Scannen onder Linux – oude scanner gebruiken

Scannen onder Linux gaat vaak heel eenvoudig, ook oude scanners waar geen ondersteuning met speciale drivers meer voor geleverd wordt kun je nog gebruiken. Linux herkent de scanner automatisch. Met de standaardsoftware lukt ook het scannen van foto’s en dia’s. Als dat niet werkt zoals gehoopt, is er een professioneel, maar niet gratis alternatief.

De meeste scanners die thuis worden gebruikt delen een behuizing met de printer in de vorm van een all-in-one apparaat. Vanuit het oogpunt van het besturingssysteem zijn het echter twee verschillende apparaten, die elk hun eigen drivers ­nodig hebben. Onder Windows en macOS is dat minder merkbaar omdat de software van de fabrikant de functies vaak in één gemeenschappelijke interface combineert.

Linux herkent scanner door SANE

Linux herkent veel scanners zonder drivers van de fabrikant. De beeldinterface heet SANE (Scanner Access Now Easy). In tegenstelling tot WIA- en Twain-drivers, die systeemintegratie en bedieningsmogelijkheden combineren, is SANE opgedeeld in een back-end en een front-end. Het back-end herkent de door de Linux-kernel beschikbaar gestelde apparaten als scanner, ongeacht of ze zijn aangesloten via usb, SCSI, FireWire of via het netwerk.

Front-end & back-end programma’s

De front-end programma’s hebben toegang tot de standaard interface die door het back-end wordt ge­leverd. Alleen via de front-ends kunnen de instellingen worden gewijzigd en scans worden bewerkt, opge­slagen of doorgestuurd naar andere programma’s. Afhankelijk van de toepassing zijn er verschillende front-ends beschikbaar, die bijna altijd te vinden zijn in het toepassingsbeheer van de betreffende Linux-distributie.

Simple scan

Als het alleen gaat om het digitaliseren van een docu­ment op de glasplaat van de flatbedscanner, zijn eenvoudige front-ends zoals Simple Scan (soms gewoon Document Scanner genoemd) of het KDE-­programma Scanlite voldoende.

Het scanfront-end Simple Scan is eenvoudig te gebruiken, maar bij de scanopties staan alleen de belangrijkste dingen.

XSane is uitgebreider

Het veel uitgebreidere XSane van Oliver Rauch omvat ook veel functies van een goede Twain-­module. Het front-end biedt een groot voorbeeldvenster dat kan worden gebruikt voor het selecteren van het scan­gebied, inzoomen op delen en een handmatige ­witbalans ­uitvoeren met de pipetfunctie.

Bijzonder nuttig voor het scannen van foto’s zijn de functies voor histogram en kleurbeheer. XSane kan ook overweg met diascanners. Het front-end kan verder worden aangeroepen vanuit beeldbewerkingsprogramma’s zoals Gimp, en de scan dan rechtstreeks doorsturen naar het betreffende programma.

SANE flexibeler dan Windows-drivers

Met de verdeling in back- en frontend is SANE in principe flexibeler dan de WIA- en Twain-drivers van Windows. Als een fabrikant alleen een rudimen­taire Twain-driver bij zijn scanner levert en filters voor beeldverbetering ontbreken, blijft onder Windows alleen nog het handmatige verbeteren met Photoshop en dergelijke over. Onder Linux zou een alternatief front-end met de gewenste eigenschappen ook volstaan.

Vraag naar digitalisatie-apparatuur neemt af

Het is jammer dat de keuze aan SANE-front-ends nogal matig is, er is steeds minder belangstelling voor fotoscanners en daarmee verdwijnt ook de motivatie van Linux-­ontwikkelaars om software te maken of bestaande software te onderhouden.

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Bijna alle scanners en all-in-one’s worden herkend door Linux

We hebben enkele apparaten getest op het functioneren onder een recente Linux Mint-installatie (Mint 20.1). De positieve verrassing: bijna al onze testscanners werden herkend en konden worden gebruikt met Simple Scan en XSane. Dat omvatte zowel de huidige all-in-one apparaten in het netwerk als­mede oude usb-flatbedscanners waarvoor de fabri­kant geen 64-bit stuurprogramma’s voor Windows levert. Het SANE-project houdt een lange lijst bij van ondersteunde scanners.

• Epson (een multifunctioneel apparaat). We hebben op de website van de fabri­kant gezocht naar een driver, en kregen de melding dat er geen ondersteuning was voor het gedetecteerde Linux-besturingssysteem. Maar Epson biedt wel degelijk Linux-drivers op zijn EU-­supportwebsite (zie de link op de laatste painga van dit artikel). Na het installeren daarvan verscheen zelfs het scanprogramma Epson Scan 2 in de lijst, maar dat kon op ons testsysteem niet worden gestart. Anderzijds werd de scanner daarna meteen herkend door Simple Scan en XSane en konden we zowel vanaf het flatbed als vanuit de documentinvoer scannen.
• Brother levert drivers voor zijn producten – als ze niet automatisch worden gedetecteerd – als deb- en rpm-pakketten.
• Canon biedt op haar servicewebsite voor scanners uit de huidige serie zoals de Cano­Scan LiDE 300 in elk geval een Debian-pakket met ScanGear-­driver. Voor oudere modellen meldt de website dat het Linux-besturingssysteem de geselecteerde scanner niet meer zou ondersteunen. Dat is niet waar, want vooral veel oudere Canon-modellen worden door SANE automatisch herkend.
• Met HP apparaten zijn er de minste problemen vanwege het meestal al geïnstalleerde HPlip-pakket

Test negatief en dia digitaliseren met CanoScan 9000F

Of en hoe een fotoscanner onder Linux in gebruik kan worden genomen, hebben we uitgeprobeerd met een oudere CanoScan 9000F. Deze flatbedscanner digitaliseert met een hoogwaardige CCD-scanlijn (Charge-­Coupled Device) en heeft een unit voor het scannen van negatieven en dia’s in het deksel.

