Hardwareproblemen onder Windows oplossen

Alieke van Sommeren
0

Als je pc of laptop niet zo lekker draait, hoeft dat niet altijd aan het besturingssysteem te liggen. Diverse tools kunnen je helpen om de oorzaak van problemen boven water te krijgen. In Windows zelf zitten al een paar bruikbare programma’s om  hardwareproblemen de baas te worden.

Wanneer je computer om onduidelijke redenen blijft hangen of zomaar ineens herstart, het kopiëren van bestanden eeuwig duurt en andere instellingen of de drivers updaten helemaal niets uithalen, zou dat zomaar aan je hardware kunnen liggen. We laten zien hoe je met gratis tools de dader op het spoor komt.

Zodra een pc bij ons niet werkt zoals hij zou moeten, gaan de vingers al automatisch richting Ctrl-Alt-Delete, oftewel de kortste route naar Taakbeheer (taskmgr. exe, zie de tabel onderaan). Klik dan eerst op ‘Meer details’ en ga naar het tabblad Prestaties. Daar kun je zien welke processor er in je pc zit, op welke kloksnelheid hij op dat moment draait en hoe flink hij belast wordt. Dat is essentiële informatie als een pc sloom aanvoelt.

Mocht Taakbeheer aangeven dat de processor 100 procent belast wordt, dan zit je goed: de processor is blijkbaar niet krachtig genoeg om de software te draaien of andere programma’s belasten hem te sterk. Dat laatste is eenvoudig te controleren door te klikken op het tabblad Processen en dan op de kolom Processor. Daarmee sorteer je de programma’s binnen Taakbeheer op de hoeveelheid processorbelasting. Dan zie je opeens bijvoorbeeld dat de virusscanner bijna bovenaan staat en veel performance opvreet.

Diagnose stellen van hardwareproblemen

Zelfs wanneer een processor op het eerste oog weinig te doen lijkt te hebben, kan het zijn dat zijn rekenkracht niet voldoende is voor een traag draaiend programma. Dat kan bijvoorbeeld als het maar een paar of zelfs maar één enkele processorkern gebruikt. Om na te gaan wat er aan de hand is, gebruik je weer het Prestaties tabblad van Taakbeheer, maar klik je met de rechtermuisknop op het grafiekje met de belasting en selecteer je bij ‘Grafiek wijzigen in’ de weergave ‘Logische processors’.

Taakbeheer

Taakbeheer laat de naam, de kloksnelheid en belasting van je processor en van elke afzonderlijke processorkern zien, zodat je de verdeling van de belasting kunt aflezen.

Zo toont Taakbeheer de belasting per losse processorkern en bij processors met Hyper-Threading de belasting per logische kern. Stel dat bij een processor met vier logische kernen de totale belasting zo’n 25 procent is, dan kan dat betekenen dat een single-thread-toepassing een enkele kern volledig belast. Taakbeheer laat je echter vrijwel nooit een belasting van 100 procent zien, maar een meer random verdeling. Dat ligt aan het feit dat op een systeem al honderden threads draaien zonder belasting (dat is ook te zien).

Interpreteren

De meeste threads hebben slechts heel kort wat processortijd nodig en pauzeren dan weer. Daardoor ‘springen’ threads en hun bijbehorende belasting van kern naar kern. Wanneer een programma trager draait dan je verwacht, moet je bij een ‘Gebruik’ (zo noemt Taakbeheer de totale belasting) van 50, 25 of 12,5 procent even wat verder kijken. Dat kan namelijk betekenen dat één of meerdere logische kernen van de cpu volledig belast worden.

Bij processors met een turbo-optie moet bij een hoge singlethread belasting de ‘Snelheid’ ongeveer de ‘Maximumsnelheid’ zijn zoals aangegeven in het rechterdeel van Taakbeheer bij Prestaties. Als een processor zijn snelheid bij een belasting tussen de 10 en 60 procent niet opschroeft, en dus duidelijk onder de maximumsnelheid blijft, kan dat meerdere redenen hebben. Er kunnen meerdere programma’s parallel draaien of juist een enkel programma dat zijn belasting verdeelt over meerdere kernen.

