Meta – Facebook blokkeert van twee onafhankelijke projecten die onderzoek doen naar het platform de basis voor het verzamelen van data. Die geblokkeerde instituten, Ad Observatory en AlgorithmWatch, probeerden wegwijs te worden in de manipulaties die door algoritmische instellingen mogelijk zijn.
Het onlangs in Meta veranderde Facebook-concern controleert met zijn diensten van Facebook via Instagram tot WhatsApp een groot deel van de sociale media-activiteiten in de wereld.
Maar net zo goed als de platforms grenzen tussen communicatiep[atforms laten verdwijnen en verbindingen tot stand brengen, bevatten zij ook een enorme sociaal-politieke explosieve kracht en macht.
Onopgemerkte desinformatiecampagnes, politieke reclame die tot in de kleinste details wordt uitgespeeld (microtargeting) en door algoritmen bevoordeelde inhoud die clichés en rolmodellen vastlegt creëren een niet te bevatten multiversum aan waarheden.
Onduidelijk hoe de algoritmes werken
Het is echter lastig betrouwbare uitspraken te doen over de omvang of de precieze werkingswijze. Onderzoekers en maatschappelijke organisaties proberen daarom de mechanismen rond de verspreiding van politieke boodschappen en reclame te doorgronden, vooral in de aanloop naar belangrijke verkiezingen.
Voorop loopt computerwetenschapper Laura Edelson van de New York University, die zich samen met andere onderzoekers in de organisatie “Cybersecurity for Democracy” samenwerkt en ontwikkelingen op socialemediaplatforms die schadelijk zijn voor de gebruikers en het algemeen belang, vroegtijdig signaleert en tegengaat.
De groep lanceerde bijvoorbeeld een high-profile datadonatieproject met de naam Ad Observatory om politieke reclame te analyseren in de aanloop naar de presidentsverkiezingen in de VS.
Facebook wil geen wetenschappers toelaten
Maar het voorwerp van het onderzoek was niet gecharmeerd en blokkeerde, na maanden van geschillen, uiteindelijk de Facebook-accounts van de wetenschappers in augustus van dit jaar.
Reden voor de blokkade is de door de vrijwillige deelnemers aan de studie geïnstalleerde browser add-on, die automatisch individueel afgespeelde advertenties en hun metadata doorgaf aan de cyberbeveiligingsservers. Dit had volgens Meta de privacy van Facebook-gebruikers geschonden.
Daardoor konden Edelson en haar collega’s in de turbulentie van de voorbije VS-verkiezingen geen inzicht verwerven de doelgerichtheid van politieke advertenties, en konden zij evenmin hun onderzoek naar desinformatie met betrekking tot Covid-19 voortzetten.
Facebook heeft dit door Ad Observer onderzochte bericht niet geclassificeerd als politieke reclame. (Afbeelding: Cybersecurity for Democracy)
Onderzoek naar desinformatie
Op de ACM Internet Measurement Conference van dit jaar, begin november, presenteerde Edelson niettemin een studie die hij samen met collega’s van de universiteit van Grenoble heeft geschreven en waarin de reactie en interactie van gebruikers op desinformatie-sites wordt onderzocht.
De studie zet op twee manieren aan tot nadenken: enerzijds konden de onderzoekers aantonen dat posts van sites die als dubieus worden beschouwd tot zes keer meer interactie (d.w.z. shares en likes) uitlokken dan posts van neutrale, op feiten gebaseerde bronnen.
Anderzijds trekt Edelson de ontnuchterende conclusie dat deze bevindingen slechts het begin zijn en veel interessante vragen oproepen die niet kunnen worden beantwoord met het datamateriaal dat Meta/Facebook via de officiële onderzoeksinterface ter beschikking stelt – wat betekent dat het veelbelovende begin ook het einde betekent.
