zijn grotendeels vergelijkbaar.

Na het downloaden en installeren begroet de Audacity-editor je met een leeg werkvlak. De voor het opnemen en afspelen verantwoordelijke bedieningselementen bevinden zich aan de beeldschermrand linksboven. Daar staan, net als bij een cassetterecorder (toe opa, vertel nog eens van vroeger!) de knoppen voor het afspelen, spoelen, pauzeren, stoppen en opnemen netjes naast elkaar. Rechts daarnaast staan nog meer tools, die je echter pas later nodig hebt voor het editen en mixen van de opnamen.

Voordat je begint met opnemen moet je bij de configuratie kijken. De toolbalk met de apparaatinstellingen zit net onder de afspeelknoppen. Je kunt als alternatief ook via ‘Bewerken / Voorkeuren’ en het onderdeel Apparaten bij de opname- en afspeelapparaten komen.

Bij het opnemen met een eenvoudige headset moet je de interne geluidskaart als opname- en afspeelapparaat selecteren – bij onze Windows-test-pc is dat bijvoorbeeld het onboard-model van Realtek. Als je met behulp van een speciale audio-interface opneemt, selecteer je die uit de drop-downlijst. Bij sommige usb-apparaten kan het gebeuren dat Audacity die niet meteen herkent. Als een klik op het menu-item ‘Afspelen / Audio-apparaten opnieuw scannen’ niets oplevert, helpt het vaak om Audacity af te sluiten, de audio-interface opnieuw aan te sluiten en de audio-editor weer te herstarten.

Audacity kan de audio-uitvoer van de geluidskaart opnemen, om later bijvoorbeeld een online seminar nog een keer te kunnen afluisteren. Daarvoor moet je de audio-host op ‘Windows WASAPI’ (Windows Audio Session API) zetten en daar als opnameapparaat de audio-uitvoer van je geluidskaart selecteren. Als dat problemen oplevert, deactiveer je bij ‘Bewerken / Voorkeuren’ bij Opnemen nog de optie ‘Geluidsgeactiveerd opnemen’ en verwijder je het vinkje bij ‘Softwarematig playthrough van invoer’.

Audacity visualiseert de opnames in golfvorm.

Kijk eerst naar de projectkwaliteit: controleer de ingestelde opnamekwaliteit via ‘Bewerken / Voorkeuren’ bij het onderdeel Kwaliteit. De samplerate moet op 44100 Hz staan en het sampleformaat moet 24-bit zijn. Dat komt overeen met cd-kwaliteit en is voor de meeste projecten meer dan genoeg.

De net ingestelde projectkwaliteit hoeft overigens nog niet overeen te komen met die van het uiteindelijke eindproduct. Het formaat en de kwaliteit daarvan stel je pas in bij een van de laatste stappen als je het resultaat gaat exporteren.

Bij spraak- en muziekopname geldt dat je eerst het ingangsniveau moet controleren. Klik boven in de werkbalk op het microfoonpictogram voor het Opname­niveau en zeg of zing wat in de microfoon. Let daarbij op de ‘led’-balken op de werkbalk: die visualiseren of je in het groene deel blijft. Het ingangsniveau kun je tijdens de geluidsopname naar onze ervaringen het beste tussen -12 en -6 dB houden, dan blijft er genoeg ruimte over om eventuele geluidspieken op te vangen.

Als het opnameniveau tegen de 0 dB aan begint te komen, resulteert dat in het ergste geval in vervormingen die je later niet meer gemakkelijk weg kunt krijgen. Het opnameniveau kun je bij een headset regelen door bijvoorbeeld de microfoonbeugel wat verder van je mond af te doen. Rechts boven op de werkbalk staat bovendien nog een microfoonpictogram, waarmee je in dit geval met een schuifregelaar het Opname­volume van je microfoon kunt bijstellen.

In het algemeen geldt: liever wat te zacht opnemen dan te hard. Audacity heeft in zijn effectbibliotheek genoeg tools en mogelijkheden om een signaal achteraf nog te kunnen versterken.

Met de Verloop-tool kun je het volumeverloop makkelijk aanpassen.

Je start een geluidsopname door op de rode knop te klikken of de toets R in te drukken. Met een druk op de spatie­balk stopt het opnemen weer. Bij een leeg werkvlak maakt Audacity vanzelf een nieuw audiospoor aan, waar de opname dan als golfvorm op komt te staan. Andere sporen, bijvoorbeeld voor multi­track-opnames, maak je aan via ‘Tracks / Toevoegen’.

