Android zonder Google maar wel met eigen clouddienst: /e/

Als je niet wilt dat je smartphone allerlei gebruikers- en telemetriedata naar Google stuurt, gebruik je een custom-ROM.  Het Android-alternatief /e/ belooft niet naar huis te seinen, zonder dat je praktische functies mist.

Als je waarde hecht aan je privacy, zul je bij Android meestal geen goed gevoel hebben. Veel apps uit de Play Store gebruiken allerlei reclametrackers of sturen via Google-API’s allerlei telemetriedata en support­gegevens naar Google. Android zelf is evenmin zuinig met je data. Zo worden onder andere gebruiksgegevens, je zoekactiviteit en locatiedata standaard naar Googles servers gestuurd.

Veel daarvan kun je met wat meer of minder moeite uitschakelen, maar als je helemaal geen data meer naar Google wilt sturen, ben je aangewezen op een custom-ROM. Een probleem daarvan is dat Android juist zo handig werkt omdat het nauw gekoppeld is aan allerlei cloud­diensten van Google. Bij custom-ROM’s ontbreekt dat gemak.

Erger nog is dat veel interfaces, bijvoorbeeld voor locatiebepaling, geen onderdeel meer zijn van Android, maar van de zogeheten Google Play Services. Als die op een custom-ROM ontbreken, functioneren allerlei apps van derden misschien ook niet meer. Juist daar willen de makers van de alternatieve Android-versie met de economische naam /e/ wat aan doen.

Oorspronkelijk was het project bekend onder de naam eelo, maar door problemen met merkenrechten moest het op zoek naar een andere naam. Het besturingssysteem /e/ wordt ontwikkeld door de eFounda­tion, die is opgezet door Gaël Duval, een van de mede­oprichters van de Linux-distributie Mandrake.

Duval haalde voor /e/ in eerste instantie kapitaal op via crowdfunding-platforms. Het wordt nu gefinancierd door middel van donaties en de verkoop van cloud­opslagruimte. De makers van /e/ beloven een Android zonder Google en zonder compromissen. Het systeem biedt onder andere het gemak van clouddiensten en daarmee het synchroniseren van gegevens tussen verschillende mobiele telefoons, tablets en pc’s, alsmede voorgeïnstalleerde apps en een eigen app-store.

Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips! Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Daarnaast biedt de eFoundation gebruikte smart­phones te koop aan, gereviseerd en met /e/ erop geïnstalleerd. Dat is vooral handig voor gebruikers die het niet aandurven of geen zin hebben om het systeem zelf te installeren. Het installeren is even gecompliceerd als bij andere custom-ROM’s: eerst moet de boot­loader worden ontgrendeld en vervolgens moet het eigen­lijke systeem worden geflasht met behulp van een custom-recovery.

Als technische basis maakt /e/ gebruik van het populaire Android-alternatief LineageOS, dat op zijn beurt is ontwikkeld vanuit het opensource Android Open Source Project (AOSP). Net als bij LineageOS verschilt ook de onderliggende Android-versie bij /e/. Smartphones die geen officiële updates meer ontvangen, blijven meestal ook bij /e/ op het laatste versienummer hangen omdat de binaire driverbestanden voor de afzonderlijke onder­delen van een smartphone vaak niet meer werken op een nieuwere Android-versie.

Onafhankelijk daarvan biedt /e/ nog wel patches en kleine updates. Een van onze testapparaten – een Pixel-smart­phone van de eerste generatie – draait op /e/ met Android 9. Een ander testapparaat, een Samsung Galaxy S7, die bij Samsung is blijven steken op Android 8, draait een versie van /e/ met Android 8 als basis. Er zijn zelfs oudere apparaten die Android 7 gebruiken. Aangezien LineageOS de eerste images op basis van Android 10 al heeft verspreid, zal /e/ waarschijnlijk binnenkort ook voor nieuwere apparaten volgen met die versie als basis.

