Grote ssd test: snelle ssd’s van 2 of 4 TB

Ssd’s zijn helemaal ingeburgerd als snel opstartmedium voor het besturingssysteem en je programma’s. Veel (omvangrijke) data worden vanwege de kosten nog op een harde schijf opgeslagen, maar dankzij dalende prijzen komen ook grote ssd’s in aanmerking als opslagmedium daarvoor. In deze grote ssd test bekijken we 14 ssd’s met 2 of 4 TB opslagruimte.

Als je een paar jaar geleden als upgrade van je pc een kleine ssd hebt ingebouwd, profiteerde je niet alleen van het sneller starten van het besturingssysteem en de programma’s, maar had je ook geen last meer van het voortdurende geluid van de systeemschijf die wordt benaderd. Maar nu is het tijd om ook van de laatste harde schijf afscheid te nemen: ssd’s met 2 TB opslagruimte zijn al voor zo’n 200 euro te koop. We hebben twaalf modellen met prijzen van zo’n 200 tot circa 260 euro getest, en voor nog meer opslagruimte ook twee 4TB-schijven, die minder dan 500 euro kosten.

Je kunt ssd’s met die capaciteit ook gebruiken als je maar ruimte hebt voor één enkele schijf, zoals het geval is bij veel mini-pc’s (NUC’s) en laptops. Klassieke harde schijven in 3,5”-formaat passen in dat soort apparaten sowieso niet.

In een NUC is meestal slechts ruimte voor een enkele ssd. Met een groter exemplaar kun je hem bijvoorbeeld ook als NAS gebruiken. Ook in laptops past meestal slechts een enkele ssd.

Bij het selecteren van de te testen ssd’s hebben we vooral gekeken naar de prijs en niet gelet op het type interface. De meeste ssd’s zitten in een 2,5”-behuizing en hebben een SATA-6G-interface. Verder zijn er nog twee ssd’s bij in M.2-formaat, eenmaal met PCIe en eenmaal SATA. SATA-ssd’s in M.2-formaat met die capaciteit of groter zijn er nog nauwelijks – en die zijn meestal ook duurder dan hun ingeblikte tegenhangers. De prijs van de WD Blue in M.2-vorm met SATA-interface zakte op tijd tot binnen het gekozen bereik, anders had dat type er helemaal niet bij gezeten. De Crucial BX500 met 2 TB opslagruimte is recent verschenen en kon daardoor in de test worden opgenomen. Hetzelfde geldt voor de SanDisk SSD Plus, maar die kwam te laat voor de test.

Het type mSATA (links) is in tegenstelling tot M.2 (rechts) niet populair geworden en komt niet meer voor op moderne moederborden.

Er waren zelfs twee server-ssd’s die qua prijs in aanmerking kwamen: de Kingston-SSD DC450R met SATA-aansluiting en 4TB capaciteit en de Western ­Digital Ultrastar DC SN630 met 1,92 TB. Het bijzondere aan dat laatste model is de U.2-aansluiting. Die lijkt wel op een M.2-aansluiting, maar de ssd zit in een 15 millimeter hoge behuizing en wordt via een mini-SAS-kabel aangesloten of in een geschikt serverrack geplaatst. Voor thuisgebruik zijn U.2-ssd’s meestal veel te duur en onpraktisch.

Er waren nog meer modellen die in aanmerking kwamen, maar die waren slecht leverbaar of het testmodel arriveerde daar te laat van.

Uiteindelijk hebben we 14 ssd’s bij elkaar verzameld om te testen: de M.2-PCIe-ssd Intel 660p, de M.2-SATA-ssd WD Blue en de 2,5-inch SATA-ssd’s Adata Ultimate SU800, Crucial BX500, Crucial MX500, Kingston A400 SSD, Micron 1300, Mushkin Source, Patriot P200, Samsung 860 QVO, SanDisk Ultra 3D en Seagate Barracuda SSD, allemaal met 2 TB. Verder hebben we de 4TB-versies getest van de 860 QVO en de Ultra 3D.

Omdat sommige tests vanwege de hoge capaciteiten erg lang duurden, moesten we de test­exemplaren ruim op tijd binnen hebben. Er zullen ondertussen waarschijnlijk meer modellen zijn die binnen het prijsbereik vallen. Andersom kunnen er ook modellen in prijs gestegen zijn of slecht verkrijgbaar zijn.

Het is opvallend dat bijna alle fabrikanten van ssd’s in deze test ook makkelijk aan NAND-flash kunnen komen: Crucial, Micron en Intel hebben hun krachten gebundeld in de ondertussen beëindigde joint-venture IMFT. Kingston, SanDisk, Seagate en WD hebben aandelen in de productiefaciliteiten van Flash Forward en Samsung gebruikt zelfgemaakte geheugenchips. Alleen bij de ssd’s van Adata, Mushkin en Patriot het is niet meteen duidelijk welk flash­geheugen er gebruikt wordt.