Mocht je het idee hebben dat je pc wel wat sneller zou mogen werken, dan ligt het probleem waarschijnlijk ergens anders. De processor heeft dan immers nog reserves. Vaak is de opslag of het geheugen dan de remmende factor. Ook daar kan Taakbeheer je weer bij helpen, maar we gaan eerst nog even een turbotest uitvoeren.

Turbotest

Prime95 is een ideale tool voor deze test. Die tool is eigenlijk bedoeld om naar Mersennepriemgetallen te zoeken. Dankzij flink geoptimaliseerde code met de nieuwste AVX2-algoritmes, laat hij processors flink hard werken. Bij laptops en pc’s is er in extreme gevallen zelfs kans op schade aan de hardware, bijvoorbeeld als de koeling of stroomvoorziening niet in orde zijn.

Gezonde stabiele pc’s kunnen de continue belasting van Prime95 prima hebben. In het ergste geval is er wat herrie en een teruggeschroefde snelheid. Zodra je het zipbestand hebt uitgepakt en Prime95 hebt gestart, wordt meteen Stress Testing aangeboden.

Bij veel pc’s zorgt de optie ‘In-place large FFT’s’ voor een zeer hoog energieverbruik. Om na te gaan of je turbo-optie werkt, stel je voor het starten van de Torture Test in dat hij die met een enkele thread moet draaien (Threads to run:1). Bij Taakbeheer moet een deel van de belasting zichtbaar zijn dat ongeveer gelijk is aan het aantal logische kernen van de cpu. De processor moet op zijn maximumsnelheid of zelfs een beetje sneller dan dat werken. Bij een aantal processors ligt de turbosnelheid met de AVX2-code van Prime95 echter lager dan met andere code.

Geheugen vol

Als de processor van je niet zo snelle pc zijn snelheid netjes haalt, ligt de bottleneck misschien bij het geheugen. Zodra een pc te weinig werkgeheugen heeft, slaat Windows bestanden op de schijf of ssd op. Die zijn een stuk trager dan het geheugen.

Taakbeheer laat je meteen zien hoeveel geheugen er gebruikt wordt. Als het continu compleet benut wordt, wordt het tijd het geheugen uit te breiden. Is dat niet het probleem? Kijk dan bij Taakbeheer naar de prestatiegrafiek bij Schijf. Het komt vaak voor dat de vertraging daar vandaan komt. Dan zie je een hoog percentage staan bij ‘Actieve tijd’.

Het is niet eenvoudig om de resultaten voor de getoonde lees- en schrijfsnelheid te interpreteren. Wat handige informatie: bij sequentiële transfers (bijvoorbeeld het kopiëren van grote bestanden) halen de snelste schijven meer dan 200 MB/s en SATA 6G-ssd’s bij het lezen in ieder geval meer dan 400 MB/s.

Bij random toegang tot kleine, verdeelde datablokken kan de snelheid inzakken tot minder dan 600 kB/s omdat de klassieke magneetschijven slechts zo’n 150 I/O-operaties per seconde (IOPS) halen. Bij 4kB-blokken komt dat uit op 600 kB/s. Daardoor is het normaal dat er bij de ‘Actieve tijd’ 100 procent staat, maar de Schijfoverdrachtssnelheid onder de 1 MB/s ligt. Bij een gemiddeld snelle ssd met 40.000 IOPS kan de snelheid ook bij random toegang 160 MB/s halen.

Netwerken

Je kunt wel een rappe ssd hebben, maar daar heb je niet veel aan als de bottleneck ergens anders zit, bijvoorbeeld bij de netwerkverbinding.  De snelheid controleer je binnen Taakbeheer bij de grafieken met de namen Ethernet (voor een bekabeld netwerk) en Wi-Fi. Met Gigabit-ethernet kun je tussen twee snelle machines meer dan 100 MB/s halen. Een gemiddelde breedbandaansluiting van 50 Mbit/s komt niet verder dan zo’n 6,25 MB/s.

