Back-ups maken: negen back-upprogramma’s voor Windows getest

Je kunt natuurlijk je foto’s, scriptie en andere belangrijke bestanden elke dag handmatig naar een usb-stick kopiëren. Maar handmatig back-ups maken is niet zo handig: als de harde schijf in je pc het begeeft, helpt het je niet genoeg op weg om snel verder te kunnen werken. Negen back-up-programma’s laten in deze test zien of zij de moeite waard zijn om je geld aan te spenderen.

De dag 31 maart zeg je misschien niets, maar is een belangrijke dag, namelijk ‘World Backup Day’. Dit is de actiedag van een volgens eigen zeggen onafhankelijke campagne die de noodzaak van back-ups onder de aandacht wil brengen. Daar kan wat ons betreft niet vaak genoeg op gehamerd worden. Nog steeds maken veel gebruikers niet of niet vaak genoeg een reservekopie van belangrijke gegevens. Als dan je scriptie waar je lang en hard aan gewerkt hebt ten prooi valt aan ransomware of een kapotte ssd, is het janken geblazen.

Er is zo enorm veel back-upsoftware te vinden dat je onderhand niet weet waar je beginnen moet. Dat is niet verrassend, want de eenvoudigste back-upprogramma’s kopiëren simpelweg de inhoud van een map met een klik van A naar B, wat voor programmeurs niet meer is dan een vingeroefening. Iets betere programma’s maken het eenvoudig mogelijk om regelmatig bepaalde mappen te kopiëren (bijvoorbeeld Duplicati, zie c’t 9/2016, pagina 68). Andere specialiseren zich in het maken van een image van een station, bijvoorbeeld ons eigen programma c’t-WIMage, dat de systeempartitie met de standaardprogramma’s kopieert en op willekeurige hardware weer terugzet.

Dergelijke programma’s hebben echter maar beperkte mogelijkheden. Daarom hebben wij strikte criteria gekozen om programma’s te zoeken die zo breed mogelijk inzetbaar zijn. De geteste programma’s moeten afzonderlijke bestanden of mappen kunnen kopiëren, maar ook hele partities en de volledige harde schijf. Dat laatste komt van pas als de harde schijf het begeeft en de Windows-installatie na herstel op moet kunnen starten van een nieuwe schijf of zelfs op een volledig nieuwe pc. Daarvoor moet de software ook een bootable herstelmedium bieden.

De programma’s moeten back-ups kunnen inplannen, de opgeslagen gegevens naar wens kunnen versleutelen en als doel lokale (interne en externe) opslagmedia kunnen benaderen, dus ook netwerkbronnen zoals een NAS of een externe usb-schijf aan een router. Bovendien is het wenselijk dat ook de cloudopslag van Google, Dropbox en dergelijke geïntegreerd is, zodat belangrijke gegevens ook makkelijk buitenshuis bewaard kunnen worden.

Ook een logboekfunctie is essentieel. De mooiste back-upsoftware is niets waard als je je veilig waant terwijl het uitvallen van een opslagmedium niet wordt opgemerkt. In het ideale geval kun je statusberichten voor back-ups ook via e-mail laten verzenden. Om ruimte te besparen moet een programma ook incrementeel of differentieel kunnen kopiëren. Dit is vooral handig bij grote hoeveelheden gegevens en zorgt ervoor dat bij elke back-up niet alles opnieuw wordt opgeslagen, maar alleen de gewijzigde of toegevoegde onderdelen.

De logboekfunctie (rapporten) van Ashampoo is voorbeeldig. Als je wilt wordt elk opgeslagen bestand afzonderlijk vermeld.

De Zwitserse producent Acronis biedt True Image 2018 Premium met een fixed hoeveelheid opslag aan als abonnement; de andere programma’s zijn Aomei Backupper Professional, Ashampoo Backup Pro 11, EaseUS Todo Backup Home, Macrium Reflect 7 Home, NovaStor NovaBackup PC, O&O DiskImage 12 Pro, Paragon Backup & Recovery Advanced en het gratis programma Veeam Agent for Windows. Bij alle programma’s krijg je een doorlopende licentie. Soms hebben fabrikanten verschillende prijsmodellen en bieden een goedkopere licentie die slechts geldig is voor de huidige versie van het programma en een duurdere met gegarandeerde gratis updates voor toekomstige versies.

Wij testten op een desktop-pc met een Intel Core i5-7500 op een Asus-moederbord B250M-C, met 16 GB RAM en een ssd van 250 GB. Alle programma’s werken volgens hun fabrikant op zijn minst op Windows 7, 8.1 en 10. Voor onze test gebruikten wij een standaardinstallatie van Windows 10 Home versie 1709, 64-bits, inclusief een gebruikersaccount met beperkte rechten, waarin de back-upsessies gestart zijn.