Terwijl je iets aan het opnemen bent, zou je dat parallel met een hoofdtelefoon moeten kunnen horen (mirroring). Dan krijg je al tijdens de geluidsopname een eerste indruk. Als dat monitoren bij Audacity niet lukt, kijk dan bij de instellingen of je ook het juiste afspeelapparaat hebt geselecteerd. Als het weergaveniveau te laag is, dan helpt het om de schuifregelaar met het luidsprekerpictogram rechtsboven aan te passen. Als de monitoring op een Windows-computer wat vertraagd klinkt, kun je wellicht gebruik maken van Asio4all. Die software breidt computers met onboard-audiochips of instapmodellen geluidskaarten uit met een driver voor het audiotransferprotocol ASIO. Een groot minpunt is echter dat Audacity ASIO niet ondersteunt omdat dat in strijd met de GPL-licentie zou zijn. Met als gevolg dat je de (opensource) broncode van Audacity zelf moet compileren, wat eenvoudiger klinkt dan het in de praktijk zal zijn.

Als er tijdens het opnemen een keer iets misloopt, hoef je niet helemaal opnieuw te beginnen. Herhaal gewoon het laatste zinsdeel of de hele zin, tot het wel goed is. Alleen het mislukte woord opnieuw uitspreken werkt in de praktijk niet goed omdat dat het natuurlijk spraakritme zou verstoren. Mislukte pogingen, keelschrapingen, ‘eueuhs’ en dergelijke kun je er later bij de nabewerking weer uitknippen.

Opnames worden in Audacity clips genoemd. Met de spatiebalk of via de bedieningselementen kun je die clips beluisteren. Met de linker muisknop kun je op een positie van de clip klikken om vanaf daar verder te luisteren of op te nemen. Die positie zie je dan aan een dunne verticale lijn.

Veel muzikanten zijn voor optimale opnameresultaten aangewezen op een metronoom, om het tempo tijdens het opnemen constant te kunnen houden. Je kunt daarvoor aan het begin van een instrument- of zangopname via ‘Genereren / Ritme-track’ een spoor met metronoomtikken aanmaken in het tempo van het nummer.

De metronoomtikken geven tijdens het opnemen het tempo via de hoofdtelefoon aan. Als het opnemen achter de rug is, kun je die metronoomtrack weer verwijderen.

Audacity heeft een ingebouwde metronoomfunctie.

Om ervoor te zorgen dat zang en andere instrumenten optimaal met de al opgenomen clips harmoniëren, kan Audacity de al gemaakte opnames aan de zanger of de muzikanten laten horen op de hoofd­telefoon. Die monitoring moet Audacity in principe ook bij multitrack-opnames van muziekstukken helemaal zelf kunnen doen. Als dat niet het geval is, kijk dan eens bij ‘Bewerken / Voorkeuren’ en het onderdeel Opnemen. Zet bij de opties dan een vinkje in het vakje ‘Andere tracks afspelen tijdens opnemen (overdub)’.

Als alle opnames achter de rug zijn, moet je het project in elk geval opslaan. Audacity maakt daarbij een map aan met de opnames tot nu toe en bundelt alle projectinformatie in een .aup-bestand. Daarin zet Audacity onder meer de bewerkingsstatus – bijvoorbeeld de huidige posities van clips, effectinstellingen en volumes. Het projectbestand kun je met Audacity openen – dat bestand is dus nog niet het uiteindelijke audiobestand.

Na het opnemen volgt het nabewerken en het optimaliseren en – bij een multitrack-opname – het monteren. Voor die stappen heeft Audacity zes tools, die rechts naast de afspeelknoppen staan, maar ook met een sneltoets of toetsencombinatie te selecteren zijn.

Met de selectietool (sneltoets F1) markeer je delen van clips. De verloop-tool (F2) bewerkt het volume­verloop van een audiospoor. De loep (F4) staat symbool voor de zoom-tool: als die actief is, zoom je met de linker muisknop op een geluidsopname in en met de rechter weer uit. Daarmee is bijvoorbeeld een korte kraak heel precies weg te werken.

Achter de dubbele pijl zit de verschuif-tool verborgen (F5). Die kan clips binnen een track naar een nieuwe positie verplaatsen, maar ze ook met klikken en slepen op een ander spoor zetten. Het multi-­gereedschap met het sterretje (F6) combineert meerdere functies, bijvoorbeeld de selectietool en het volumeverloop.

Bij de eerste stap van het nabewerken moet je in alle opnames de versprekingen en dergelijke verwijderen. Daarvoor markeer je de betreffende delen met de selectie­tool en verwijder je ze vervolgens met de Delete-­toets. Audacity laat de ontstane gaten automatisch weer op elkaar aansluiten.

