Verschil Windows 10 en 11: dit moet je weten over de twee versies

Als je nu een pc koopt met Windows 10, biedt het mogelijk meteen een upgrade naar Windows 11 aan bij de eerste instelling. Een bestaande Windows 10-pc zal je vragen of je gratis wilt upgraden. Je kunt dat nog uitstellen, maar waarom zou je niet upgraden naar Windows 11? Wat is eigenlijk het verschil tussen Windows 10 en Windows 11? 

In dit artikel geven we je een overzicht van enkele functionele verschillen tussen de beide Windows besturingssystemen.

De vernieuwde Verkenner in Windows 11 oogt op het eerste gezicht strak en modern, maar wie met de rechtermuisknop op een bestand klikt, merkt al snel dat Microsoft het contextmenu drastisch heeft aangepast. In plaats van de vertrouwde lijst met standaardcommando’s, krijg je nu een uitgeklede versie te zien, waarin standaardopties als knippen, plakken en hernoemen zijn omgetoverd tot cryptische mini-icoontjes. Andere functies – waaronder applicatiespecifieke opdrachten zoals 7-Zip – zitten verstopt achter de knop Meer opties weergeven, die pas het klassieke menu oproept.

Niet alleen is deze extra klik omslachtig, ook de snelheid laat soms te wensen over: het menu laat geregeld een paar tellen op zich wachten.

Gelukkig is er een simpele manier om het oude contextmenu terug te halen. Een enkele opdracht in de Windows Terminal volstaat – en je hebt er geen beheerdersrechten voor nodig. Plak deze regel:

reg.exe add “HKCUSoftwareClassesCLSID{86ca1aa0-34aa-4e8b-a509-50c905bae2a2}InprocServer32” /f /ve

Na een herstart is het vertrouwde contextmenu weer standaard actief. Geen zin om te typen? Gebruik dan dit REG-bestand. Verder biedt Verkenner in Windows 11 eindelijk tabbladen, die werken zoals in browsers: intuïtief en functioneel.

De taakbalk in Windows 11 roept bij menig gebruiker gefronste wenkbrauwen op. Klassieke functies zijn overboord gegooid: labels voor geopende vensters zijn verdwenen, knoppen voor identieke apps worden altijd gecombineerd, en wie de taakbalk links, rechts of boven wil hebben? Vergeet het maar. Zelfs het contextmenu bij een rechtermuisklik is nu niet meer dan een mager schaduwbeeld van wat het ooit was.

De ongemakken beperken zich niet tot uiterlijkheden. Zo is het tot stand brengen van een wifi-verbinding omslachtiger geworden, en het meldingsgebied – inclusief het ooit zo handige overloopvak met verborgen pictogrammen – laat zich niet volledig uitschakelen. Functioneel verlies in ruil voor visuele eenvormigheid.

Voor wie dit allemaal liever terugdraait naar iets bruikbaarders, bieden tools als StartAllBack en Start11 uitkomst. Die kosten weliswaar een paar euro, maar brengen de vertrouwde Windows 10- of zelfs Windows 7-ervaring grotendeels terug. Microsoft geeft vooralsnog geen enkele indicatie dat de verdwenen functies ooit terugkeren. Voor nostalgische of efficiëntiegerichte gebruikers zijn deze betaalde hulpprogramma’s dus meer dan alleen cosmetisch – ze zijn bittere noodzaak.

Het startmenu van Windows 11 heeft afscheid genomen van de live-tegels uit Windows 10. In plaats daarvan krijg je een compacter raster met vaste pictogrammen, standaard gecentreerd op het scherm. Wie dat te veel macOS-vibes vindt uitstralen, kan gelukkig het menu weer traditioneel links laten uitlijnen. Verrassend genoeg valt deze wijziging bij veel gebruikers in de smaak.

Nieuw is dat je mappen aan het menu kunt toevoegen en de opbouw van het menu enigszins kunt aanpassen. Zo kun je snelkoppelingen naar systeemonderdelen als Instellingen, Verkenner of Netwerk zichtbaar maken, en ook persoonlijke mappen zoals Muziek of Afbeeldingen een plek geven voor directe toegang.

Toch blijft het allemaal wat beperkt. De grootte van het menu zelf – in breedte of hoogte – is niet aanpasbaar, en wie hoopt meteen een lijst met alle apps te zien, komt bedrogen uit: de knop ‘Alle apps’ is er nog steeds, maar zit verstopt achter een extra klik. Het nieuwe menu is moderner, zeker, maar voor power users voelt het als een compromis dat nog niet helemaal af is.

Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van c’t magazine:

Microsoft benadrukt de veiligheid van Windows 11 als belangrijk argument voor het nieuwe besturingssysteem. Het bedrijf heeft diverse plannen voor beveiliging, waaronder zero-trust-concepten. Microsoft heeft de Pluton-beveiligingshardware ontwikkeld en deze wordt gekoppeld aan (software)beveiligingsfuncties. Momenteel is de Pluton-technologie alleen beschikbaar in de nieuwste Ryzen 6000-processors van AMD.

