Pc upgraden met de juiste hardware – tips en onderdelen

Wordt de oude pc thuis veel gebruikt, maar loop je daarbij tegen beperkingen aan? Aan de hand van ons pc-bouwvoorstel uit 2014 laten we zien hoe je een oude computer een verjongingskuur kunt geven. Door een pc te upgraden met de juiste hardware geef je hem een tweede leven. Voor een relatief kleine investering verhelp je bottlenecks van de hardware en geef je je pc een echte prestatieboost.

Na een half decennium gaan ook de best geconfigureerde pc’s ouderdomsverschijnselen tonen. Dat merk je bijvoorbeeld aan 3D-games die niet meer zonder stotteren draaien of een ssd die volge­lopen is, waardoor je eerst bestanden of programma’s moet verwijderen voordat je weer vooruit kunt. Het is niet altijd nodig meteen veel geld in een spiksplinternieuwe pc te investeren. Voor zo’n 150 euro kun je bottlenecks in de hardware verhelpen en de levensduur van je computer verlengen.

Om met behulp van een praktijkvoorbeeld te ontdekken of en wat een upgrade van processor, werkgeheugen, grafische kaart en ssd voor verschil kan maken, hebben we ons bouwvoorstel van een 11W-pc uit c’t 1/2014 uit de opslag gehaald. We hebben destijds veel positieve feedback van lezers gekregen van dat bouwvoorstel. Na zes jaar is die pc nog niet uitgerangeerd, maar de hardware is niet meer nieuw verkrijgbaar.

De basisuitrusting van de pc bestond uit een quadcore Intel Core i5-4570 processor, 8 GB DDR3 RAM en een 250GB-ssd van Samsung. In 2014 moesten we voor de hardwarecomponenten, waaronder de behuizing, de voeding, de cpu-koeler en de dvd-brander, 720 euro neertellen – exclusief het besturingssysteem. We hebben dat systeem herbouwd met één afwijking van het origineel. Omdat we toen ook de optie van de grafische kaart met een GeForce GTX 760 voor 3D-games onder de loep namen, hebben we een voeding uit dezelfde serie met 350 watt in plaats van 300 watt gebruikt. Daardoor is het idle energieverbruik twee watt hoger dan de 11 watt die in de naam van dit voorstel genoemd wordt. Destijds kostte een GeForce GTX 760 nog een extra 230 euro bovenop de totaalprijs.

Bij onze upgradetips hebben we onszelf een budget gesteld van rond de 150 euro. Meer geld steken in een vijf tot zeven jaar oude computer is economisch gezien de moeite meestal niet waard, omdat je met een beetje rondneuzen vanaf 200 euro ook al een tweedehandse pc met Windows-licentie kunt vinden. Bij jongere pc’s of als je per se geen tweedehands apparatuur wilt ligt dat misschien anders.

Voordat je halsoverkop geld in een oud systeem gaat pompen, moet je eerst goed uitzoeken wat de mogelijke knelpunten zijn. Daar heb je geen speciale programma’s voor nodig, want Windows beschikt zelf al over de nodige tools waar je een heel eind mee komt. Microsoft heeft van het Taakbeheer in Windows 10 een krachtige tool gemaakt. Als je op de knop ‘Meer details’ onderin klikt, krijg je een uitgebreide weergave.

Op het tabblad worden de belangrijkste gegevens samengevat. Daar zie je de actuele cpu- en gpu-­belasting, evenals de gebruikte hoeveelheid geheugen en de harde schijf of ssd-activiteit. Als Taakbeheer al een hoge cpu-belasting laat zien terwijl het systeem idle draait, dan zal een krachtigere processor waarschijnlijk ook niet veel uithalen. De boosdoener zal in dat geval eerder een of ander programma zijn, bijvoorbeeld een driver die een tikje doordraait, een virus­scanner die op de achtergrond flink bezig is, of malware die iets aan het uitvreten is. Op het tabblad Processen zie je per programma wat het aan cpu-bronnen gebruikt. Taakbeheer highlight bijzonder hoge waarden in oranje of rood.

Vooral browsers die veel tabbladen open hebben staan slokken een flinke brok van het werkgeheugen op. Een upgrade van het RAM kan daarbij uitkomst bieden.

Als er idle geen rare dingen gebeuren, start dan de toepassing waarvan je het idee hebt dat hij niet helemaal lekker loopt en houd daarbij een oogje op het Taakbeheer. Als er niet voldoende werkgeheugen is, zal het besturingssysteem andere actieve programma’s tijdelijk naar de tragere ssd of zelfs veel tragere harde schijf verplaatsen. Als je dan omschakelt naar een van die toepassingen, zal het eindeloos lijken te duren voordat alle benodigde bits weer in het werkgeheugen zitten.