Bij wifi hangt de snelheid in de praktijk van meerdere factoren af, bijvoorbeeld het type wifi, de afstand tot de router, de signaalkwaliteit en helaas ook andere wifi-netwerken in de buurt, die voor storing kunnen zorgen. Sluit een via wifi verbonden apparaat bij wijze van test eens een keer met een kabel aan om te bepalen of je wifi de problemen veroorzaakt.

Langere termijn

Met de optie ‘Altijd op voorgrond’ kun je het verloop van de belasting van je processor, geheugen, opslag en netwerk altijd zien wanneer je met een ander programma aan het werk bent – bijvoorbeeld het programma dat niet zo lekker draait.

Let ook op wat de grafieken van de afzonderlijke metingen laten zien over de afgelopen 60 seconden. Als de processorbelasting laag is, maar de opslag behoorlijk druk in de weer, dan moet er voor rekenwerk misschien vaak gewacht worden totdat de bestanden aangeleverd zijn.

Kom je er met behulp van Taakbeheer niet uit, dan zijn er nog twee Windows-tools die performancegegevens vermelden: Broncontrole en Prestatiemeter. De eerste open je via Taakbeheer door op het tabblad Prestaties onderaan op ‘Broncontrole openen’ te klikken. Bij de Broncontrole kun je afzonderlijke programma’s aanklikken, waarna de bijbehorende resources als een extra lijntje in de grafiek van je processor, schijf of netwerk verschijnt. Op die manier kun je veel beter onderzoeken wat er precies aan de hand is. Meer daarover lees je in c’t 12/2016 pag. 68.

Prestaties

De Prestatiemeter is nog een tikje krachtiger. De bediening is wel even wennen. Je moet eerst de voor de diagnose gebruikte performance-indicatoren selecteren uit een zeer lange lijst. Die verschijnen dan als lijn in een grafiek waarvan je de schaal, dikte en kleur kunt aanpassen.

De Prestatiemeter kan zelf gekozen sets van indicatoren over een langere tijd in een bestand vastleggen. De Prestatiemeter kan die laden om ze te onderzoeken, bijvoorbeeld het verloop van de processorbelasting, de hoeveelheid gebruikt geheugen en datatransfers naar je ssd terwijl je foto’s aan het bewerken bent.

Bij laptops zijn er ook performance-indicatoren voor de accucapaciteit. Aan de hand van een log kun je relatief snel bepalen of het uitzetten van het wifi of een lagere displayhelderheid een merkbaar effect heeft op de accucapaciteit.

Belastingtest

Windows logt veel gebeurtenissen zelf, zonder dat je daar iets voor hoeft te doen. Dat is vooral handig als je systeem crasht of niet meer op input reageert . Na een herstart is het slim eens te kijken bij de tool Logboeken (meer hierover lees je in c’t 12/2016, pagina 73). Een aantal hardwareproblemen kun je via een omweg met software boven water krijgen.

Met prime95 kun je uitproberen wat er bij het volledig belasten van de processor gebeurt. Als de pc crasht, is dat een indicatie voor het feit dat de koeling het niet trekt of er problemen met de voeding zijn. Voor grafische kaarten is Furmark een vergelijkbaar hulpmiddel. Die laat bij veel gpu-chips van AMD en Nvidia ook de temperatuur zien.

Waarden van meer dan 90 graden zijn kritiek. Veel processors klokken al terug als ze boven de 80 graden komen. Een aantal mobiele processors kunnen temperaturen van 90 graden of meer verdragen. HWMonitor kan processortemperaturen laten zien, maar is niet altijd even betrouwbaar. Je kunt beter – indien beschikbaar – software van de hardwarefabrikant gebruiken.

Lastig testobject

Het is erg lastig om de werking van geheugen te testen met software. Een eerste test is de in Windows ingebouwde geheugentest (Windows Geheugencontrole), die je vanuit een draaiend systeem activeert. Hij start pas na een herstart. De uitgebreide (Extra) testmodus kies je via de opties door op F1 te drukken.

Dat kan urenlang duren, en zorgt voor enige verwarring door heel lang op 21 procent te blijven hangen. Even doorbijten, want hij doet het dan nog wel gewoon. Zodra de test fouten vindt, is het nog niet zeker of het gaat om een hardwaredefect of een foutieve configuratie in het BIOS.