Het programma heeft daarnaast nog andere verwijderopties: als je met Ctrl+Alt+K bijvoorbeeld een gemarkeerd deel verwijdert, verwijdert Audacity de selectie en scheidt de geluidsopname op die plek in twee clips. Dat is handig als je een van de clips daarna met­een wilt verschuiven.

De toetsencombinatie Ctrl+X knipt het geselecteerde deel eruit en Ctrl+V voegt hem op een andere plek weer in. Daarbij gaat Audacity uit van de huidige positie van de tijdmarker. Alle opties voor het verwijderen van clipdelen kun je ook terugvinden bij het menu-­item ‘Bewerken / Speciaal verwijderen’.

Zorg er daarbij voor dat je van het verwijderen van clipdelen zo weinig mogelijk hoort. Het helpt bijvoorbeeld om delen niet te abrupt te laten eindigen. Als je binnen een zin bijvoorbeeld alleen een stukje wilt verwijderen, moet je het uit te snijden stuk niet te dicht tegen de nog te bewaren delen aanzetten.

De zoom-tool maakt het werken op moeilijke plekken een stuk makkelijker. Vergroot daarmee de weergave van de gewenste delen van een audiotrack. Met zo’n vergrote weergave is de selectie veel nauwkeuriger in te stellen dan met de standaardweergave. Dan heb je niet per se een leuke 4K-monitor nodig om prettig te werken.

Een Audacity-project vóór het bewerken en monteren (links) en erna (rechts).

Ben je klaar met het editen van de tracks, dan volgt bij de multitrack-opnames het monteren. Daarbij positioneer je alle clips op de juiste plekken op de audio­sporen en pas je de onderlinge volumes en de overgangen aan. Met fades krijg je vloeiende overgangen tussen de afzonderlijke sporen. Audacity heeft daar bij het menu-item Effecten dan de opties ‘Fade-in’ en ‘­Fade-out’ voor.

Als je een vloeiende overgang tussen twee audiodelen wilt maken, werkt dat als volgt: markeer met de selectietool een paar seconden aan het eind van de muziekclip en gebruik daar het fade-out-effect op. Als je niet helemaal tevreden bent met het resultaat, herhaal je die procedure.

Vervolgens schuif je het bewerkte deel onder de andere clip, zodat de zachter wordende muziek kort doorloopt in de andere clip. Luister naar het resultaat en pas het geheel indien nodig nog wat aan. Je kunt natuurlijk ook een fade-in op het begin van de tweede clip toepassen. Voor een overgang tussen twee clips kun je ook ‘Effecten / Clips crossfaden’ gebruiken.

Als er tijdens een podcast of voordracht continu wat zachte muziek op de achtergrond moet zijn, biedt Audacity tools om het volume van de achtergrond­muziek en de spraak optimaal op elkaar aan te passen. Dat kun je handmatig doen met de tool voor het volumeverloop. Daarmee stel je met een muisklik punten in op een lijn en kun je met klikken en slepen het volumebereik tussen twee punten van een opname verlagen. Als je vier punten instelt, kun je met wat moeite niet alleen het volume van de muziek verlagen, maar ook korte fades maken voor mooie overgangen. De achtergrondmuziek kun je – net als overigens andere audiobestanden – importeren via ‘Bestand / Importeren / Audio’.

Met de Verloop-tool kun je het volumeverloop nauwkeurig instellen. Als je een vertaling opgenomen hebt of commentaar wilt toevoegen en dat bovenop het originele geluid wilt leggen, dan komt het echter niet zo nauw. Dan volstaat het als je het originele spoor onder de vertaling heel zacht hoort. Dat is met het effect ‘Automatisch dempen’ met een paar muisklikken gepiept. Dit effect verlaagt het volume van een spoor met een vooraf ingestelde waarde en oriënteert zich daarbij op het eronder liggende spoor.

Dat fungeert in dit geval als een stuurspoor, waarvan het volume onaangetast blijft. En heel handig: het ‘Automatisch dempen’-effect zet het volume van het originele spoor vanzelf weer harder als er op het stuurspoor pauzes zijn.

Met de Verloop-tool kun je het volumeverloop makkelijk aanpassen.

Sommige effecten hebben we al even genoemd, maar Audacity heeft nog tientallen andere tools waarmee je opnames kunt verbeteren en moduleren. Een paar voorbeelden: podcasters en radiomakers kunnen het volume van zachte spraakopnames verhogen met het Normaliseren-effect en wat zachtere stemmen wat meer geluidsdruk geven met de Compressor. Hoorspelmakers zullen gebruik willen maken van de ­Galm- en Delay-effecten om scènes wat meer diepte te geven. Om een effect toe te passen, markeer je met de selectietool het gewenste bereik. Die markering mag zich uitstrekken over meerdere sporen. Kies het effect en stel in het dialoogvenster dat opent de parameters hiervan in.