Processor

Als de processor overbelast wordt, merk je dat bijvoorbeeld bij zware beeldbewerkingen, zoals het exporteren van foto’s, videobewerking of videocodering en -rendering. Voor een gedetailleerde analyse ga je bij Taakbeheer naar het tabblad Prestaties, klik je met de rechtermuisknop op de grafiek en selecteer je ‘Grafiek wijzigen in logische processors’. Je krijgt dan de belasting per processorkern te zien. Als er een programma is dat één kern zwaar belast, zal een upgrade naar een cpu met meer kernen niet helpen. Dan zal de cpu tot 50 procent (dualcore), tot 25 procent (dualcore met hyperthreading, quadcore) of tot 12,5 procent (octacore, quadcore met HT) worden belast. Het Windows Taakbeheer maakt geen onderscheid tussen fysieke en logische kernen.

Schijven

Windows Verkenner toont in welke mate de gegevensdragers beschreven zijn. Als je links in het venster op ‘Deze pc’ klikt, verschijnt er rechts in beeld onder ‘Apparaten en stations’ een overzicht met balken die aangeven hoe veel schijfruimte er per partitie nog beschikbaar is. Rood geeft aan dat er nog maar tien procent of minder vrij is. Vooral ssd’s mogen niet volledig volgeschreven worden. Dan worden ze bij het schrijven beduidend trager.

Grafische prestaties

Haperende 3D-games kunnen verschillende oorzaken hebben. Veel games passen de kwaliteitsinstellingen automatisch aan op de aanwezige (grafische) hardware. Dat werkt echter niet altijd geweldig en sowieso niet goed wanneer de pc niet aan de minimum­eisen van de game voldoet. Het benodigde grafisch werkgeheugen is onder meer afhankelijk van de grootte van de texturen en de geselecteerde resolutie. Actuele games hebben vaak minimaal 2 GB nodig voor full-hd (1920 × 1080), en vaak zelfs 4 GB of meer om soepel te kunnen draaien.
Hoeveel grafisch werkgeheugen er wordt gebruikt, zie je ook in het Taakbeheer onder GPU bij de tabel in het diagram ‘Gebruik toegewezen GPU-geheugen’. Om het Taakbeheer te zien, moet de game dan wel in de windowed-mode draaien. Als alternatief kun je de gratis tool MSI Afterburner downloaden en installeren, die met alle gangbare grafische kaarten werkt. Met de tool kun je de status­informatie weergeven als overlay in het spel.

Een tweede mogelijke bottleneck is de gpu. Die berekent de 3D-scènes met alle objecten en de grafische effecten zoals reflecties, rook en schaduwen. Als de rekenkracht van de grafische chip z’n grenzen bereikt, daalt de framerate. Die moet, afhankelijk van het gamegenre, ook bij drukke scènes nog minstens 40 tot 60 fps bedragen om bewegingen er nog vloeiend uit te laten zien. De mate van belasting kun je eveneens in het Taakbeheer zien bij de grafiek 3D of via MSI Afterburner.

Het upgraden van de processor klinkt verleidelijk, maar de ervaring leert dat een nieuwe processor minstens 30 procent sneller moet zijn om de prestaties merkbaar te verbeteren. Daarom is het meestal niet de moeite waard om de cpu te vervangen door een hoger geklokte versie uit dezelfde serie.

De overstap van een dual- naar een quadcore cpu kan de rekenkracht daarentegen in één klap verdubbelen – mits de software meedoet. Voorbeelden daarvan zijn moderne beeldbewerkingsprogramma’s zoals Photoshop Lightroom, videocodering met Hand­brake en rendersoftware zoals Blender. Veel andere alledaagse toepassingen zoals tekstverwerkers en spreadsheets ondervinden nauwelijks enig voordeel.

In de tabel hieronder staat een overzicht van welke upgradepaden voor de cpu zinvol zijn. In het algemeen stoppen AMD en Intel de productie voor de meeste processorvarianten enkele jaren na een generatiewisseling. Daarom zul je oudere cpu’s vaak hooguit nog tweedehands kunnen kopen – zonder enige garantie.

Met onze 11-watt pc zijn de upgrademogelijkheden beperkt, omdat er voor de vierde Core-i-generatie of LGA1150-socket geen processors zijn met meer dan vier kernen. We hebben daarom de Core i7-4770K (3,5 GHz, turbo 3,9 GHz) geselecteerd, die je tweedehands voor zo’n 100 tot 130 euro nog wel eens tegenkomt. In vergelijking met de Core i5-4570 beschikt die cpu over hyperthreading en is hij 300 MHz sneller.