De makers van /e/ hebben het systeem naar eigen zeggen op verschillende plaatsen aangepast aan hun eigen ideeën en het systeem getrimd om je gegevens te beschermen. Zo zou /e/ geen verbinding moeten maken met Google-servers, wat we kunnen bevestigen omdat we het uitgaande verkeer een tijdje gemonitord hebben. Daarnaast wordt het systeem geleverd met opensource apps van derden en zelf ontwikkelde opensource apps. Die voldoen voor de belangrijkste toepassingen.

Voor taken, contacten en agenda’s maakt /e/ optio­neel gebruik van een eigen cloudservice. Hoewel de smartphone ook zonder een /e/-account kan worden gebruikt, is die essentieel voor het synchroniseren van contacten, afspraken en foto’s met de /e/-cloud. Registreren gebeurt eenvoudig vooraf in de browser. Je moet daar een e-mailadres invoeren en een gebruikersnaam kiezen. Vanaf dan dient [email protected] als een extra e-mailadres.

Voor de clouddienst /e/ wordt gebruikgemaakt van de opensource-oplossing Nextcloud. Die is ook toegankelijk op je pc en geeft in de browser toegang tot bestanden, agenda, contacten, taken, notities en de eigen fotogalerij. Voor het beheer van e-mail in de browser wordt het eveneens opensource front-end Rainloop gebruikt.

Op je smartphone lijkt de eerste set-up erg veel op de procedure bij standaard Android-telefoons. Na het inloggen maakt het systeem automatisch je gebruikersaccount aan in het besturingssysteem en word je automatisch ingelogd bij alle apps die aan de bijbehorende cloud gekoppeld zijn. Voor het synchroniseren van alle gegevens en foto’s met Nextcloud gebruikt /e/ tools die in het besturingssysteem zijn geïntegreerd en die de CardDav- en CalDav-protocollen toevoegen.

Bij de account­instellingen kun je ook handmatig extra servers toevoegen – bijvoorbeeld als je je een eigen Nextcloud hebt draaien op een Raspberry Pi of een webserver en daarmee wilt synchroniseren. Commerciële aanbieders zoals mailbox.org kunnen ook worden geïntegreerd, net als conventionele IMAP- en POP-mailaccounts. In de gratis versie biedt /e/ elke gebruiker 1 GB aan opslagruimte. Iedereen die het project actief wil ondersteunen, kan extra opslagruimte huren van 20, 64, 128 of 256 GB voor prijzen die variëren van 3,50 tot 13 euro per maand.

Het Android-instellingenmenu blijft ongewijzigd in /e/. Dat geldt niet voor het startscherm, dat doet denken aan iOS. Er is dus geen app-overzicht dat alle geïnstalleerde applicaties bundelt in een overzicht waar je doorheen kunt scrollen. In plaats daarvan belandt elke nieuw geïnstalleerde app op het startscherm. Als er niet genoeg ruimte over is, wordt er een extra scherm gemaakt.

Als dat te onoverzichtelijk wordt, kun je een app-pictogram lang ingedrukt houden, dan schakelt /e/ over naar de bewerkingsmodus, waarin alle pictogrammen beginnen te schudden zoals bij iOS. Dan kun je met je vinger apps over elkaar heen slepen om mappen te maken. Een tik op de vorige-knop op de onderste statusbalk beëindigt de bewerkingsmodus.

Het is niet mogelijk om ruimte te laten tussen de apps en alleen de belangrijkste apps op het hoofdscherm te zetten en minder belangrijke apps op een tweede of derde scherm. Ook de mogelijkheid om widgets te plaatsen is niet beschikbaar op de start­schermen. In plaats daarvan biedt /e/ een apart scherm waarop alleen widgets onder elkaar gezet kunnen worden in een scrolbare lijstweergave. Je bereikt dat scherm door op het eerste startscherm vanaf de linkerkant van het scherm naar rechts te vegen.

