Monitor kalibratie & kleurbeheer onder Linux instellen

De slechte reputatie op het gebied van monitor kalibratie en kleurbeheer van Linux is een reden voor fotografen en vormgevers om te twijfelen aan een overstap naar Linux. Alleen is die reputatie van dat besturings­systeem niet terecht. Als je op enkele dingen let, lukt het ook om in Linux de kleuren nauwkeurig weer te geven.

Kleurbeheer heeft als doel om foto’s en afbeeldingen op alle weergaveapparaten zo identiek moge­lijk weer te geven. Kleurbeheer is met name onmisbaar bij monitors met een grote kleurruimte, omdat die zonder kleurbeheer de kleuren oververzadigd weergeven. De kleurruimte van dergelijke schermen is beduidend groter dan de standaard sRGB-kleurruimte.

Spectrometers

Voor het inrichten van het kleurbeheer worden enkele kleurvelden op de monitor weergegeven, die je met een meetapparaat controleert. Als alternatief voor de zeer precieze, maar ook dure spectrometers zijn er betaalbare colorimeters verkrijgbaar vanaf zo’n 80 euro. Met de verkregen gegevens wordt er een kleurprofiel opgesteld. Op basis daarvan kunnen programma’s die kleurbeheer ondersteunen, zoals Gimp, Krita en ­Scribus, de kleuren correct berekenen en weergeven.

Correcte instelling van monitors

De correcte instelling van monitors gebeurt in enkele stappen.

• De eerste stap is de daadwerkelijke kalibratie. Dure professionele schermen zoals die van Eizo bieden een hardwarekalibratie en slaan de kalibratiegegevens in de monitor zelf op.
• In andere gevallen stel je met behulp van een colorimeter en het on screen-menu van de monitor de helderheid en het witpunt in.
• Vervolgens genereer je kalibratiecurves met behulp van een programma en metingen met een colorimeter.
• Die sla je in tegenstelling tot bij hardwarekalibratie op in de look-up-table van de grafische driver die deze voor het corrigeren van de weergave gebruikt.
• Dan pas volgt de profilering, wat inhoudt dat de kleurruimte wordt gemeten en het monitorprofiel wordt gegenereerd.

Een aanwijzing vooraf: kleurbeheer is in het Wayland-protocol en de Wayland-compositors zoals de Gnome-shell nog volop in ontwikkeling. Voor een kleurechte weergave is het beter om Gnome in de X11-modus te gebruiken.

Meetapparatuur – colorimeter gebruiken

Een colorimeter is ook betaalbaar voor amateurs. Popu­laire modellen zoals de Spyder X van Datacolor en de i1 Display Pro van X-Rite kosten zo’n 150 tot 200 euro. Als je die apparaten met gratis software wilt gebruiken, kun je de basisvarianten kiezen of een model zonder software aanschaffen. De Eizo EX3 is identiek aan de Spyder 5 en kost 89 euro. Voordat je er een koopt, moet je er op letten dat het meetapparaat compatibel is met de achtergrondverlichting van je ­monitor.

Alternatief is profiel downloaden

Als je geen colorimeter wilt kopen, kun je er ook voor kiezen om op de website van de fabrikant een profiel te downloaden. Het ICM- of ICC-bestand zit ook in de Windows-drivers als je het zip- of exe-bestand uitpakt. Maar door kleine variaties tijdens de productie van schermen zijn de profielen altijd bij benadering en daarom soms niet helemaal betrouwbaar.

Hardwarekalibratie in Linux

Eizo en NEC stellen ook Linux-versies van hun kalibratie­software beschikbaar. Bij andere monitor­merken heb je momenteel alleen de mogelijkheid om de hardwarekalibratie onder Windows of macOS uit te voeren en het profielbestand over te nemen. Soms bestaat de mogelijkheid om in het on-screen display de oorspronkelijke kleurruimte uit te kiezen – dus de grootst mogelijke die de monitor ondersteunt. Als je het profiel van de fabrikant gebruikt, is het meestal geen probleem dat je geen hardwarematige kalibratie uitvoert. Hetzelfde geldt voor modi met AdobeRGB of sRGB met de bijbehorende standaardprofielen.