Je moet wel goed opletten als je een Core i-4000 cpu koopt, omdat die in twee verschillende processorgeneraties is verschenen: de Haswell-versie verscheen medio 2013 en Haswell Refresh een jaar later. Het is echter niet altijd even eenvoudig om aan de productnaam af te lezen om welke van de twee generaties het precies gaat. Dat is echter wel essentieel, omdat niet elk LGA1150-moederbord de BIOS-update heeft gekregen die nodig is om de cpu te ondersteunen. Raadpleeg daarom altijd de (online) ondersteuning van de moederbordfabrikant en controleer of de gewenste upgradeprocessor überhaupt op je moederbord werkt.

Helaas geldt dat ook voor het moederbord dat we destijds hebben aangeraden. Intel heeft voor het Intel DH87RL-moederbord dat we destijds gebruikt hebben nooit een BIOS-update voor Haswell Refresh-­processors uitgebracht.

Voor elke upgrade moet je altijd eerst een back-up van je gegevens maken. Installeer indien nodig een BIOS-update voordat je de processor upgradet. Haal de stekker van de computer uit het stopcontact. Afhankelijk van de gebruikte cpu-koeler en de behuizing moet je eerst het moederbord uitbouwen om de bevestiging van de processorkoeler te kunnen ontkoppelen. Bij een goede behuizing (zie verderop) is dat meestal niet nodig. De pushpins draai je een kwartslag in de richting van de pijlen en dan trek je de koeler voorzichtig weg. Koelers voor AMD-processoren maken vaak gebruik van een bevestigingsclip, die je moet losmaken. Voor modellen met een schroef­bevestiging heb je een schroevendraaier of steek­sleutel nodig om ze te verwijderen.

Reinig de cpu zolang hij nog in de socket zit met een doekje om resten warmtegeleidende pasta te verwijderen. Ontgrendel vervolgens de kleine vergrendelingshendel voor de socket en haal de oude cpu eruit. Let daarbij op dat je de gevoelige contactveertjes dan wel -pootjes niet beschadigt.

Bij het vervangen van de processor moet je bijzonder goed opletten dat de gevoelige contactveertjes niet beschadigd raken. Vergeet na het plaatsen van de cpu ook niet om nieuwe warmtegeleidende pasta aan te brengen voordat je de koeler bevestigt.

Je kunt de nieuwe cpu vervolgens in de socket leggen en die vergrendelen. Als je een krachtigere processor met een hogere Thermal Design Power installeert, heb je ook een krachtigere cpu-koeler nodig. Koelers die je apart in de winkel koopt passen in bijna alle ­gevallen in de standaard-sockets die de afgelopen tien jaar verschenen zijn. Als je je bestaande koeler wilt blijven gebruiken, moet je ook daar de oude warmtegeleidende pasta goed van verwijderen en vervolgens nieuwe aanbrengen.

Bij ons bouwvoorstel bleef het systeem na de processorupgrade met de Core i7-4770K echter in een opstartloop hangen waarbij het beeld zwart bleef. Ook met een aantal andere Haswell-processors werkte het niet. Pas toen we de origineel gebruikte cpu weer terugplaatsen, startte het systeem probleemloos weer op. Bij vier andere exemplaren van de DH87RL waarmee we getest hebben, trad hetzelfde probleem op. Die kregen we alleen weer aan de praat met de laatst geïnstalleerde processor, ongeacht of dat een Pentium G3220 of een Core i5-4570 was. Ook het vervangen van het werkgeheugen of de voeding haalde niets uit.

Ook hebben we geprobeerd om oudere BIOS-­versies te installeren, maar dat lukte alleen tot aan versie 0327. Uiteindelijk hebben we nog een exemplaar van de DH87RL kunnen optrommelen waar BIOS-­versie 0324 nog op stond. Daar werkte de Core i7-4770K wel mee. Dat is een voorbeeld van het feit dat bij het upgraden niet altijd alles soepel verloopt en dat ook wij niet immuun zijn voor zulke verrassingen.

De nieuwe cpu rekent bijna 40 procent sneller dankzij hyperthreading, mits de applicatie ook alle kernen gebruikt, zoals bij het renderen in Cinebench R20 of het comprimeren met het zipprogramma 7-Zip. Daar staat tegenover dat de prestaties van programma’s die maar één thread ondersteunen slechts met 13 procent toenemen, wat je in de praktijk niet merkt. Door de krachtigere processor steeg bovendien het energieverbruik bij volle belasting van 104 naar 138 watt. De processorkoeler Mugen 4, die we destijds aanraadden, heeft daar echter wel voldoende reserves voor.