Zo hebben we onder andere een back-up gemaakt van het hele station, dus alle bestaande partities, en het systeem hersteld op een ssd van 120 GB op ‘kale’ hardware (‘Bare Metal Recovery’, BMR).

Daarnaast hebben we een map met testgegevens gemaakt die we vulden met 2,15 GB aan Windows-systeembestanden, en dan drie keer dezelfde inhoud in drie submappen. Daarmee hebben we vooral de compressie bij de standaardinstelling gemeten en hoe lang een back-up van de map duurde. Met een videobestand van ongeveer 10 GB hebben we het splitsen voor FAT32 geformatteerde media getest. Daarop kunnen bestanden om technische redenen niet groter zijn dan 4 GB.

Met een paar speciaal door ons gemaakte testbestanden hebben we specifieke functies van het NTFS-bestandssysteem getest. Denk aan sparse files (placeholder-bestanden), junctions en hard links (koppelingen op het niveau van het bestandssysteem) en bestanden waarvan Windows ‘vorige versies’ heeft opgeslagen. Ook lege mappen en bestanden van nul bytes zaten erbij.

Verder hebben we een oude Microsoft Surface Pro 3 met een met Bitlocker versleutelde Windows 10 Pro gebruikt om een BMR van het hele systeem op identieke hardware te testen.

Alle programma’s kunnen naast lokale stations ook SMB-netwerkshares als backupdoel gebruiken, via een UNC-pad. Minder vaak aanwezig is verrassend genoeg de optie om in Windows gekoppelde netwerkstations via hun stationsletter aan te spreken. FTP-servers als doel zijn achterhaald en nauwelijks nog te vinden; hetzelfde geldt voor optische opslagmedia. Standaard harde schijven zijn sneller, opnieuw te beschrijven, ruimtebesparend, en per gigabyte ook nog eens goedkoper.

Wat ons heeft verrast, is dat anno 2018 slechts twee van de negen programma’s in staat zijn cloudopslag van Dropbox, Google en dergelijke te gebruiken zonder de ruimtevretende omweg via een synchronisatiemap op je harde schijf. In de programma’s van Ashampoo en EaseUS kun je de inloggegevens voor je cloudopslag opslaan, zodat de tools zonder omweg direct richting internet kunnen back-uppen. NovaBackup beschikt alleen over een koppeling met de dienst FirstBackup in de V.S.

Acronis bewandelt daarbij een andere weg dan de andere software: True Image 2018 kan niet direct een verbinding maken met de bekende cloudaanbieders, maar biedt in de abonnementsversies toegang tot de cloudopslag van Acronis zelf. Als je dat wat lijkt (of sowieso back-uppen naar de cloud), moet je wel bekijken of je internetverbinding daar geschikt voor is. 100 GB aan gegevens overdragen vraagt zelfs over een moderne xDSL- of kabelverbinding met een uploadsnelheid van 20 of 40 Mbit/s aardig wat van je tijd.

Veel programma’s kunnen niet alleen incrementeel, maar ook differentieel back-uppen. Het verschil is dat bij een differentiële back-up de gewijzigde en nieuw toegevoegde gegevens altijd worden bepaald aan de hand van de laatste volledige back-up van de gegevens. Bij een incrementele back-up steunt elke back-up op alle voorgaande, zodat alleen alle back-ups samen een volledige back-up vormen. Maar bij een differentiële back-up zijn de laatste volledige back-up plus de laatste differentiële back-up voldoende. Daardoor is hij niet zo ruimtebesparend als een incrementele back-up, maar wel wat robuuster. Welke methode de beste is, is grotendeels een kwestie van smaak.

Lege mappen, verborgen en nul byte grote bestanden leveren geen problemen op, net zomin als de bestanden die in een programma geopend zijn tijdens de back-up. Dankzij de schaduwkopiedienst kun je bestanden openen en zelfs bewerken. Eventuele wijzigingen belanden zolang in het geheugen voor de volumeschaduwkopie en worden na afloop van de back-up op hun eigenlijke bestemming weggeschreven. De gebruiker merkt daar niets van. Toch zouden deze wijzigingen voor bestanden die op deze manier zijn opgeslagen verloren kunnen gaan als de stroom op het verkeerde moment uitvalt. Dus sluit als het even kan alles af waar je mee bezig bent.

