Van Windows 7 naar Windows 10 overstappen (gratis)

Het is nog steeds mogelijk om gratis van Windows 7 naar Windows 10 over te stappen (maar dat kan elk moment veranderen). Omdat het einde van de ondersteuning voor Windows 7 nadert, is het slim hier op tijd gebruik van te maken. Daar zijn verschillende methoden voor en enkele dingen waarop je moet letten.

Al ben je nog zo tevreden met Windows 7, op 14 januari 2020 eindigt de ondersteuning van Microsoft voor die Windows-versie. Dat duurt niet lang meer. Na die datum ontvang je geen veiligheidsupdates meer en zoals we bij Windows XP zagen houdt Microsoft hieraan vast – al is het maar om het gebruik van Windows 10 te promoten.

Aan een andere termijn houdt Microsoft schijnbaar minder vast: oorspronkelijk was een gratis overstap op Windows 10 alleen gedurende het eerste jaar na de introductie van Windows 10 mogelijk. Maar het setup-programma voor Windows 10 accepteert (anders dan tijdens die periode) tegenwoordig ook productcodes van Windows 7, zelfs bij een schone installatie. Dat geldt in elk geval nog voor de recente versie 1709. Dat Microsoft dit achteraf mogelijk heeft gemaakt, lijkt een opzettelijke stap. Schroom dus niet om er gebruik van te maken als je de betreffende Windows 7-installatie wilt vervangen en niet meer gebruikt.

Voor iedereen die nog snel wil overstapppen, worden hierna vier verschillende methoden beschreven om van Windows 7 over te stappen op Windows 10. Ze hebben allemaal voor- en nadelen. Bij de upgrade-installatie blijven bestanden, programma’s en instellingen bewaard. Bij de parallelle installatie op een vrije partitie kan de oude Windows-installatie als back-up bewaard blijven en indien nodig worden gestart. Bij de parallelle installatie in een (VHD-)bestand heb je geen vrije partitie nodig, maar het is wat meer gedoe. De vierde en laatste methode is een schone installatie.

Bij methode twee tot en met vier kun je wisselen tussen 32- en 64-bit. De eerste en laatste stap is bij alle methoden hetzelfde. Welke methode je ook kiest, je zult de vragen van het setup-programma moeten beantwoorden. Sommige spreken voor zich, zoals de landkeuze, bij andere zoals het gebruik van Cortana of een Microsoft-account moet je goed bedenken wat je wilt.

Als het setup-programma een internetverbinding vindt, kun je vooraf updates downloaden. Dat kan de kans op een gelukte installatie verbeteren en duurt maar enkele minuten, maar het is niet noodzakelijk.

Voor een soepele overgang is het een goed idee wat voorbereidingen te treffen.

Hoe je ook overstapt, het is verstandig eerst een back-up (image) van je werkende Windows-installatie te maken.

Image maken

Meestal verloopt de installatie probleemloos, maar je kunt pech hebben. Als voorbereiding kun je een image maken van de complete inhoud van de harde schijf, zodat je bij problemen terug kunt naar het oude systeem. Dat kan bijvoorbeeld met het programma Drive SnapShot, maar in principe is elk image-programma dat met Windows 7 overweg kan geschikt. Een back-upprogramma met image-functie gebruiken kan ook. De image bewaar je bij voorkeur op een externe usb-schijf. Bij Drive SnapShot kun je een Windows 7 installatie-dvd gebruiken om van te starten voor het terugzetten. Gebruik de optie om de image te verifiëren, als de imager die biedt.

Productcode bewaren

Windows 10 vraagt net als Windows 7 naar een productcode voor de installatie. De clou bij de gratis overstap is dat Windows 10 ook codes van Windows 7 accepteert. Die moeten wel passen bij de betreffende editie: Windows 10 Pro vereist een code van Windows 7 Professional of Ultimate, voor de Home-editie heb je er een nodig van Starter, Home Basic of Home Premium.

Bij een upgrade-installatie wordt de sleutel automatisch gevonden door het setup-programma, bij de andere methoden moet je hem zelf invoeren. Controleer dus vooraf of je de sleutel hebt. Die vind je in de verpakking van de installatie-dvd, heb je per e-mail ontvangen (bij online aanschaf) of staat op een sticker op de behuizing.

Bij laptops zit de sticker met de installatiecode soms verstopt onder een klepje in de behuizing.

Als je geen sticker kunt vinden, is de enige bruikbare methode de upgrade-installatie. Uiteraard heb je wel een legale productcode nodig en geen code die je voor een verdacht laag bedrag online hebt gekocht. Met illegale codes die zijn geblokkeerd is het installeren van Windows 10 (of herinstalleren van Windows 7) onmogelijk.