Kalibratie en profileren met ArgyllCMS en Displaycal

Datacolor en X-Rite, de toonaangevende fabrikanten van kleurmeetapparatuur, bieden alleen Windows- en macOS-versies van hun software. De tool DisplayCAL, dat met het Argyll Color Management System (ArgyllCMS) werkt, biedt een alternatief voor de programma’s van de fabrikanten. Die tool is beschikbaar voor Linux, Windows en macOS. De software biedt talloze configuratieopties en is deels zelfs uitgebreider dan de software die bij de colorimeters wordt geleverd.

DisplayCAL is een grafische interface voor het commandline-programma Dispcal, dat van ArgyllCMS is. Met ArgyllCMS kun je ook printers, scanners en digitale camera’s kalibreren en profileren. Zowel ArgyllCMS als DisplayCAL worden met de actuele ­Linux-distributies meegeleverd. DisplayCAL zit echter pas sinds versie 19.04 in Ubuntu. Op de project-­website van DisplayCAL kun je wel een pakket downloaden voor Ubuntu 18.04.

DisplayCAL neemt je stap voor stap mee door de kleurprofilering en biedt op die manier toegang tot de talrijke opties van het terminalprogramma ArgyllCMS.

Tips voordat uitvoer van DisplayCAL start

Voordat je DisplayCAL uitvoert, raden we aan dat je de monitorinstellingen via het schermmenu terugzet naar de fabrieksinstellingen en het scherm ten minste een half uur laat warmdraaien. Schakel bovendien het dynamische contrast, de stand-byfunctie en de screensaver uit. Sluit vervolgens het meetapparaat op de computer aan en start dan DisplayCAL.

Colorimetercorrecties installeren

De eerste keer dat je DisplayCAL start, vraagt het programma je om de colorimetercorrecties te installeren voor je hardware, die ArgyllCMS nodig heeft. Volg de aanwijzingen en download de correcties van internet of selecteer het Windows-installatiebestand van de originele software. DisplayCAL extraheert daar de vereiste gegevens uit. Een opmerking over een update van DisplayCAL kun je negeren. Wel moet je ten minste versie 2.1 van ArgyllCMS gebruiken omdat daar enkele fouten in verholpen zijn. DisplayCAL installeert die dan in je home-directory.

Op het eerste tabblad ‘Display & instrument’ selecteer je de monitor. Onder ‘instrument’ zou de aangesloten colorimeter moeten opduiken. Zo niet, dan moet je op de verversknop klikken om naar de hardware te zoeken. Ook moet je instellen wat voor achtergrondverlichting je monitor gebruikt en die bij ‘mode’ instellen. Als je het niet zeker weet, kies dan de optie ‘LCD White LED’, omdat het merendeel van de hedendaagse monitors witte leds gebruikt.

Bij de interactieve instelling van een monitor onder Linux gebruik je de live-meetdata van de colorimeter om de helderheid en kleuren in te stellen.

1 – Meetapparaat instellen

Op het tweede tabblad met de titel Calibration kun je instellen of je alleen een profilering wilt uitvoeren of die wilt combineren met een kalibratie.

• Als je al een hardwarekalibratie hebt uitgevoerd, kies je voor alleen profilering. Deactiveer hiervoor de optie ‘Interactive Display Adjustment’ en selecteer bij ‘Whitepoint’, ‘White level’ en ‘Tone curve’ de instelling ‘As ­measured’.
• In de andere gevallen kies je een kalibratie die zich beperkt tot de helderheidsinstellingen van de monitor. Selecteer voor ‘White level’ de optie Custom en voer daarnaast een waarde in tussen 100 en 140 candela, afhankelijk van hoe licht of donker de ruimte is. Als je een waarde kiest die boven of onder die grenswaarden zit, dan zullen kleurenprints te donker of te licht uitvallen. In een gemiddeld verlichte kantoorruimte is 120 cd prima. Laat de waarden voor ‘Whitepoint’ en ‘White level’ staan op ‘As measured’.
• Op het volgende tabblad Profiling kun je instellen hoeveel en welke kleurvelden bij het profileren weergegeven moeten worden. Bij kleurstabiele monitors haal je met een korte test zoals de ‘Default testchart’ al goede resultaten. Bij goedkopere schermen, waarvan de kleurinstellingen vaak meer te wensen overlaten, zorgt een uitgebreidere test voor betere resultaten. Als je een uitgebreidere test selecteert, wordt de profilering preciezer, maar duurt het hele proces ook langer.