De zoekbalk, die bij de meeste nieuwere Android-­telefoons permanent boven of onderaan op het scherm wordt getoond, ontbreekt ook. In plaats daarvan kun je die oproepen door vanaf het midden van het scherm naar beneden te vegen. Onder de zoekbalk die dan verschijnt zie je vier extra app-suggesties. Tijdens het testen waren dat altijd de laatste en meest gebruikte toepassingen.

Zodra je begint te typen, presenteert de zoekbalk apps met bijpassende namen. De zoekbalk suggereert ook geschikte zoektermen tijdens het typen, die met een tik van je vinger overgenomen worden. In dat geval opent de browser met zoekresultaten van Qwant. Naar wens kun je ook DuckDuckGo of de zoekmachine van de eFoundation als standaard instellen. We vonden de niet-permanente zoekbalk fijner dan bij het gewone Android, omdat dit ruimte op het scherm creëert voor een extra rijtje app-pictogrammen.

In de FAQ’s voor /e/ staat dat het besturings­systeem niet iets voor iemand is die de look en feel en het bedienings­concept niet kan waarderen. Maar dat is toch niet helemaal waar: alleen de voor /e/ ontwikkelde ­launcher met de naam Bliss bepaalt namelijk het uiter­lijk. Als je een andere launcher installeert, zoals Nova, Lawnchair of de Rootless Pixel Launcher, krijg je het vertrouwde Android-gevoel met de klassieke Pixel-look – maar dan bij /e/.

De meest gebruikte vooraf geïnstalleerde apps op elke smartphone zijn waarschijnlijk de browser, de camera en de kaartapplicatie. De makers van /e/ hebben zich uiter­aard ingespannen om bruikbare alternatieven voor Googles apps te bieden. Er is bijvoorbeeld een fork van de Chromium/Bromite-browser beschikbaar voor het internetten.

Die is verlost van de synchronisatie­functies naar Google en verstuurt geen andere gebruikers­gegevens. Optisch gezien is die vergelijkbaar met de mobiele Chrome en biedt hij zelfs een toegevoegde waarde op een ander vlak: hij heeft een adblocker die reclame en trackers op websites blokkeert met behulp van filterlijsten.

Voor navigatie is er MagicEarth. Die app maakt gebruik van kaarten van OpenStreetMaps, die je kunt downloaden voor offline gebruik en die interessante punten (POI’s) bevatten. Tijdens het navigeren in de auto kan desgewenst een dashcamfunctie worden geactiveerd. De look en feel van de app en de kaartweergave kunnen uitgebreid worden aangepast aan je eigen wensen.

Foto’s kunnen worden gemaakt met de opensource app Open Camera. Die biedt een zeer goed compromis tussen een duidelijke interface en een groot aantal functies. De camera ondersteunt onder andere verschillende beeldmodi zoals standaard, HDR en panorama, is geschikt voor macrofotografie en maakt handmatige aanpassing van de focus, belichting en witbalans moge­lijk.

Bij Open Camera ontbreken echter AI-functies zoals de nachtmodus van veel andere camera-apps en de moge­lijkheid om portretten automatisch te verbeteren met een kunstmatig bokeh-effect. Bovendien hebben we nog geen smartphone gezien waarop de app toegang heeft tot een zoom- of groothoeksensor.

De makers van /e/ waren zich er duidelijk van bewust dat alleen opensource apps voor veel gebruikers niet genoeg zal zijn. Een smartphone-besturingssysteem waarop apps zoals Spotify, Netflix en WhatsApp niet kunnen worden geïnstalleerd, zal waarschijnlijk niet veel aandacht krijgen. Daarom onderhoudt eFoundation een eigen app-store. Die maakt gebruik van het app-aanbod van Cleanapk.org.