Het goede nieuws: de voor spraak belangrijke effecten zoals Normaliseren en Compressor hebben op zich al goede standaardinstellingen, waar je in principe weinig aan hoeft te veranderen. Het slechte nieuws: als je niet veel ervaring met dit soort effecten hebt, kun je bij een aantal effecten alleen door uitproberen of in de documentatie zoeken achterhalen wat voor invloed de regelaars hebben.

Als je niet genoeg hebt aan de effectbibliotheek van Audacity, kun je meer effecten downloaden en in de audio-editor beschikbaar maken. Er zijn talloze gratis effectplug-ins beschikbaar, die in de programmeertaal Nyquist geschreven zijn. Audacity kan echter ook overweg met VST-effecten (Virtual Studio Technology), een protocol dat door Steinberg in 1996 voor het eerst gebruikt werd bij Cubase 3. Dat protocol geldt momenteel als standaard voor studiowerk. Er zijn dan ook vele VST-plug-ins beschikbaar op internet– zowel gratis als commerciële. Die hebben meestal een goed bedienbare grafische interface. Let wel op: Audacity kan overweg met VST-plug-ins, maar niet met VST-instrumenten.

We hebben zelf bijvoorbeeld de TAL-Reverb-2-plug-in toegevoegd aan de audio-editor op onze Windows-pc. Andere VST-verzamelingen online zijn er genoeg te vinden. Na het downloaden via de betreffende website pak je het zipbestand uit en zet je het daarin zittende dll-bestand in de map C:\Program Files (x86)\Audacity\Plug-Ins.

Het installeren van een VST-plug-in is bij Audacity een fluitje van een cent, zoals hier de TAL Reverb II-plug-in.

Om later met die plug-in te kunnen werken, open je Audacity’s plug-inbeheer via ‘Effecten / Plugins toevoegen/verwijderen’ of hetzelfde menu-item in Gereedschap. Op de lijst moet nu ‘TAL-Reverb-2’ opduiken (of de naam van de toegevoegde plug-in). Activeer hem door hem te selecteren en op de knop Inschakelen te klikken. Dan zal de plug-in ook in het Effecten-­menu verschijnen als ‘TAL Reverb II Plugin’.

Andere Nyquist-effecten kun je bij Audacity vanaf versie 2.3.2 installeren via ‘Gereedschap / Nyquist plug-in Installer’ en ze vervolgens weer activeren via ‘Effecten / Plugins toevoegen/verwijderen’. Daar staan waarschijnlijk ook al meerdere geïnstalleerde ­Nyquist-effecten, die je dan alleen nog maar hoeft in te schakelen.

Als alle clips zich op de juiste plek bevinden en de effecten en volumes zijn ingesteld, volgt als laatste stap van de audioproductie het exporteren naar een audiobestand via ‘Bestand / Exporteren’. Audacity kan daarbij alle sporen samenvoegen tot een stereo- of mono­track. Als audioformaten kun je kiezen uit onder meer WAV, OGG Vorbis en MP3. Audacity kan onder Windows en macOS vanaf versie 2.3.2 ook beschikken over de LAME-bibliotheken, die voor het exporteren naar MP3 nodig hebt. Eerder moest je die bibliotheken eerst zelf installeren vanuit externe bronnen.

Gecomprimeerde bestandsformaten als OGG Vorbis en MP3 zijn met name geschikt voor gebruikers die hun opnames beschikbaar stellen via internet en te maken hebben met een beperkte webspace. Of voor muzikanten van een band die met hun collega’s wat korte ideeën willen delen als e-mailbijlage of via een beperkte cloudopslag. Afhankelijk van het compressieniveau neemt een MP3-bestand maar een tiende van de opslagruimte in die een WAV-bestand van dezelfde geluidsopname nodig heeft. We adviseren 320 kbit/s als goed compromis tussen compressie en kwaliteit – al wordt die kwaliteit door Audacity zelf ‘Krankzinnig’ genoemd.

Bij het exporteren naar MP3 kun je metadata aan het uiteindelijke audiobestand meegeven.

Onafhankelijk van het gebruikte bestands­formaat biedt ­Audacity je bij de laatste stap nog aan om metadata-­tags toe te voegen, zoals de artiestennaam, het genre, het jaartal et cetera. Je kunt echter ook eigen meta-tags definiëren en invullen. Met een laatste klik op ‘OK’ exporteert Audacity je opgenomen audio naar een bestand in het gewenste formaat.

(Martin Reche en Noud van Kruysbergen, c’t magazine)