Je koopt een ssd met 2 of 4 TB opslagruimte niet om er alleen het besturingssysteem en een paar programma’s op te zetten. Dergelijke ssd’s gebruik je om je complete foto- en videocollectie op te bewaren, voor het snel starten van grote games en misschien ook om bij videobewerking voldoende opslagruimte te hebben bij het bewerken. Flashgeheugen met 3 bits opslagruimte per cel (TLC, Triple Level Cell) Cel) wordt veel gebruikt en is voor de meeste taken snel genoeg. Steeds meer fabrikanten gaan vanwege de kosten echter over op QLC-flashgeheugen (Quadruple Level Cell), dat 4 bits per cel opslaat. De ssd-controller moet daar bij het lezen 16 verschillende spanningsniveaus in onderscheiden, en die bij het schrijven ook in de cellen kunnen bewaren – en dat duurt langer dan bij TLC-flash. Ook kan dat geheugentype minder wiscycli doorstaan dan TLC.

Bij TLC-flash gebruiken veel ssd-fabrikanten al een zogenaamde pseudo-SLC-cache, waarbij een deel van de cellen in een modus is gezet waarin ze slechts 1 bit opslaan – maar dan wel veel sneller. Ssd’s met QLC-flashgeheugen profiteren ook van die truc, want ze zijn nog iets langzamer dan die met TLC-flashgeheugen: na het ononderbroken schrijven van 30, 50 of meer GB daalt de datasnelheid bij sommige modellen tot onder de 100 MB/s. Dat is zelfs duidelijk trager dan een harde schijf.

De SLC-cache van de schijven bestaat vaak uit twee delen: een statisch deel en een dynamisch deel waarvan de grootte afhangt van hoe vol de schijf is. Intel geeft bijvoorbeeld aan dat de SLC-cache van de 660p met 2TB maximaal 280 GB groot is bij een lege schijf. Als de ssd voor 50 procent vol is, daalt de cachegrootte tot 140 GB, bij 75 procent zijn er nog maar 24 GB over.

Ssd’s met QLC zijn geen vervanging voor modellen met TLC of het nog snellere en meer belastbare, maar ook duurdere MLC-flashgeheugen. Zeker voor toepassingen met een hoge belasting zal behoefte blijven bestaan aan ssd’s met meer uithoudings­vermogen. QLC en het nog in te voeren PLC (Penta Level Cell, met een opslagcapaciteit van 5 bits per cel) zal thuis en in datacenters vooral dienen als vervanging voor harde schijven, vooral voor inhoud die zelden gewijzigd hoeft te worden (cold-storage).

Blijf op de hoogte van nieuwe reviews en informatie

Schrijf je in voor de c’t-nieuwsbrief:

Een van de interessante punten bij deze grote ssd’s is of ze hun snelheid kunnen behouden – zelfs als ze vol zijn of wanneer er langdurige kopieeracties zijn, zoals bij het overzetten van je hele fotocollectie naar een nieuwe ssd. We gebruikten om te beginnen ons testprogramma H2testw (download) voor het testen, dat de hele schijf vult met 1 GB grote bestanden. Ssd’s met SLC-cache worden daarbij afgeremd tot hun echte snelheid. Daarna hebben we met IOmeter de schrijfsnelheid bepaald. Als die aanzienlijk lager was dan bij een lege schijf, hebben we 5 procent van de H2testw-bestanden gewist en opnieuw gemeten.

Terwijl de meeste ssd’s bij de eerste test met H2testw een schrijfsnelheid haalden van ongeveer 400 MB/s over de gehele capaciteit, kwamen de ­Intel- en Samsung-ssd’s bij het schrijven bijvoorbeeld niet verder dan 150 tot 160 MB/s, en kroop Kingston daar nog onder met minder dan 70 MB/s. De SU800 en Source haalden in deze test ongeveer 300 MB/s.

De ssd’s van Samsung vielen ook weer op in de IOmeter-test daarna: beide ssd’s haalden slechts zo’n 240 (2TB-ssd) respectievelijk 300 MB/s (4TB-ssd) tijdens een minuut lang schrijven. Dat veranderde ook nauwelijks na het verwijderen van in totaal 20 procent van de H2testw-bestanden. Die twee ssd’s hebben meer vrije ruimte nodig dan de andere voor hoge schrijfprestaties.

Klik op de tabel voor een vergroting (in pdf-formaat).

Bij de verdere benchmarks horen metingen met IOmeter bij een lege ssd. We hebben de metingen van de schrijfsnelheid wat uitgebreid: de schijven moesten niet alleen één minuut lang data ontvangen, maar ook vijf minuten lang. Bijna allemaal konden ze hun aanvankelijke snelheid daarbij behouden, alleen de Barracuda moest ongeveer 50 MB/s inleveren. Daarbij moet je wel bedenken dat de ssd in die vijf minuten al ongeveer 125 GB heeft opgeslagen. Toch lijkt de SLC-cache van de Barracuda iets kleiner dan die van de concurrentie.