2 – Meting uitvoeren

• Klik uiteindelijk op ‘Calibrate & profile’. Plaats het meetapparaat dan tegen het beeldscherm zodat het op het meetvenster ligt en klik dan op ‘Start measure­ment’.
• Vervolgens verschijnt de ‘Interactive display adjustment’ als je die eerder niet uitgeschakeld had.
• Zodra de colorimeter is geïnitialiseerd, klik je op ‘Start measurement’.
• Dan moet je het menu van je monitor openen en daar de helderheid van het scherm instellen. Stel die hoger of lager in met behulp van de instelknoppen van de monitor, tot je in de onderste balk van het programmavenster de ingestelde positie in het midden bereikt.
• Stop de meting, en ga naar de volgende stap door te klikken op ‘Continue on to calibration’.

3 – Calibratie – Profilering

De duur van de daaropvolgende profilering is afhankelijk van de instellingen die je gekozen hebt. Dat kan variëren van enkele minuten tot bijna een uur. Wanneer de profilering is voltooid, toont DisplayCAL een venster met informatie over de kleurkwaliteit van je beeldscherm – bijvoorbeeld in welke mate dat de standaard kleurruimtes afdekt – en wordt voorgesteld het profiel te installeren.

Dat werkt bij Gnome en Cinna­mon meestal prima. Bij andere desktopomgevingen krijg je mogelijk een foutmelding, maar die kun je gewoon negeren.

Testen en vergelijken voor optimale instellingen

Omdat monitors nooit hetzelfde zijn en met name de betaalbare apparaten nogal eens willen variëren, is het niet mogelijk van tevoren te zeggen wat de optimale instellingen zullen zijn. Je kunt het beste rustig met verschillende instellingen voor het witpunt, witniveau en de helderheid experimenteren. Ook moet je het resultaat altijd met je eigen ogen beoordelen – en lees ook de documentatie van DisplayCAL door. Ook is het handig om testafbeeldingen te gebruiken. Vertrouw nooit ‘blind’ op het meetinstrument, omdat de betaalbare colorimeters immers nooit helemaal precies meten. Het doel van een volledig identieke kleurweergave op alle apparaten is dan ook alleen theoretisch haalbaar. Je kunt met name bij betaalbare apparaten hooguit een zo groot mogelijke overeenkomst halen.

Monitorprofielen activeren

Voor het activeren van kleurprofielen ga je in Gnome bij de Instellingen naar Apparaten en naar de optie Kleur. De knop voor het toevoegen van kleurprofielen verschijnt wanneer je je beeldscherm selecteert. Het programma voert het pad naar het profiel in een speciaal veld in bij de database van de X-server en van de kleurservice colord.

Bij de instellingen van Gnome kun je een gegenereerd kleurprofiel activeren of importeren.
Je kunt ook direct in Gnome kalibreren, maar dat is minder betrouwbaar.

X atom

Omdat die datavelden in X-server atomen worden genoemd, wordt er vaak gesproken over ‘X atom’. Grafische programma’s halen daar hun profielinformatie vandaan. Daardoor hoef je ook niet telkens als je van beeldscherm wisselt het profiel in elk apart programma in te stellen. Bovendien kunnen op die manier kalibratiecurves die in het profiel zitten bij elke start van de desktopomgeving geladen worden.