Drivers zoeken

Voor een goede werking van Windows 10 op je pc zijn passende drivers voor de hardware nodig. Controleer eerst op de website van de fabrikant (van de pc, niet van de onderdelen) of er drivers beschikbaar zijn. Kopieer die naar een usb-stick. In geval van nood download je drivers voor een oudere Windows-versie, zoals 8.1, 7 of zelfs Vista. Of die onder Windows 10 werken is echter de vraag.

Vind je niets bij de computerfabrikant, dan kun je desnoods drivers zoeken op sites van fabrikanten van de onderdelen, zoals Nvidia, Intel, AMD, Realtek enzovoort. Maak geen gebruik van vage websites of programma’s die beloven automatisch drivers voor je te downloaden en let op dat de drivers passen bij de specifieke type- en modelnummers. Een foute driver kan juist problemen geven. In geval van twijfel kijk je eerst of Windows 10 tijdens de installatie of achteraf via Windows Update geschikte drivers kan vinden.

Het belangrijkst is dat je zorgt voor een geschikte Windows-10-driver voor de netwerkaansluiting (wifi of bekabeld), zodat je op internet kunt. Anders kun je geen extra drivers downloaden als het setup-programma van Windows 10  zelf geen passende netwerkdriver vindt.

Een installatiemedium maken

Voor de installatie van Windows 10 heb je een installatiemedium nodig. Dat kun je gemakkelijk zelf maken met het hulpprogramma Media Creation Tool voor Windows 10. Daarmee maak je een opstartbare usb-stick of dvd voor de installatie van Windows 10. Bij een usb-stick (minimaal 8 GB groot) moet je erop letten dat die leeg is, want alle inhoud wordt gewist. Het hulpprogramma herkent vanzelf de taal, editie en architectuur (bijv. 32-bit) van de huidige Windows en downloadt de bijbehorende versie (circa 4 GB data). Draai deze tool dus op de Windows-7-installatie die je wilt omzetten naar Windows 10.

Met Microsofts Media Creation Tool maak je een installatiemedium voor Windows 10.

Met een upgrade-installatie overstappen van Windows 7 naar Windows 10 is na de voorbereidingen zo gedaan. Start vanuit Windows 7 het bestand Setup.exe in de hoofdmap van het installatiemedium (stick of dvd). De standaardinstelling om alles van de huidige installatie over te nemen kun je accepteren. Mogelijk werken sommige programma’s niet meer in Windows 10, hier krijg je dan een melding van.

Klik op ‘Nu installeren’ om de eigenlijke installatie te starten. Na korte tijd en enkele malen herstarten verschijnt het welkomstscherm van Windows 10. Na het opgeven van enkele (privacy-)instellingen kom je bij het bureaublad.

Een parallelle installatie is gemakkelijk als je hiervoor een vrije partitie of zelfs een lege harde schijf hebt. Je hebt officieel minimaal 20 GB schijfruimte nodig, maar 100 GB is beter, afhankelijk van de gebruikte toepassingen en bestanden.

Als je geen vrije partitie hebt maar genoeg vrije ruimte, kun je die gebruiken voor een nieuwe partitie. Rechtsklik op het station in Windows Verkenner en kies Eigenschappen. Op het tabblad ‘Extra’ moet je eerst de schijf defragmenteren. Vervolgens kun je met Schijfbeheer (in Computerbeheer) het volume verkleinen en daarna in de niet-toegewezen ruimte een ‘Nieuw eenvoudig volume maken’. De Windows-partitie kun je overigens hooguit met de helft kleiner maken. Belangrijk is dat je onthoudt welke stationsletter aan dit nieuwe volume wordt gekoppeld.

Nu kun je gewoon vanuit de draaiende Windows 7 een bestand setup.exe van het installatiemedium starten. Maar dat is niet het bestand setup.exe uit de hoofdmap, maar uit de submap Sources. Rechtsklik op de stick of dvd en kies ‘Openen’ om daarheen te bladeren, want bij dubbelklikken wordt het bestand uit de hoofdmap gestart. Kies voor installeren, accepteer eventueel het downloaden van updates en geef de productcode op. Kies daarna bij de vraag naar het type installatie niet voor Upgrade maar voor Aangepast. In de lijst van stations die dan wordt getoond kies je (aan de hand van de stationsletter) de lege partitie. De rest van de installatie verloopt zoals gebruikelijk.

Kies voor het installatietype Aangepast om zelf te kiezen waar Windows 10 wordt geïnstalleerd.