De bestanden waarvoor Windows bij de eigenschappen een tabblad ‘vorige versies’ weergeeft, konden zonder problemen hersteld worden in de test, als ze maar op dezelfde plaats hersteld werden. Anders raakt Windows de koppeling met de opgeslagen oudere versies van het bestand blijkbaar kwijt, en gaan ze verloren.

Als het systeemstation versleuteld is met Bitlocker, kan er vanuit het actieve systeem zonder problemen een back-up van gemaakt worden. De back-up is dan echter niet versleuteld en ook het terugzetten levert een onversleuteld systeem op. Dat is volkomen normaal: zodra Windows gestart is, heeft het back-upprogramma vrije toegang tot de inhoud.

Bij sommige NTFS-functies worden enkele programma’s overvraagd, vooral als niet het hele station gekopieerd moet worden, maar bijvoorbeeld alleen een bepaalde map. Het herstellen van junctions en hardlinks lukt alleen de producten van Acronis, Ashampoo en EaseUS. Sparse files waren alleen voor Acronis geen probleem.

Alleen Aomei, Ashampoo, Macrium en Paragon herstellen de toestand van het archiefattribuut (of de archiefbit) bij het back-uppen van mappen. Dat is overigens een nogal theoretische zaak. Archiefbits zijn immers niet goed geschikt om te zien welke bestanden gekopieerd moeten worden. In het testveld is NovaBackup het enige programma dat deze eigenschap controleert, en dat kun je ook nog eens niet uitzetten.

Bij de back-upsnelheid constateerden we flinke verschillen. Terwijl de meeste producten gemiddeld ongeveer drie minuten nodig hadden voor de back-up van de testmap, lukte dat Paragon in ongeveer één minuut en Acronis zelfs in 39 seconden. Het programma van Ashampoo was bizar langzaam met 14 minuten.

Alle programma’s hebben een planningsfunctie die dagelijks of wekelijks een back-up maakt. Sommige programma’s bieden flexibelere schema’s op uurbasis of bieden handige, voorgeconfigureerde schema’s.

Bij de Nonstop Backup van Acronis bewaakt een speciaal stuurprogramma de bronmap voortdurend en kopieert de wijzigingen om de vijf minuten. Een echte live-synchronisering heeft alleen Aomei: wijzigingen in de gecontroleerde map komen vrijwel zonder vertraging ook in de back-up terecht.

Als enige in de test biedt Aomei realtime-synchronisatie, waarbij de inhoud van een map continu in een tweede wordt gespiegeld.

Back-ups zijn alleen echt nuttig als je weet dat ze in geval van nood ook werken. De integriteitscontrole is een eenvoudige manier om te controleren of een back-upprogramma iets aan een back-up heeft. Behalve bij NovaBackup en Veeam kan dit bij alle programma’s handmatig worden uitgevoerd bij een bestaande back-up.

Om fouten op de back-upschijf te simuleren, hebben we met een hex-editor in een back-up met weinig gegevens op een willekeurige plaats een byte met onzin overschreven. Dat zou de controlefunctie onmiddellijk op moeten vallen. Dat was niet zo bij O&O Disk Image. De ‘validatie’ keurde een gemaakte back-up goed waarin we met een hex-editor een daarin opgeslagen tekstbestand hadden gewijzigd. Het zette dit bestand ook terug: mét gewijzigde inhoud en al.

De integriteitscontrole van het Paragon-programma keurde back-ups goed waarin we bits gewijzigd hadden in de (ruim aanwezige) met nullen gevulde gebieden. Dat is in orde, want de tekstbestanden konden zonder problemen teruggezet worden. Wijzigingen in de ook daadwerkelijk gebruikte gebieden van een back-uparchief laten de integriteitscheck daarentegen onmiddellijk alarm slaan.

Aomei, Ashampoo, Novastor en Paragon geven hun programma’s een functie mee om bestanden niet in hun eigen containerformaat op te slaan, maar in het originele formaat. Dat kost ruimte bij gebrek aan compressie, maar de gegevens kunnen ook zonder het back-upprogramma worden gelezen.

Wat compressie betreft: de meeste programma’s hebben de testmap met de standaard instellingen gecomprimeerd naar ongeveer 1,2 tot 1,3 GB. Dit komt neer op ongeveer de helft van de originele grootte. Maar bij Aomei en Ashampoo werden de back-ups slechts ongeveer 350 MB groot; een aanwijzing dat deze programma’s niet alleen comprimeren, maar ook dubbele bestanden constateren en dus voor de drie identieke mappen slechts eenmaal opslagruimte verbruiken.

Bij NovaBackup en Veeam Agent hapert de ondersteuning voor met FAT32 geformatteerde doelmedia. Zij accepteren deze back-updoelen wel, maar houden geen rekening met de bestandslimiet van 4 GB en veroorzaken zo fouten.