In KDE moet je nog het pakket colord-kde installeren. Dat zit nog in de ontwikkelfase. Het wil daarom wel eens gebeuren dat wanneer je tussen beeldschermen wisselt, de profielen door elkaar raken. Xfce biedt sinds versie 4.14 een grafische tool waarmee je colord kunt configureren.

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Kleurmanagement controleren

Je kunt met het terminalprogramma darktable-cmstest controleren of het kleurmanagement op je systeem werkt. Het programma maakt onderdeel uit van de raw-developer software Darktable.

Open na het installeren van Darktable een terminalvenster en voer het commando uit:

darktable-cmstest

Uit de tekst die na het uitvoeren wordt getoond, kun je opmaken welke schermen op je systeem zijn aangesloten en welke profielen in X atom en colord staan. De profielen die je daar ziet, zouden de profielen moeten zijn die je hebt gemaakt en zouden in X atom en colord identiek moeten zijn. Aan het eind van de tekst kun je nog zien of de instellingen consistent zijn of niet.

Met de fotosoftware Darktable kun je vanuit de terminal de kleurprofielinstellingen testen.

Andere desktopomgevingen

Je kunt ook bij andere desktopomgevingen met profielen werken, zelfs in rudimentaire varianten zoals Openbox. Je moet dan wel het kleurmanagement op de commandline configureren. De configuratie in de terminal kan ook zinvol zijn als je buiten Gnome met meerdere schermen wilt werken, bijvoorbeeld als je een extern display op je laptop aansluit.

Het handmatig aanpassen van de waarde in X atom wordt makkelijk gemaakt door het programma dispwin van ArgyllCMS. Als je samen met DisplayCAL een nieuwe versie van ArgyllCMS hebt gedownload, staat het programma in de homedirectory

.local/share/DisplayCAL/dl/

Genereer vervolgens bij de instellingen van de desktopomgeving een autostart-entry voor het commando dispwin -X om het programma als achtergrondservice te starten. Let er daarbij op dat je het volledige pad naar dispwin opgeeft.

Voor versie 2.1.1 is dat:

/home/cttest/.local/share/DisplayCAL/dl/Argyll_V2.1.1/bin/dispwin -X

Vervang cttest door je eigen gebruikersnaam. De achter­grondservice zorgt ervoor dat de profielen niet door elkaar raken als je tussen schermen wisselt. Meld jezelf vervolgens opnieuw aan. Open een terminal­venster en ga naar de directory waar dispwin in staat:

cd ~/.local/share/DisplayCAL/dl/Argyll_V2.1.1/bin/

Zoals bij Linux gebruikelijk representeert de tilde je home-directory. Installeer vervolgens de monitorprofielen door voor elk beeldscherm dat je hebt dispwin uit te voeren met de optie

-I

Met de optie

-d geef je het nummer van het beeldscherm aan.

Met de opdracht

dispwin -?

kom je te weten welke nummers momenteel aan welk scherm zijn toegewezen. Het staat dan onder de regel waar -d staat uitgelegd.

Vervolgens voer je het ICM- of ICC-profiel uit dat ­DisplayCAL heeft gegenereerd, samen met het pad:

./dispwin -I -d1 ~/profil1.icm

./dispwin -I -d2 ~/profil2.icc

Controleer vervolgens met het commando

dark­table-cmstest

of het correcte profiel aan het juiste scherm is toegewezen. De profielbestanden mag je later niet verplaatsen, omdat de verwijzingen ernaar in X atom zijn opgeslagen.

Ondersteuning

Na die stappen zou je een Linuxsysteem moeten hebben met correcte kleurinstellingen. Daarmee kun je nu ook onder Linux met Gimp en andere grafische programma’s werken en met goed vertrouwen je beeldmateriaal naar een drukkerij sturen. Meer infor­matie en documentatie vind je bij ArgyllCMS en Display­CAL – of op het forum Pixl.us, waar veel creatieve Linux- en opensource-gebruikers zeer actief infor­matie uitwisselen.

(Deze informatie is afkomstig uit het artikel van Anna Simon en Daniel Dupré, en verscheen eerder in c’t 12, 2019, p144)