Scherm ergonomisch instellen voor beeldschermwerk

Schermen met een hoge resolutie geven dunne fonts en afbeeldingen mooi weer. Maar als het wat te klein wordt, wordt het zoomen. Ook de opstelling van je scherm en je zithouding zijn belangrijk. Wij leggen uit wat je kunt doen en waar je op moet letten als je je scherm ergonomisch instellen wilt.

Twee miljoen beeldpunten op een klein beeldoppervlak zijn handig om fijn getekende en scherpe icoontjes en fonts weer te geven, maar het wordt allemaal wel heel erg klein. Als je dan moet gaan turen om alles nog goed te kunnen lezen is de pret er al snel vanaf. Dan wordt het tijd om je schermweergave aan te passen. Met een paar muisklikken heb je dat geregeld.

Het is de bedoeling dat elk scherm zijn native resolutie laat zien. Deze staat in de specificaties duidelijk vermeld, en in de meegeleverde handleiding. Controleer daarna welke resolutie de grafische kaart richting het scherm stuurt. Klik daarvoor op een leeg stuk bureaublad met de rechtermuisknop en kies voor de Beeldscherminstellingen.

Normaal gezien herkent Windows aan de hand van de in de monitor aanwezige EDID (Enhanced Display Identification Data) automatisch de juiste resolutie en zet daar ‘aanbevolen’ bij. Als er onjuiste of algemene gegevens in het apparaat opgeslagen zijn, gaat dat nog wel eens mis. We hebben dit vooral gemerkt bij zeer goedkope apparaten en tv’s die je als groot scherm aan een pc hangt. In dit soort gevallen moet je de juiste resolutie handmatig via de Beeldscherminstellingen vastleggen.

Kies in het geval van meerdere monitoren de juiste monitor. Als je een nieuwe resolutie kiest, vraag Windows of je deze wilt gebruiken. Een teller begint bij 15 seconden, zodra dit afloopt valt de weergave weer terug naar de eerdere instellingen. Klik binnen die 15 seconden op Wijzigingen behouden. Deze ‘weet u het zeker’-periode is een handig reddingsmiddel voor het geval je per ongeluk een resolutie hebt gekozen waarbij het scherm zwart blijft of begint te flikkeren.

Via de Beeldscherminstellingen van Windows zijn de weergave-instellingen naar eigen smaak en voorkeuren in te stellen.

In de volgende stap stel je in welke zoomfactor je wilt gebruiken via het keuzemenu onder ‘De grootte van tekst, apps en andere items wijzigen’. Windows gebruikt deze zoom voor de grootte van fonts, keuzemenu’s en icoontjes in programma’s. Hij wordt ook gebruikt voor het schalen van de bureaublad-weergave. Als extra optie regel je via een rechtermuisklik op het Bureaublad en dan bovenaan bij Beeld het vergroten of verkleinen van de bureaublad-iconen.

De meeste schermen tonen met een instelling tussen de 100 en 150 procent een goed leesbaar beeld. Probeer eens wat verschillende zoomfactors uit en bepaal voor elk van je schermen welke vergroting goed matcht. Test verder of alle programma’s die je gebruikt de schaalaanpassing ook toepassen. Als ze niet meeschalen, meld je dan even af en weer aan onder Windows. Zodra je de schaalfactor aanpast, verschijnt er meteen boven een gele tekst met daaronder de optie om direct af te melden.

Op een bureaublad met een wirwar aan iconen, verdwijnen er een aantal als je omhoog gaat schalen. Dat voorkom je door voordat je gaat schalen de uitlijning op het raster uit te vinken (rechtermuisklik op je Bureaublad onder de optie Beeld) en ze handmatig bij elkaar te zetten. Of je maakt ze bereikbaar via een werkbalk op de Taakbalk. Dat doe je via een rechtermuisklik op de Taakbalk en dan ‘Werkbalken / Bureaublad’ kiezen. Met een klik op het uitklap-symbool (>>) op de Taakbalk klappen alle pictogrammen en bovenliggende mappen uit in een menu, of je maakt de werkbalk breder en daarmee aanklikbaar via de ruimte op de Taakbalk.