Voor het terugzetten van een systeemback-up kun je in elk programma een opstartmedium (dvd of usb-stick) maken op basis van Windows PE, de Windowsversie voor noodgevallen met het herstelprogramma. Je kunt dit medium het beste direct maken nadat je de back-upsoftware hebt geïnstalleerd. Je hebt niks aan een back-up als je die door het ontbreken van een opstartmedium niet kunt terugzetten.

Op veel van deze schijven is ook de back-upfunctie opgenomen. Dat kan handig zijn om bijvoorbeeld bij een kapotte Windows-installatie eerst nog gegevens te bewaren voordat je de harde schijf formatteert. Een versleutelde schijf kan dan echter wel dwarsliggen.

Sommige fabrikanten bieden daarnaast opstartmedia op basis van Linux. We hebben in de test geen doorslaggevende reden gevonden om die te gebruiken. De Linux-varianten bleken bij steekproeven minder te voldoen. Soms schoot de driver-ondersteuning tekort; bij terugzetten van de test-Surface met het Linux-medium van Acronis was het resultaat dat Windows steeds opstartte met een blauw scherm.

Absoluut noodzakelijk voor een back-upprogramma is een Bare Metal Recovery van een volledig systeem op precies dezelfde computer. In de test hebben we daarvoor een back-up gemaakt van de ssd van onze Surface en daarna vanaf de opdrachtprompt met het programma diskpart.exe van Microsoft de opdracht clean uitgevoerd. Deze opdracht wist alle partitie-informatie en brengt de ssd in een niet-geïnitialiseerde staat. Meestal werkte dat zonder problemen. Alleen moesten we bij EaseUS de ssd eerst met de hand initialiseren als een GPT-schijf.

Een BMR op een kleiner opslagmedium leverde meer problemen op. Dat is een vrij veelvoorkomend scenario. De oude harde schijf gaat kapot en omdat de capaciteit toch nooit volledig gebruikt is, vervang je die door een snelle, maar kleinere ssd. Dan is het goed als de BMR-bewerking de partitiegroottes kan aanpassen of voorstelt om gegevenspartities weg te laten.

Hier zijn de resultaten heel verschillend. Bij veel programma’s is het in een dergelijk geval nodig om de gewenste partities een voor een te kopiëren met aanpassing van de grootte. Volledig automatisch werkte in de test alleen het programma van Aomei. Ook True Image biedt een comfortabele oplossing, waarbij je weliswaar zelf moet ingrijpen, maar de doelpartities gemakkelijk kunt aanpassen. De tegenpool is Ashampoo Backup Pro 11, dat hier helemaal geen eigen functies voor bevat.

Acronis True Image 2018 presteerde bij de test het beste. Met de cloud-opslag bij de abonnementsversies krijg je een volledige oplossing die bestanden ook op een andere plaats kan back-uppen. Daar hangt wel een bijbehorend prijskaartje aan.

De situatie is vergelijkbaar bij Aomei, EaseUS en Macrium. Ze zijn niet zo snel als True Image, maar maken een zeer goede indruk. Hier valt de beslissing op basis van je voorkeur voor functies. Zo heeft Aomei een matig vertaalde interface; en dat je eerst een vinkje moet plaatsen voor het correct herstellen van NTFS-rechten is erg vreemd. Het biedt echter wel echte realtime-synchronisatie en een uitstekende Bare Metal Recovery. Bij dat laatste zit EaseUS te knoeien, maar dat is weer wel eenvoudig te gebruiken in combinatie met Dropbox en andere clouddiensten. Bij Macrium Reflex 7 stoorden we ons aan de wat omslachtige bediening.

Het gratis Veeam Agent voor Windows is zeker aan te raden. Als je slechts een eenvoudige back-uptaak hebt, moet je beslist eens naar Backup Agent kijken.

Andere programma’s presteren minder goed. Ashampoo Backup Pro 11 is traag en laat gebruikers bij herstel op kleinere schijven in de kou staan. Het programma van O&O is op het fundamenteelste niveau onbetrouwbaar als het back-ups goedkeurt waarin een paar bits gewijzigd zijn. Daarnaast schiet de omgang met NTFS-rechten bij bestands- en mappenback-ups ook net zo tekort als bij het verder overtuigende pakket van Paragon. NovaBackup beschikt over een paar praktische filterfuncties, maar biedt geen handige hulp bij het overzetten naar een andere harde schijf en oogt grotendeels gedateerd.

(Jan schüβler, c’t magazine)