CPU-Z is een handige tool om te zien welke snelheden en latenties het geheugen aankan en met welke instellingen het beter werkt. Bij wijze van test kun je bij de BIOS-set-up de geheugensnelheid terugschroeven of latenties vergroten, alle modules op één enkele na uitbouwen en verschillende slotconfiguraties uitproberen. Krijg je geen fouten te zien, dan betekent dat nog niet dat alles foutloos werkt.

Bitfouten treden vaak alleen op bij nogal exotische toegangspatronen, maar wisselingen in temperatuur en spanning spelen ook een rol. Dat kan een geheugentest niet simuleren. Mocht je nog aan je (pc-)geheugen twijfelen na de geheugentest, laat dan Memtest86+ een nachtje draaien. Dat start je vanaf een geprepareerde usb-stick.

Drivergedoe

Een andere plek om te achterhalen waarom een pc zich niet gedraagt zoals hij zou moeten, is Apparaatbeheer. In een boomstructuur worden alle interne en externe onderdelen getoond die rechtstreeks op de pc aangesloten zijn. Veel daarvan zijn niet eens fysiek apart aanwezig, zoals de usb- en SATA-controllers die meestal in de chipset van het moederbord geïntegreerd zijn.

Vanuit het besturingssysteem gezien zijn het echter afzonderlijke devices die via drivers aangesproken worden. Bij Windows 10 zitten de meeste drivers al in het besturingssysteem, zoals de usb-drivers en SATA AHCI- drivers. Die worden via Windows Update ook bijgewerkt. Nieuwe drivers worden dus automatisch geïnstalleerd.

Dat geldt echter niet voor alle apparaten en de standaarddrivers hebben niet altijd alle beschikbare functies. De S/PDIF-uitgang van Realtek audiochips is bijvoorbeeld vaak pas te gebruiken als je een Realtek-driver installeert. Bij netwerkchips van Intel werkt Wake-on-LAN alleen met de Intel-drivers.

Windows 7 installeert vaak een basisdriver voor een grafische kaart waarmee je de energiebesparende instelling niet kunt gebruiken. Dat is een kwestie van uitproberen, er is geen algemene truc voor. Als er gele uitroeptekens of vraagtekens in het Apparaatbeheer verschijnen, gaat het vaak om een ontbrekende of onjuiste driver.

Apparaatbeheer

Apparaatbeheer is de eerste plek waar je moet kijken als je last hebt van driverproblemen.

De eerste stap die je dan moet zetten is met de rechtermuisknop op het apparaat klikken en ‘Stuurprogramma’s bijwerken’ selecteren. De automatische zoekoptie maakt contact met de Windows Update-servers van Microsoft. Er is een aantal bedrijven die hun drivers niet via deze weg beschikbaar stellen. In plaats daarvan moet je die drivers apart downloaden.

Ze belanden dan meestal in je downloadmap en dan moet je ze nog uitpakken. Daarna stuur je Apparaatbeheer naar die map door te kiezen voor ‘Op mijn computer naar stuurprogramma’s zoeken’. Er is nog een derde optie die op een vergelijkbare manier werkt. In plaats van naar een map te verwijzen, kies je voor ‘Ik wil kiezen uit een lijst met apparaatstuurprogramma’s op mijn computer’. Dan verschijnt een overzicht met een grote verzameling drivers die Windows standaard heeft.

Creatief met drivers

Soms lukt het een oude printer of scanner aan de praat te krijgen met een driver van een ander apparaat uit dezelfde serie. Maar pas wel op, want je systeem kan vastlopen of instabiel worden. Maak voordat je gaat experimenteren een herstelpunt aan.

Bij problemen met usb-drivers kan het soms helpen als je de apparaten die op dat moment niet aangesloten zijn te verwijderen uit Apparaatbeheer. Je krijgt ze te zien als je ‘Verborgen apparaten weergeven’ aanvinkt bij het menu-item Beeld. Probeer de verleiding te weerstaan om drivers van schimmige websites te installeren. Daar kan allerlei rommel bij ingestopt zijn waardoor je systeem instabiel wordt. De enige betrouwbare bronnen zijn Windows Update en de website van de fabrikant van je pc of hardware.