Andere mogelijke obstakels bij het upgraden zijn een te krappe behuizing of te zwakke voeding. Heeft de kast bijvoorbeeld wel voldoende ruimte voor een betere grafische kaart en is de voeding krachtig genoeg als je zowel processor als grafische kaart upgradet? Het loont de moeite om wat meer geld te investeren in behuizing en voeding: een kwalitatief goede pc-kast of voeding kan meerdere upgrades meegaan. Er zijn behuizingen die inclusief een ingebouwde voeding worden geleverd, maar je kunt ze ook apart aanschaffen en vervangen.

Pc-behuizing

Als je de grafische kaart gaat upgraden, moet je nagaan of de lengte van de kaart wel past in de behuizing. De afmetingen van de kaart kun je meestal vinden op de site van de fabrikant. Bij een ruime tower-behuizing zoals de be quiet! Pure Base 500DX kun je kaarten kwijt met een lengte tot 369 mm. Je kunt zelf met een meetlint in je pc-kast aan de slag, maar bij goede behuizingen vind je de inbouwmaten op de site van de fabrikant. Heeft de behuizing een opening in de plaat/tray onder het moederbord, dan kun hoef je het moederbord niet uit te bouwen om de koeler te ontkoppelen.

Bij een upgrade moet de pc-behuizing voldoende ruimte bieden voor nieuwe onderdelen. Een goede behuizing biedt daarnaast bijvoorbeeld geluiddemping of moderne front-aansluitingen.

Een kwaliteitsbehuizing kun je zelfs gebruiken om een nieuwe pc mee te bouwen als upgraden niet meer zinvol is. Een behuizing die behalve moederborden in mATX-formaat ook ATX ondersteunt, biedt meer mogelijkheden bij het samenstellen. Vormt je oude behuizing een knelpunt, dan kan een nieuwe behuizing nog andere voordelen opleveren zoals (betere) geluiddemping en meer of modernere aansluitingen. De Pure Base 500 DX heeft bijvoorbeeld een USB-C-poort aan de voorzijde, iets wat bij oudere kasten ontbreekt. Als het moederbord niet (genoeg) headers heeft voor de front-poorten, kan een goedkope uitbreidingskaart daarvoor zorgen.

Voeding

Ga bij een upgrade na of je voeding genoeg vermogen en stekkers heeft voor de nieuwe hardware. Zeker als je zowel grafische kaart als processor upgradet, kan het verbruik bij belasting flink toenemen. De RX 570 die we hierna adviseren voor ons voorbeeldsysteem heeft als voordeel dat hij bij volle belasting nauwelijks meer verbruikt dan de oude kaart. Kijk ook of je voeding de juiste connectors heeft.

Als vervangen van de voeding noodzakelijk is, lopen de kosten van een upgrade snel op. Ga bij (vervangen van) een voeding niet alleen op het wattage af, maar kies liever een kwaliteitsvoeding. Een wat duurdere voeding van 400W kan bijvoorbeeld meer capaciteit op de 12V-rails bieden dan een goedkope 500W-voeding. Fabrikanten van voedingen zoals be quiet! bieden vaak online calculators waarmee je kunt nagaan wat je nodig hebt.

Voor 3D-spellen is de grafische kaart het belangrijkste onderdeel. Omdat de eisen op dat gebied steeds hoger worden, raakt een grafische kaart van zes of zeven jaar oud, zoals de MSI GeForce GTX 760 Twin Frozr uit ons toenmalige bouwvoorstel, overbelast bij moderne titels in Full-HD-resolutie. Door het krappe werkgeheugen van 2 GB crashte Shadow of the Tomb Raider altijd wanneer we het detailniveau op Ultra instelden. Als we dat op Hoog instelden, crashte de game minder vaak. Door de framerate van 24 fps werd de game echter onspeelbaar. Assassin’s Creed Odyssey stotterde ook flink bij vergelijkbare instellingen en een resolutie van 1920 × 1080.

De beste prijs-kwaliteitverhouding wordt momenteel geboden door een Radeon RX 570 met 8 GB voor ongeveer 150 euro. We hebben gekozen voor een Sapphire Pulse Radeon RX 570 8G G5, die we ook al hebben aanbevolen voor ons Ryzen allround-bouwvoorstel voor 2020. Dankzij 2048 in plaats van 1152 shader-units, een hogere kloksnelheid en de moderne gpu-architectuur is die kaart bij 3DMark Firestrike ongeveer twee keer zo snel als de GTX 760. Het voordeel is nog iets groter bij 3D-games omdat er vier keer zoveel grafisch geheugen op de Radeon RX 570 zit en die dus minder vaak data uit het werkgeheugen hoeft bij te laden. Met hoge detailinstellingen haalden we bij beide games minimaal 50 fps.