Volgens hun eigen informatie downloaden de beheerders de APK-bestanden – indien beschikbaar – rechtstreeks van de respectievelijke producent en stellen die ongewijzigd ter beschikking. De app-store van /e/is overzichtelijk, goed doorzoekbaar en biedt net als andere stores diverse app-categorieën om snel een app voor het gewenste doel te kunnen vinden.

We vonden het prettig dat de app-store screenshots toont van veel apps, evenals een ranglijst voor batterijverbruik en privacy. Daarnaast geeft de store gedetailleerde informatie over alle rechten die de app bij het installeren zal vragen. Helemaal mooi is dat er ook een lijst is van alle trackers die door Exodus Privacy gevonden zijn. Iedereen kan dus zelf bepalen of hij akkoord gaat met eventuele privacy-risico’s of dat hij de voorkeur geeft aan het zoeken naar een alternatieve app.

Zoals bij alle app-stores moet je erop vertrouwen dat de apps vrij zijn van malware. Door het grote aantal apps konden we dat niet controleren. Maar tot nu toe is de app-store van /e/ ons niet negatief opgevallen wat dit betreft.

Aan de andere kant, als je voldoende hebt aan opensource apps en elk risico wilt vermijden, installeer dan gewoon de F-Droid Store. Als je de app die je zoekt niet kunt vinden in de /e/-Store, kun je die gewoon downloaden van de website apkmirror.com, waar actuele en oudere versies van apps staan die zijn betrokken van de Google Play Store en daar geldige handtekeningen van hebben. Zoiets werkt bij andere Google-loze Android-versies niet zo makkelijk. Veel apps uit de Play Store gebruiken namelijk API’s die de Play-services vereisen – bijvoorbeeld voor het volgen van je locatie.

Om ervoor te zorgen dat Android-apps wel soepel werken, integreert /e/ de zogenaamde microG-services. Dat zijn opensourceservices die de functies en API’s van Google-Play-services nabootsen. Voor de locatie­bepaling maken ze bijvoorbeeld gebruik van de Mozilla-­locatieservices. De makers van microG beweren dat ze de belangrijkste basisfuncties leveren, maar er is geen garantie dat elke app daar naar tevredenheid mee zal werken. |

Bij onze test konden we echter geen significante beperkingen vinden. Over beperkingen gesproken: Veel video- en audiostreaming-apps en games maken gebruik van de dienst SafetyNet van Google om de integriteit van het apparaat te controleren, uit angst voor pira­terij of valsspelen. De microG-services hebben hun eigen implementatie daarvan, zodat dergelijke apps in theorie zouden moeten werken. Maar ook daar is geen garantie voor, want Google past dat permanent aan om niet-gecertificeerde Android-versies uit te sluiten.

Degenen die overstappen van een normale Android naar een Google-vrije versie moeten het meestal doen zonder veel geliefde apps en allerlei comfortabele mogelijk­heden missen. De Android-versie /e/ geeft je volledige controle over je gegevens, maar belooft dat je geen compromissen hoeft te sluiten.

Dat bleek bij onze test aardig te kloppen.

Er zijn goede alternatieve apps beschikbaar voor allerlei belangrijke taken bij het dagelijks gebruik van de smartphone. De Nextcloud-koppeling zorgt er samen met je eigen e-mailadres voor dat alle gegevens zoals gebruikelijk gesynchroniseerd worden tussen smartphone en pc en altijd bij de hand zijn. Een domper is – zoals bij elke custom-ROM – de niet helemaal triviale installatie, waardoor de garantie van de smartphone meestal vervalt.

Hoewel er ook smartphones met /e/ te koop zijn, zijn die enigszins verouderd en gebruikt – en zijn het geen high-end apparaten. Bovendien is de lijst van in principe compati­bele smartphones niet heel erg groot. Maar dankzij de LineageOS-basis is hij groter dan bij veel andere custom-ROM’s.

(Informatie afkomstig uit het artikel van Stefan Porteck en Marco den Teuling, c’t magazine 9/2020, p. 48)