Voor een jamsessie heb je niet per se een gitaar, bas en drumstel nodig. Nee hoor, met een smartphone, tablet en notebook kun je net zo hard rocken. Als je maar een beetje kennis van zaken en de juiste apps of programma’s hebt.
Het blijft een jongensdroom om ooit in de volle schijnwerpers op een podium te staan en met je band voor duizenden mensen op te treden. Ook veel volwassenen dromen daar nog van. De weg van de vochtige oefenruimte naar het grote podium is lang. Muziekles, bandcoaching, gratis optredens en muffige kelderclubs zijn maar een paar drempels die genomen moeten worden. En zelfs als dat lukt: zonder een portie geluk of de juiste connecties zal het nooit lukken.
Voordat je die weg gaat bewandelen, moet je eens kijken of gezamenlijk muziek maken eigenlijk wel zo leuk is. Het voordeel is dat je geen snaarinstrument of diepgaande muziekkennis nodig hebt om dat uit te proberen. Een beetje overweg kunnen met een touchscreen en de muis is voldoende. De juiste software maakt van ieder Android- en iOS-apparaat een muziekinstrument. Je kunt ook een Windows- of Linux-computer gebruiken. We maken van een Windows-, Android- en iOS-apparaat een volwaardig instrument, waarmee twee of drie muzikanten in een jamsessie samen hun eerste gezamenlijke muzikale schreden zetten.
Geen geluidsbrij
In theorie kun je er met drie apparaten tegelijkertijd op los jammen. Ze hebben allemaal immers luidsprekers. Het resultaat klinkt door de kwaliteit en de grootte van die luidsprekers echter nogal diffuus en vlak. In het ideale geval sluit je alle apparaten op een mengpaneel aan. Op de uitgangen van het mengpaneel sluit je actieve luidsprekers of je stereo-installatie aan. Het voordeel daarvan is dat van alle instrumenten het volume en de toon op het mengpaneel te regelen zijn. Ieder instrument (dus de tablet, smartphone en het notebook) worden met een kabel met aan beide kanten een 3,5mm-jack op een kanaal aangesloten. Daar heb je vaak ook 6,3mm-adapters bij nodig.
Een eenvoudig mengpaneel hoeft niet meteen heel duur te zijn. Je hebt niet veel kanalen nodig, zeker niet als je niet per se stereo hoeft te werken. Dergelijke modellen zijn nieuw al te koop voor zo’n vijftig euro. Maar als je even op Marktplaats rondkijkt ben je voor minder geld ook al een heel eind. Naast een mengpaneel en actieve luidsprekers moet je nog de kabels hebben om de smartphone, tablet en het notebook aan te sluiten. Daarbij moet je eerst kijken naar de aansluitmogelijkheden van het mengpaneel. Bij sommige kun je cinchpluggen gebruiken, andere werken weer met alleen 6,3mm-jacks. De andere kant van een kabel moet in ieder geval een jackplug van 3,5mm hebben, want die past in bijna ieder mobiel apparaat. Afgezien van de nieuwe iPhone 7. De actieve luidsprekers sluit je aan op de uitgangen van het mengpaneel. Je kunt daar ook de hoofdtelefoonuitgang voor gebruiken.
Tijd voor de drums
Voordat je de tablet, smartphone en het notebook op het mengpaneel aansluit, bouw je ze om tot elektronische instrumenten met software uit de respectievelijke app-stores. In de tabel staan een aantal gratis apps die uitstekend geschikt zijn voor dit project. Het is slechts een klein overzicht – in de app-stores wemelt het van programma’s die van een zakcomputer een volwaardig elektronisch instrument maken. Dat is simpelweg een kwestie van uitproberen.
We maken in dit voorbeeld van een Windows-notebook een drummer. Dat kan ook met een Windows-tablet als de Microsoft Surface of een Acer Aspire Switch Alpha. Hydrogen is een volwaardige drumsequencer voor op een Windows-computer. Het programma bepaalt het ritme en het tempo waar alle muzikanten zich later op moeten te richten. De voordelen van Hydrogen: de software is gratis en ook kinderen kunnen er snel mee overweg. Hydrogen werkt ook op een oudere Windows-computer zonder al te veel problemen. Naast de Windows-versie zijn er versies voor macOS en Linux te downloaden. Laat je niet afschrikken door het feit dat het programma ‘maar’ een bètastatus heeft. Bij meerdere tests bleef Hydrogen zowel bij Ubuntu als Windows 8.1 stabiel en soepel draaien.
Het werkvlak van Hydrogen is op te delen in twee hoofddelen: het bovenste raster is de sequencer waarmee je slagwerkpatronen, genaamd patterns, arrangeert. De patterns klik je verder naar beneden op het scherm met een tweede raster bij elkaar. Een blokje in een raster komt overeen met een slag op een trommel of een bekken. Het programma heeft de bijbehorende klanken in de vorm van samples. In ons voorbeeld maken we twee verschillende patterns met het programma. Het ene kan dan dienen voor een refrein en het andere voor een couplet.