Infrarood scan voor stof en krassen

Die beheerst, net als fotoscanners van andere fabrikanten, een speciale truc: na de eerste scan met normaal licht voert de scanner een tweede scan-doorloop uit met infrarood licht, waarop alleen krassen en stofkorrels op het oppervlak van de foto’s of films te zien zijn. Daarmee kan de scansoftware die verwijderen zonder enig verlies van de eigenlijke scan.

De fotoscanner werd door het Linux Mint-systeem en XSane zonder problemen herkend. Aangezien we foto’s, dia’s en negatieven in een zo goed mogelijke kwaliteit wilden digitaliseren, was de enige optie het uitgebreide maar logge SANE-front-end te gebruiken. XSane opent afzonderlijke vensters voor elke functie (preview, histogram, batch scan, options), wat snel onoverzichtelijk wordt.

Xsane is met zijn krachtige scala aan functies ook geschikt voor speciale apparaten zoals diascanners en biedt kleurprofielen voor dia’s en diverse films.

XSane biedt ­ verschillende scanmodi

De verscheidenheid aan functies is wel opmerkelijk: afhankelijk van de gedetecteerde scanner biedt ­XSane verschillende scanmodi: lineart, gray, color, en in het geval van de CanoScan 9000F ook het infrarood­kanaal. In het voorbeeldvenster is er een pipetfunctie om het zwart-, grijs- en witpunt in te stellen. Die handmatige witbalans werkt alleen als je het kleurbeheer uitgeschakeld hebt. Om dat laatste te gebruiken, heeft het programma minstens één ICC-profiel nodig voor zowel de scanner als de monitor – maar kleurbeheer is een ander verhaal.

Batch-lijst voor filmstroken

Praktisch voor het scannen van filmstroken en meerdere dia’s is de batch-lijst. De in het voorbeeldvenster gemarkeerde beeldvlakken komen desgewenst in een lijst terecht, die XSane dan automatisch als afzonderlijke scans verwerkt. Bij het testen bleken er echter ook enkele gebreken, zoals de slechte auto­matische belichting, waardoor de gammawaarde voortdurend moest worden bijgesteld.

XSane slaat de geselecteerde beeldgebieden op in een batchlijst, die het scanprogramma automatisch gaat verwerken na klikken op ‘Scan batch list’.

Problemen met kleurinstellingen en bijsnijselectie

Je moet ook voorzichtig zijn met de kleurinstellingen en het juiste filmmateriaal kiezen voor negatieven. Ook de bijsnijselectie in het voorbeeldvenster en de gebiedsvergroting werkten zelden. Meestal verschoof de beelduitsnede in het voorbeeld, maar bij het scannen klopte het dan weer.

Veel geduld hebben

Het komt erop neer dat je veel tijd en geduld moet hebben voor het scannen van foto’s met XSane en het verder bewerken met Gimp. XSane voert de infraroodscan van de CanoScan wel uit, maar niet het automatisch opschonen van de normale scan. De infraroodversie kan alleen worden opgeslagen als afzonderlijke scan. Meestal hadden de scanresultaten veel nabewerking nodig met Gimp – dit is voor een paar foto’s nog wel te doen, maar niet voor een heel diamagazijn.

Vuescan – commerciële software is de redding

Dan helpt alleen commerciële software: VueScan van Hamrick Software wordt beschouwd als een tovermiddel wanneer scanners niet worden herkend of functies ontbreken. De software, die beschikbaar is voor Linux, macOS en Windows, bevat een eigen driverbibliotheek voor 6500 scanner­modellen.

VueScan presenteert zijn uitgebreide opties in een overzichtelijk menu met tabbladen.

We vonden de scansoftware zelfs in de Mint-repository’s, maar alleen als een testversie die een vet water­merk toevoegt aan scans en voortdurend aanmoedigt tot aankoop. We hebben de scanfuncties zonder problemen kunnen uitproberen. VueScan herkende bijvoorbeeld meteen de diamodus van de CanoScan en de mogelijkheid meerdere dia’s tegelijk te scannen. De afzonderlijke foto’s werden auto­matisch vergroot en VueScan voerde en passant ook het opschonen van het beeld uit met behulp van de infraroodscan.

Als je films en dia’s wilt scannen, heb je de Professional Edition van VueScan nodig voor 80 euro. Die kan ook met documentfeeders overweg en heeft een geïntegreerde tekstherkenning (OCR). Als je alleen een flatbedscanner aan de praat wilt krijgen en foto’s, documenten of losse tijdschriftpagina’s wilt digitaliseren, is de Standard Edition voor 40 Euro voldoende.

Conclusie scannen onder Linus met oude scanner

Als je nog een oude scanner in de kast hebt staan, kun je die gewoon aansluiten op een Linux computer en het uitproberen met Simple Scan. De kans dat het scannen meteen werkt is vrij groot. Mocht dat helemaal niet werken, dan kun je de testversie van VueScan uitproberen en indien nodig 40 euro investeren. Als je je diacollectie in digitale vorm en met goede kwaliteit wilt archiveren, moet je twee keer zoveel uitgeven voor de Professional Edition, maar voor die prijs krijg je een makkelijk te gebruiken scanprogramma met veel functies.

(Deze informatie is aflkomstig uit het artikel van Rudolf Opitz en Noud van Kruysbergen, en verscheen eerder in c’t 8-9, 2021, p134)