Het ontwerp van de chip in de Intel Core i9 12900K is vooral in het volume zichtbaar, maar is verder nog gebaseerd op zijn voorgangers. Intels Core i-12000-cpu’s Alder Lake slaan op veel gebieden wel nieuwe wegen in: ze zijn de eerste met een hybride ontwerp van snelle plus efficiënte kernen, DDR5 RAM en PCI Express 5.0.
In combinatie met moderne productietechnologie gaat Intel de Ryzen 5000-serie van AMD bijna overal voorbij qua prestaties en mogelijkheden. Het is verbazingwekkend hoeveel dingen Intel bij Alder Lake tegelijkertijd heeft aangepakt: nieuwe productie, hybride ontwerp voor het eerst in massaproductie, flink omgewerkte kernen, nieuwe geheugentechniek en snellere PCI Express.
De veranderingen bij de Intel Core i-12000 serie
In vier artikelen behandelen we de afzonderlijke veranderingen en verbeteringen:
- Het ontwerp van de chip
- De P- en E-kernen
- Threading en turbo
- Een vergelijking met de Ryzen 9 5950x
In plaats van een complete serie van goedkope kantoor-cpu’s tot dure high-end modellen, lanceert Intel zijn 12e generatie Core i-processors in fasen. De koplopers zijn het topmodel Core i9-12900K met 8+8 kernen voor ruim 700 euro, de Core i7-12700K met 8+4 voor ruim 450 euro en de 6+4 Core i5-12600K voor 330 euro.
Krijg gratis de laatste informatie over de nieuwste processors!
Schrijf je in voor de nieuwsbrief:
Intel Alder Lake heeft plattere chip
In tegenstelling tot AMD’s Ryzen 5000X-processors met chiplet-ontwerp, blijft Intel voor Alder Lake gebruikmaken van een monolithische halfgeleider-die met een oppervlakte van 209 mm2, vervaardigd in 10 nanometertechnologie (ook wel Intel 7 genoemd).
De halfgeleider-die van de Core i-12000 is, evenals het opgebrachte warmtegeleidende materiaal, platter dan voorheen, terwijl de heatspreader dikker is. De totale hoogte van de cpu blijft ongewijzigd, maar bestaande LGA 115x/1200-koelers kun je niet meer gebruiken.
Montagekits voor de socket
Door de grotere afmetingen van de processor als gevolg van de extra contactvlakken, neemt de afstand tussen de montagegaten toe van 75 naar 78 millimeter. Veel koelerfabrikanten bieden daarom montagekits voor de LGA1700-socket. Sommige moederborden, zoals de Asus ROG Maximus Z690 Hero en TUF Gaming Z690-Plus WiFi D4 die we voor de test gebruikten, hebben sleufgaten en kunnen met beide maten overweg.
Ontwerp Alder Lake-die
Het ontwerp van de Alder Lake-die (zie foto) is gebaseerd op dat van zijn voorgangers. De afzonderlijke functieblokken van de cpu hangen als een parelsnoer aan de ringbus die in 2011 werd geïntroduceerd met Sandy Bridge (Core i-2000).
Een van die blokken is de UHD-770 grafische processor met 32 uitvoeringseenheden (execution-units, EU’s) en Xe-architectuur. Intel heeft die laatste ongewijzigd overgenomen van de voorganger Core i-11000 Rocket Lake en van de mobiele chips TigerLake.
Met 32 EU’s is de geïntegreerde gpu alleen geschikt voor eenvoudige casual games. Zijn kwaliteiten liggen met name in de videobewerking [zie ook: Ingebouwde GPU: 3D-prestaties en videofuncties van grafische kaart]
System Agent
1 – DisplayPort en HDMI
Bij het tegenoverliggende uiteinde van de chip heeft Intel de zogenaamde system-agent geplaatst. Een onderdeel daarvan is onder andere de display-engine voor vier DisplayPort 1.4a- of HDMI 2.1-uitgangen.
2 – PCI Express Root en NVMe-ssd
Een ander onderdeel van de system agent is het PCI Express Root Complex. Intel heeft dat flink opgewaardeerd. In plaats van de tot nu toe 20 PCIe 4.0-lanes en acht technisch nauw verwante DMI-3.0-lijnen (Direct Media Interface) naar de chipset, kunnen de Alder Lakes nu grafische kaarten aansluiten via 16 PCIe 5.0-lanes. Daardoor verdubbelt de doorvoer naar die kaarten tot circa 64 GB/s.
Net als voorheen zijn er ook vier PCIe-4.0-lanes voor NVMe-ssd’s. Door over te stappen op DMI 4.0 reduceert Intel de bottleneck naar de chipset iets. 16 GB/s per richting is nu mogelijk, wat ten goede komt aan snelle NVMe- en usb-ssd’s die aan de Z690-chipset hangen.
3 – Geheugencontroller
Een derde bestanddeel van de system agent is de geheugencontroller. Die kan nu niet alleen met DDR4 RAM overweg, maar ook met DDR5 (zie pag. 86). Zonder overklokken ondersteunt de Core i-12000 maximaal DDR5-4800. Naast DDR5-moederborden komen er ook uitvoeringen voor DDR4 RAM, want de nieuwe geheugentechniek kost vooralsnog per gigabyte aanzienlijk meer.
(Deze informatie is afkomstig uit het artikel van Christian Hirsch en Marco den Teuling. c’t 3/2022, pagina 64)