Algoritme Watch: Instagram-project eindigde in geschil
In tegenstelling tot het Ad Observatory-project is het nepnieuwsonderzoek uitsluitend gebaseerd op de officiële onderzoeksinterface CrowdTangle van het bedrijf. Volgens Edelson ontbreken echter belangrijke gegevens, die het mogelijk zouden maken de oorzaken van de waargenomen effecten te doorgronden. De onderzoeker noemt het een moeizaam proces om valide informatie uit ’s werelds grootste schat aan gegevens te verkrijgen.
De non-profitorganisatie AlgorithmWatch, die zich bezighoudt met onderzoek naar de impact van algoritmisch genomen beslissingen, had een soortgelijke ervaring.
In augustus beëindigde AlgorithmWatch zijn Instagram-onderzoeken, die het was begonnen in samenwerking met media en onderzoekers, na niet mis te verstane druk van moederbedrijf Meta.
Facebook noemt onderzoek slecht
Deze projecten waren ook gebaseerd op een zelfontwikkelde datadonatie add-on, die moest worden gebruikt om uit te vinden aan welk soort inhoud de algoritmen de voorkeur geven. Voorlopig resultaat: ze neigen naar stereotiepe afbeeldingen van vrouwen, bij voorkeur licht gekleed.
Volgens AlgorithmWatch trok Facebook niet alleen de gevonden resultaten in twijfel, maar vond het ook een opeenstapeling van methodologische zwakheden. Meta dreigde ook met “formelere consequenties” omdat het geautomatiseerd verzamelen van gebruikersgegevens in strijd was met de “Terms of Services” van het bedrijf.
Blijf op de hoogte van de nieuwste informatie en tips!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:
In wezen is het een soortgelijk conflict als met de Ad Observer: Facebook classificeert de add-ons als tools voor geautomatiseerd ‘scrapen’ en plaatst ze daarmee op één lijn met het misbruik door gebruikers als Cambridge Analytica of Clearview AI, waarvan sommigen op grote schaal gevoelige gegevens van het platform hadden overgeheveld (ook van gebruikers die daar geen toestemming voor hadden gegeven).
Zowel AlgorithmWatch als Cybersecurity for Democracy maken echter hun methoden en de gebruikte code openbaar en maken duidelijk dat zij alleen gegevens analyseren die deelnemers in hun privéfeed zien en vrijwillig delen. Privé-inhoud van andere gebruikers wordt onmiddellijk verwijderd.
Risicovolle rechtsgang tegen de Moloch Meta
Matthias Spielkamp, directeur van AlgorithmWatch, ziet echter niet veel kans om dit standpunt voor de rechter te gaan verdedigen. Want “of en hoe voorwaarden van het grote concern van toepassing zijn, wordt wereldwijd betwist en is grotendeels ondoorzichtig. Bij de vraag of men het aandurft gerechtelijke stappen te ondernemen, gaat het er niet alleen om of men meent de betere argumenten te hebben. Het is ook de vraag of men een procedure wil beginnen die gemakkelijk jaren kan duren (tot tien als het helemaal tot de hoogste raad komt) en waarin men een tegenstander heeft met vrijwel onbeperkte middelen“, legt Spielkamp uit.
Hij verwacht meer van pogingen om transparantie direct via wettelijke regelingen af te dwingen in de ontwikkeling van de wet op de digitale diensten: “Het feit dat de Commissie bereid was om verplichte toegang tot gegevens voor extern onderzoek te verankeren in artikel 31 van het wetsvoorstel, toont de bereidheid om hier iets te bereiken.”
Volgens hem moet er echter ook voor worden gezorgd dat de uitzondering voor bedrijfsgeheimen in artikel 31, lid 6, onder b), niet door platforms wordt gebruikt als een welkome achterdeur om extern onderzoek af te weren. “Het ziet er momenteel echter naar uit dat deze maas in de wet kan worden gedicht“, zei hij optimistisch.
Facebook ging niet in op vragen over de verbetering van de samenwerking met onderzoekers en de huidige gevallen.