Als een programma al een schaalfactor heeft gekregen (bijvoorbeeld 130 procent in Word via ‘Beeld / In-/uitzoomen’) blijft deze fontgrootte-aanpassing behouden, dus daar komt de aangepaste schaalfactor nog bovenop. In je browser is de weergave los van de zoom aan te passen via Control + plus voor groter en Control + min voor kleiner. Dit kan handig zijn bij websites met zeer kleine fonts of vaste mini-graphics. Dit is vaak sneller dan de schaalfactor van Windows aanpassen. Bij het zoomen in Word wordt alleen de inhoud van een pagina vergroot, maar niet de knoppen of het menu.

Bij de keuze voor een kantoormonitor moet je erop letten of het scherm een mat oppervlak en randen heeft. Dit reflecteert niet zo sterk als glimmende, waardoor je meer ontspannen naar je scherm kijkt. Het scherm moet haaks op het raam staan en je kijkrichting parallel aan het raam. Als je het raam achter je hebt, valt het licht van achter op je scherm en krijg je indirecte verblindende lichtinval. Als je bij het werken uit het raam kijkt, is het contrast tussen de scherminhoud en omgeving zeer groot. Dit is zeer vermoeiend voor de ogen.

Je blik moet net iets van boven op je scherm vallen. In het beste geval kun je over je scherm heen kijken zonder je hoofd op te tillen. Dit heeft twee voordelen: de spieren in je nek worden door de lichte neiging naar onder ontlast en je kunt makkelijker knipperen waardoor je ogen niet zo sterk uitdrogen. Bij gebruik van varifocale brillen moet de bovenste beeldschermregel ruim onder je ooghoogte liggen. Ook belangrijk is dat je het scherm niet te fel zet. Meer dan 130 cd/m² is alleen maar nodig in een felverlichte omgeving, bijvoorbeeld als je buiten zit met je laptop. Als je op kantoor continu naar een fel scherm zit te turen, krijg je vanzelf aan het einde van de dag hoofdpijn.

Gezichtsveld

Zonder je hoofd te hoeven bewegen kun je een blikveld van ongeveer +/- 35 graden overzien (gele gebied). Als je twee 24”-monitoren naast elkaar neerzet, moet je er daarom minimaal 85 centimeter vanaf gaan zitten. Bij twee stuks van 19 inch is 65 centimeter voldoende.
Je ogen beweeg je wel om het blikveld te bestrijken, zonder oogbewegingen is  ongeveer +/- 15 graden haalbaar, met hoofdbewegingen erbij is het bereik circa +/- 60 graden.

Wie vaak laat op de avond achter een monitor zit, zou net als op een smartphone de weergave moeten instellen op minder blauw licht. Deze optie zit op vrijwel elke moderne monitor ergens in het menu verstopt. Een andere optie is de tijdgestuurde Nachtlamp in de Beeldscherminstellingen van Windows. Die is sinds de Creators Update in Windows 10 geïntegreerd en vermindert het aandeel blauw licht in de weergave. Een hoog aandeel blauw licht in het monitorbeeld zorgt namelijk dat de productie van het slaaphormoon melatonine wordt afgeremd. Bij mensen met een vast slaapritme begint normaliter twee uur voordat de eerste slaapfase ingaat de verhoogde aanmaak van melatonine. Zonder die verhoogde melatoninespiegel verschuift het slaap-waakritme en slaap je slechter of later in.

Als je vaak in de avond achter je scherm zit, is het verstandig om het aandeel blauw licht via Windows 10 (of via je monitor) terug te schroeven.

Bij een multimonitor-set-up moet je de schermen licht naar elkaar toe draaien of in het geval van een ultrawide-scherm er eentje met een gebogen scherm nemen, om zo een gelijkmatige kijkhoek te krijgen. Als mens kun je een kijkhoek tot ongeveer +/- 35 graden goed tot je nemen. Als je schermen verder uit elkaar staan of erg groot zijn, moet je je lijf draaien om het totale oppervlak te overzien. Dat is verre van ergonomisch. Bij zeer grote schermen is het ook belangrijk dat je wat verder van het scherm af gaat zitten. En in dat geval is het vaak ook noodzakelijk om de weergave te vergroten om tekst nog wel prettig te kunnen lezen.

(Ulrike Kuhlmann en Alieke van Sommeren, c’t magazine)