Als je via het menu-item Beeld kiest voor ‘Apparaten op verbinding’ en de boomstructuur verder uitklapt door de kleine grijze pijltjes steeds uit te klappen, kun je zien hoe apparaten en poorten met elkaar verbonden zijn.

Op die manier kom je er achter of een trage usb-stick daadwerkelijk aan een USB 3.0-compatibele xHCIcontroller hangt of aan een extended host controller (EHCI) die maximaal USB 2.0 Highspeed haalt. De tool WinSAT is bedoeld om de snelheid van opslagmedia te testen. De bediening via de commandline is echter beperkt.

Sch(r)ijfsnelheid

Het is makkelijker om de gratis tool CrystalDiskMark erbij te pakken. Gebruik een recente versie, want oudere installers bevatten reclame (adware). CrystalDiskMark kan een snelle inschatting geven van de sequentiële transferrate van een schijf, ssd of usb-stick.

De tool meldt echter alleen of je ssd trim en ncq ondersteunt, niet of trim daadwerkelijk ingeschakeld is en of je ssd met AHCI met de controller communiceert. Je kunt er ook de IOPS mee achterhalen. Ga er niet vanuit dat de waarden overeenkomen met de maximale waarden van de fabrikant. De waarden die zij opgeven zijn alleen onder speciale omstandigheden te halen, bijvoorbeeld met de krachtige maar ingewikkeldere Iometer.

De SMART-diagnose van een schijf of ssd biedt hulp bij schijfproblemen. Hij geeft aan in elke richting je de fouten moet zoeken. SMART-parameters zijn met CrystalDiskInfo uit te lezen. Wil je nog specifiekere informatie over ssd’s en schijven, gebruik dan de tools van de fabrikant.

Niet altijd beter

Een irritatiepuntje daarbij is dat een aantal van die tools met Windows mee opstart of opties biedt om ‘te optimaliseren’. Dat is niet bij elk systeem zinvol. Soms kunnen ze zelfs juist weer problemen veroorzaken. Wees er dus voorzichtig mee.

Als je twijfelt over het nog goed werken van een ssd, usb-stick of geheugenkaartje, kun je onze tool H2testw gebruiken. Als je wilt, schrijft die de gehele opslagruimte vol en leest daarna alles weer uit. Zorg dat je de bestaande bestanden back-upt voordat je de tool gebruikt.

Up and running

Als je tegen rare fouten of een teruggelopen performance aanloopt, heb je gelukkig een aardig arsenaal aan tools voor hardwarediagnose tot je beschikking. Met de ingebouwde tools in Windows kom je al een heel eind. Eventueel zijn ze nog aan te vullen met uitgebreidere tools om een specifiek stukje hardware mee onder de loep te kunnen nemen. En de tools zijn nog gratis ook.  Zo kom je er vrijwel altijd wel achter wat het euvel is. En stiekem is troubleshooten soms toch ook best wel leuk, en niet te vergeten leerzaam.

(Christof Windeck, Alieke van Sommeren)

 

Hardwaretools - overzicht

 

Deel dit artikel

Alieke van Sommeren
Alieke van SommerenTypen geleerd op een 8086 met DOS 5.0 en al vroeg zelf aan het pc-(ver)bouwen geslagen. Speelt graag pc-games, houdt van gadgets en klikt ook wat rond op een MacBook.

Lees ook

TeamViewer op Ubuntu installeren & gebruiken: zo werkt het

In dit artikel tonen we hoe je op afstand je Linux-computer met Ubuntu kunt beheren door TeamViewer te gebruiken. Voor degenen die niet bekend zijn me...

Zo kun je met een VPN Formule 1 (gratis) kijken

Met de stijgende kosten van zowel F1 TV als Viaplay kan het interessant zijn om met behulp van een VPN-dienst gratis naar Formule 1 te kijken. In dit ...

0 Praat mee
avatar
  Abonneer  
Laat het mij weten wanneer er