Toch verbruikt de RX 570 bij volle belasting slechts iets meer energie dan de GTX 760, wat betekent dat de voeding en de koeling gewoon hetzelfde kan blijven. In plaats van een 8-pins en een 6-pins connector heeft de nieuwere kaart genoeg aan een 8-pins voedingsaansluiting. Omdat PCI Express backward- en forward-compatible is, kun je de kaart zonder problemen ook in een nieuwere pc inbouwen.

Voor het inbouwen van de nieuwe kaart hoef je niet veel te doen. Veel PEG-sloten hebben een vergrendelmechanisme op het moederbord, dat vaak moeilijk te bereiken is met ingebouwde grafische kaart en processorkoeler. Je moet de vergrendeling eerst los­maken voordat je al te heftig aan de kaart trekt. We raden aan om de grafische driver eerst volledig te verwijderen en dan een actuele driver voor de nieuwe kaart te downloaden bij de chipproducent AMD of Nvidia.

De eenvoudigste upgrades die je kunt uitvoeren is meer werkgeheugen en een grotere ssd. Werkgeheugen is de afgelopen jaren sterk in prijs gedaald. 8 GB PC3-12800 (DDR3-1600) kost momenteel ongeveer 40 euro. De modules hoeven niet noodzakelijkerwijs van dezelfde fabrikant te komen en hoeven ook niet dezelfde capaciteit te hebben.

Het is daarbij wel belangrijk dat het type en de snelheid passen. In ons voorbeeld is dat DDR3 ongebufferd PC3-12800. Het gebruik van snellere modules dan de aanwezige modules levert geen snelheidswinst op, omdat de langzaamste module in het systeem de geheugenfrequentie bepaalt. Veel mini-­pc’s gebruiken de kleinere SO-DIMM’s die ook in laptops worden gebruikt.

Controleer voor je aankoop in de handleiding van de moederbordfabrikant wat de maximaal ­mogelijke modulecapaciteit is. Registered DIMM’s, F­­ully-Buffered DIMM’s of Load-Reduced DIMM’s (RDIMM, FBDIMM, LRDIMM) draaien niet op desktopmoederborden. Voor DDR3-werkgeheugen bestaat er nog een subvariant die een lagere spanning van 1,35 volt heeft, ook wel bekend als DDR3L. Sommige systemen draaien alleen daarmee en niet met de gebruikelijke 1,5V-modules.

Bij het upgraden van het werkgeheugen moet je de modules in paren plaatsen, zodat in beide geheugenkanalen identieke geheugenmodules zitten.

De geheugenmodules moet je altijd in paren in de sloten plaatsen, zodat beide geheugenkanalen een identieke configuratie hebben en in de dual-channelmodus draaien. Informatie over hoe je het geheugen in de correcte sloten plaats zodat het optimaal werkt, vind je in de handleiding van het moederbord. Als de nieuwe modules niet worden herkend of op de verkeerde snelheid draaien, dan kan een update van het BIOS dat mogelijk verhelpen.

Ssd’s

Door de dalende prijzen van opslag zijn er inmiddels ssd’s van 1 terabyte verkrijgbaar voor rond de 100 euro. Ter vergelijking: begin 2014 kostte de 250GB-ssd van onze 11-watt pc nog 160 euro. We raden een SATA SSD in 2,5″-formaat aan. Oudere pc’s beschikken in het algemeen niet over een inmiddels gebruikelijk M.2-slot. Vaak hebben PCI-Express-ssd’s bij oudere moederborden die zo’n slot wel hebben problemen met booten.

Zorg dat je de nieuwe ssd aansluit op een poort met SATA-6G-ondersteuning die verbonden is met de chipset. Als je pc-behuizing geen (vrije) 2,5″-bay heeft, heb je een adapterframe nodig voor een 3,5″-bay. Als alternatief kun je de ssd ook met dubbelzijdig plakband aan de pc-behuizing vastplakken. Als je een bestaande Windows-installatie wilt verplaatsten van je oude ssd naar een nieuwe, kun je dat doen met de gratis tool Partition Wizard Free.

We wensen je veel plezier met het upgraden van je pc.

(Christian Hirsch en Daniel Dupré, c’t magazine)