Als een praktische benchmark hebben we weer de uitgebreide storage-benchmark van PCMark 8 ­gebruikt. Die belast de ssd’s ongeveer 24 uur lang en meet tussendoor verschillende waarden. Daarbij vielen de Ultimate SU800 en BX500 op met gemiddelde waarden van slechts zo’n 40 MB/s. Positieve resultaten zijn dat de Source, de twee modellen ­Ultra 3D en de Blue waarden haalden van rond 230 MB/s. Je moet je daarbij niet verkijken op de ongewoon lage waarden bij die benchmark: zelfs een PCIe 4.0-ssd als de Seagate Firecuda 5200 haalt slechts 285 MB/s met die benchmark.

Beoordelingen van de bovenstaande en andere geteste modellen vind je ook in de rest van deze review. In onderstaande tabel hebben we gegevens verzameld van alle 12 geteste modellen ssd.

Klik op de tabel voor een vergroting (in pdf-formaat).

De meeste van de geteste ssd’s hebben een SATA-­connector, er zit slechts één PCIe-ssd bij: de Intel SSD 660p, een M.2-ssd met QLC-flashgeheugen. Dat is niet alleen de goedkoopste PCIe-ssd, ook in vergelijking met SATA-schijven is hij niet duur met een prijs van minder dan 200 euro voor de 2TB-versie.

Bij sommige benchmarks ligt de 660p ver voor op de andere ssd’s in deze test, bijvoorbeeld bij de maximale leessnelheid. In de praktijk kan het voordeel van de snellere interface echter niet benut worden: het QLC-NAND-flashgeheugen remt af bij hoge belasting.

In de prijsklasse tot 250 euro zijn er zeker interessante PCIe-ssd’s met 2 TB opslagruimte, zoals de Adata XPG SX8200 Pro, de Mushkin Pilot en de Silicon Power P34A80. Maar die waren niet beschikbaar op het moment van testen.

De productie van ssd’s vervuilt het milieu. Daar zijn wat cijfers over bekend: de Britse organisatie Carbon Trust heeft in opdracht van Samsung (zie de link bij dit artikel) het grondstofverbruik bepaald voor het produceren van het huidige UFS 3.0 512-Gbit-flashgeheugen. Volgens de gegevens is daarbij 310 liter water nodig en bedraagt de CO2-uitstoot 13,4 kilogram. Voor het maken van de 250GB-ssd 850 Evo heeft Samsung ooit een waarde van 9,4 kilogram CO2 opgegeven. De vervuilende uitstoot kan niet zomaar geëxtrapoleerd worden naar de geteste modellen, maar het levert wel een referentiewaarde op.

De ssd-prijzen hebben eigenlijk maar één richting: naar beneden. Dat geldt zeker als je het op langere termijn bekijkt. Zo is de prijs van de al wat oudere SanDisk Ultra 3D met 2 TB sinds het starten van de verkoop ruim 2,5 jaar geleden gezakt van de oude adviesprijs van bijna 700 euro naar minder dan 250 euro nu.

Sommige marktonderzoekers waarschuwen echter dat die trend dit jaar tot stilstand zou kunnen komen of zelfs zou kunnen omkeren. En dat was nog voor de corona-crisis. Er wordt gesproken over prijsstijgingen tot 30 procent, al zouden dat soort stijgingen pas in de tweede helft van het jaar komen. Bij sommige ssd’s zie je inderdaad een lichte stijging ten opzichte van enkele maanden geleden. Maar de prijsstijgingen voor specifieke ssd’s zijn waarschijnlijk te wijten aan verschillende redenen. Zo gaf Mushkin aan dat de verkoop van de Source de verwachtingen heeft overtroffen.

Er is echter geen reden voor paniek. Zelfs als de ssd-­prijzen met 30% zouden stijgen, zouden ze doordat ze in 2019 enorm zijn gedaald nog steeds onder het niveau liggen van 2018.

Alle ssd’s in deze test bieden grote hoeveelheden opslagruimte. Ze zijn ook allemaal geschikt als schijf om het besturingssysteem op te installeren, al worden sommige langzamer bij zeer langdurige schrijfprocessen. Dat speelt vooral bij de Kingston A400 en de Crucial BX500. Ook de geschiktheid als snelle dataopslagruimte verschilt per model. De Patriot P200, SanDisk Ultra 3D en WD Blue en met enkele concessies ook de Seagate Barracuda en Crucial MX500 leveren hoge schrijfprestaties gedurende langere tijd, maar de Micron 1300 en Mushkin Source zitten al 25 procent onder dat niveau. De twee modellen Samsung 860 QVO en de Intel SSD 660p zijn te langzaam voor langdurige kopieer­acties. De Crucial BX5000 en de Kingston A400 zijn nog langzamer. Een langdurig hoge schrijfsnelheid en QLC-flashgeheugen zijn geen goede combinatie.

Bij het lezen ontlopen de ssd’s elkaar niet veel, al zijn er kleine afwijkingen naar boven bij de 660p en naar beneden bij de 1300. Al deze ssd’s zijn eigenlijk goed geschikt voor de meest gangbare toepassingen, de verschillen merk je pas bij hoge belasting.

(Lutz Labs en Marco den Teuling, c’t magazine)