Bij inschakelen en opstarten van de pc kun je voortaan in een bootmenu kiezen welke Windows-versie je wilt starten (Windows 7 of Windows 10). Dit bootmenu wordt automatisch gemaakt tijdens de installatie van Windows 10.

Een parallelle installatie in een VHD-bestand heeft als voordeel dat je geen vrije partitie nodig hebt. Het is alleen wel wat meer werk dan in een partitie installeren (methode 2) en je moet bij elke halfjaarlijkse feature-upgrade van Windows 10 wat trucs gebruiken, omdat die normaliter niet werken bij een VHD-installatie.

Als je hier toch voor kiest, maak je eerst een VHD-bestand vanuit Windows 7. Ga naar ‘Computerbeheer / Schijfbeheer’ en kies in het menu ‘Actie’ de wizard ‘Virtuele harde schijf maken’. Kies een station met genoeg vrije ruimte en een passende naam, bijvoorbeeld c:\win10.vhd. Geef als grootte minimaal 20 GB op, maar liever (veel) meer. Accepteer de standaardinstelling ‘Vaste grootte’ want dat zorgt voor betere prestaties in Windows 10. Rond de wizard af.

Herstart de pc en druk op een toets om van het installatiemedium te starten. Als het dialoogvenster voor de installatie verschijnt ga je met de toetsencombinatie Shift+F10 naar een opdrachtprompt. Voer notepad in om Kladblok te starten en druk op Ctrl+O voor een Openen-venster. Klik daarin op ‘Deze pc’ om de stationsletter voor het VHD-bestand te controleren. Ga terug naar de opdrachtprompt en koppel dit bestand met de volgende drie opdrachten:

diskpart

select vdisk file=c:\win10.vhd

attach vdisk

Als dit zonder foutmeldingen gaat, kun je verder gaan met de installatie en kiezen voor het type installatie ‘Aangepast’. In de lijst van stations selecteer je het VHD-bestand. Dit station herken je aan de grootte, aan de naam ‘Niet toegewezen ruimte …’ en de melding van het setup-programma dat Windows hier niet geïnstalleerd kan worden. Dat laatste is niet waar, want als je op ‘Volgende’ klikt, gaat de installatie gewoon verder.  Uiteindelijk kom je dan op het bureaublad van Windows 10 uit. Bij inschakelen en opstarten van de pc kun je voortaan in een bootmenu kiezen welke Windows-versie je wilt starten.

De eenvoudigste vorm van overstappen is een nieuwe installatie, waarbij je oude Windows wordt vervangen door Windows 10. Na voorbereidingen zoals een image maken kun je aan de slag. Als je meerdere stations in je pc hebt, moet je ze van tevoren duidelijke namen geven in Windows Verkenner, zodat je het juiste station voor de installatie kiest.

Boot van het installatiemedium, begin weer met ‘Nu installeren’ en kies bij de vraag naar het type installatie voor ‘Aangepast’. In het overzicht van schijven zoek je naar de partitie met Windows 7 (aan de hand van de naam). Deze en alle andere partities op dezelfde schijf kun je het beste wissen zodat de hele schijf ‘Niet-toegewezen ruimte’ wordt. Die kun je zelf indelen, maar het is handiger om setup gewoon automatisch de benodigde partities te laten maken. Selecteer gewoon de lege ruimte en klik op ‘Volgende’ voor de installatie. Na afloop kom je op het bureaublad van Windows 10.

Als het bureaublad van Windows 10 verschijnt, ben je in principe klaar. Maar er zijn nog wat dingen die je kunt doen. Controleer om te beginnen of de internetverbinding werkt en laat Windows Update alle updates installeren. Dat gaat gelukkig iets sneller dan bij Windows 7 het geval was.

Eerst stap na de installatie is Windows Update laten zoeken naar updates en drivers.

Als Windows Update niets meer vindt, druk je op Windows+Pause en klik je linksboven op ‘Apparaatbeheer’. Als hier gele uitroeptekens staan, ontbreken er nog drivers. Controleer bovendien of bij de beeldschermadapter echt een passend stuurprogramma is geïnstalleerd en niet de “Microsoft Basic Display Adapter”. Installeer ontbrekende drivers, bijvoorbeeld met behulp van de drivers die je bij de voorbereidingen hebt kunnen downloaden. Je kunt ook rechtsklikken op een apparaat en via het snelmenu Windows zelf naar drivers laten zoeken. Eventueel kun je de drivers zoeken in een parallelle installatie of een vooraf gemaakte image.

Als laatste stap moet je nog de activatie controleren. Druk op Windows + Pause, dan moet je onderaan de tekst zien ‘Windows is geactiveerd’. Op deze plek kun je ook de productcode controleren of wijzigen.

(Axel Vahldiek, c’t magazine)