Windows 11 biedt betere bescherming tegen malware en andere aanvallen, vooral door middel van kernisolatie (HVCI) en Virtualization-based Security (VBS). De strenge minimum cpu-eisen ondersteunen deze functies. Nieuwe beveiligingsfuncties worden later toegevoegd en werken niet als je bijvoorbeeld onze tips over Windows 11 installeren op oude pc hebt gebruikt.

Windows 11 introduceert overigens ook de nieuwe beveiligingsfunctie Smart App Control. Deze functie controleert elk gestart proces op betrouwbaarheid en werkt alleen bij een schone installatie van het besturingssysteem.

Bij systemen met nieuwe generaties processors laat Windows 11 zien waarom het meer is dan alleen een visuele upgrade. Anders dan Windows 10 herkent het de hybride architectuur van deze cpu’s– met snelle P-cores en zuinige E-cores – en weet die ook effectief aan te sturen. Windows 10 mist deze intelligentie, wat in sommige gevallen kan leiden tot stevige prestatiedalingen. Dit maakt Windows 11 in feite de enige serieuze optie bij moderne Intel-hardware.

Aan de AMD-zijde is het beeld gemengder. Microsoft heeft met patches de prestaties op Ryzen-systemen weliswaar bijgeschaafd – vooral bij ssd-overdracht en geheugeninterfaces – maar Windows 11 loopt daar in benchmarks vaak nog net iets achter op Windows 10. Die verschillen zijn vooral synthetisch; in de dagelijkse praktijk merk je er doorgaans weinig van.

Voor wie uit is op maximale performance in bijvoorbeeld games, kan Windows 10 op dit moment soms nog een paar procentpunten extra eruit persen. Maar op termijn – met verdere optimalisatie van drivers, thread scheduling en geheugentoewijzing – zal Windows 11 deze achterstand waarschijnlijk goedmaken. Het is dus deels een kwestie van timing – of van wachten tot je volgende systeemupgrade.

Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van c’t magazine:

Klik linksonder op het weerpictogram in de taakbalk van Windows 11, en je belandt in het widgetcentrum – een dynamisch paneel vol kleine blokjes informatie. Denk aan weersverwachtingen, aandelenkoersen, Outlook-afspraken, Microsoft To Do-lijsten en vooral: een eindeloze stroom nieuwsartikelen. In theorie kun je die nieuwsfeed fijn afstemmen via je Microsoft-account – interesses aanvinken, bronnen uitsluiten – maar in de praktijk lijkt het systeem steevast zijn eigen plan te trekken.

De widgets zelf zijn inmiddels functioneler dan voorheen. Waar eerder onderdelen als Taken en Outlook hardnekkig weigerden om gegevens te laden en standaard een foutmelding gaven, lijkt dit sinds de 22H2-update grotendeels verholpen. Al blijft het afwachten of dat ook zo blijft.

Opvallend is dat dit concept niet nieuw is. Ook in Windows 10 zit er een weericoon op de taakbalk dat bij mouse-over een vergelijkbare widgetzone opent. En ook daar geldt: de gepersonaliseerde nieuwsselectie werkt ongeveer net zo goed als de inbox van een spamfilter uit 1999 – met andere woorden: nauwelijks.

Met Windows 11 stapt Microsoft over op een jaarlijks updateschema – een breuk met het halfjaarlijkse ritme dat gebruikers van Windows 10 gewend waren. Minder updatecycli betekent ook minder momenten waarop het systeem je met upgrade-installaties uit je workflow rukt. Dat klinkt als vooruitgang.

Ter vergelijking: de laatste paar updates van Windows 10 stelden zo weinig voor, dat ze stilletjes via de gewone maandelijkse updates werden meegeleverd. Geen herstarts, geen downloadschermen – en vooral: geen klachten. De drie meest recente versies zijn zonder noemenswaardige problemen uitgerold.

Bij Windows 11 lijkt het voorlopig anders te liggen. De komende jaren zullen de jaarlijkse versies vermoedelijk volwaardige upgradepakketten blijven – compleet met installatieproces en eventuele kinderziektes. Wel positief: de ondersteuning is verlengd. Enterprise- en Education-edities krijgen nu 36 maanden beveiligingspatches, terwijl Home- en Pro-gebruikers het met 24 maanden moeten doen. Bij Windows 10 hangt de ondersteuning nog altijd af van het specifieke versienummer, iets wat Microsoft gedetailleerd documenteert maar waar je als eindgebruiker nauwelijks wijzer van wordt.

Hopelijk heb je inmiddels een scherper beeld van de praktische en technische verschillen tussen Windows 10 en Windows 11 – van prestaties en functies tot veiligheid en ondersteuning. Hoewel Windows 11 op sommige punten vooruitgang boekt, blijft het op andere vlakken nog een work in progress.

Wil je op de hoogte blijven van nieuwe functies, updates en achtergronden rond Windows 11? Schrijf je dan in voor onze gratis nieuwsbrief.