Vierkwartsmaat
Bij de eerste stap ontstaat een eenvoudige groove in vierkwartsmaat. Op de eerste en derde tel activeer je een kickdrum. Bij 2 en 4 sla je op de snaredrum. Op de vierde tel voeg je een crashbekken toe, wat het aanstaande einde van de maat aangeeft. De hihat loopt op alle vier de tellen door. Deze klassieke drumgroove binnen de rockmuziek is dan klaar en krijgt de naam ‘Pattern 1’. Volgens hetzelfde principe maak je ook de tweede groove: selecteer in de bovenste sequencer ‘Pattern 2’ en klik een twee ritme bij elkaar. Variaties van kickdrum en snaredrum zorgen voor afwisseling, wellicht kun je ook een koebel of een handclap toevoegen.
Ook bij het tweede pattern zorgt een crashbekken op de vierde tel voor een akoestische oriëntatie. Op internet staan genoeg tips en inspiratiebronnen voor allerlei ritmes en andere stijlen als ska, blues en jazz.
Bij de laatste stap arrangeer je in de bovenste sequencer een schema van beide ritmes. In het voorbeeld duren beide patterns ieder acht maten. De drums voor de jamsessie zijn daarmee klaar, een klik op de Loop-knop bij de bedieningselementen herhaalt het resultaat continu. Als een snaredrum of een bekken te hard klinkt, kun je dat met de schuifregelaars bij de instrumentenmixer bijstellen.
Extra drumkits
Hydrogen biedt nog een paar andere mogelijkheden om drumgeluid te veranderen. Op de website van de ontwikkelaar kun je nieuwe drumkits downloaden. Het geluid van de afzonderlijke instrumenten van een kit is met de mixer aan te passen door bijvoorbeeld de toonhoogte of de toonduur (decay) te veranderen. De grooves zijn te bewerken terwijl ze afgespeeld worden. Daar kun je variaties mee inbouwen zonder de weergave te stoppen.
Het voordeel van een geprogrammeerde drummachine als Hydrogen is dat hij vanzelf draait en precies maat houdt.
Als je een goed maatgevoel hebt of al wat drumervaring hebt opgedaan, kun je ook een app gebruiken waarmee je virtuele drums op het touchscreen met de vingers bespeelt. Daarmee kun je gemakkelijker verschillende ritmes combineren en variëren, maar je moet het trommelen met de vingers wel even onder de knie krijgen. Dat is slechts voor een deel te vergelijken met spelen op een echte drumkit.
Bas erbij
De drums zijn klaar. Voor de jamsessie moet je dan nog een bas en een melodie-instrument hebben. De bas komt in dit geval van een LG G5-smartphone met Android 6. We hebben de app Caustic 3 uit de Play Store gedownload en op de G5 geïnstalleerd. Caustic heeft een bonte verzameling aan virtuele toetsinstrumenten en kan (als je voor de app betaalt) ook dienen als zakstudio voor elektronische muziek. Naast diverse synthesizers heeft Caustic ook een krachtige drummachine en een groot aantal effecten. Voor onze jamsessie volstaat de gratis versie. Al ontbreekt dan de mogelijkheid nummers op te slaan en te exporteren. Dat is voor een jamsessie niet zo relevant. Caustic is er ook voor iOS, maar daarvoor bestaat geen gratis demoversie.
Om te beginnen maak je een nieuw nummer aan en voeg je met een tik van je vinger een nieuw virtueel instrument toe. Voor stoere diepe tonen gebruik je Bassline. Dat is een monofone synthesizer die gespecialiseerd is in het lagere toonsegment. Als je de eerste tonen op het displayklavier speelt, merk je soms een kleine vertraging tussen het aantikken op het toetsenbord en de toonweergave. Geen paniek: bij geen enkele muziek-app onder Android is dat probleem (latentie) zo goed op te lossen als bij Caustic. Bij de opties stel je de Internal Latency in op Lowest. De latentie op de testsmartphone was daarna in ieder geval zo klein dat de toonweergave zelfs bij snelle basloops niet meer ging haperen. Eenzelfde test met een ouder Nexus 10-tablet en Android 5.1.1 leverde dezelfde goede resultaten op.
Bas-presets
De Bassline-synthesizer heeft een aantal verschillende geluiden in de vorm van presets, oftewel voorgeprogrammeerde geluiden. Low Growl is bijvoorbeeld een warm basgeluid, terwijl Ringer agressiever klinkt. Voor het finetunen van de presets zijn er een aantal draaiknoppen. Daarmee vervorm en overstuur je het geluid via meerdere filters. Als je eenmaal een beetje bekend bent met de bediening van de synthesizer, is het leuk om meteen tijdens het spelen aan de draaiknoppen te draaien en het geluid realtime te veranderen.
Omdat er op het display van een smartphone of tablet niet genoeg ruimte is om een volwaardig klavier te tonen, reduceert Caustic het aantal toetsen op het scherm van een smartphone tot een octaaf. Bij de opties kun je de toetsgrootte aanpassen. Dan kun je ook op kleine schermen de toetsen redelijk goed raken. Om ervoor te zorgen dat de bas ook lekker laag klinkt, spring je met het pijltje aan de rechter rand een octaaf lager. Via de hoofdtelefoonuitgang gaat het basgeluid dan naar het mengpaneel, waar het notebook met drummachine al op aangesloten is.
Melodie-instrumenten
Met de drums en bas is de ritmesectie nu startklaar en ontbreekt er nog een melodie-instrument. Voor iOS zijn er verschillende instrumenten die je op het display kunt bespelen. GarageBand simuleert bijvoorbeeld de snaren en de toets van gitaren en bassen en bij Ratatap Drums trommel je de beats op het display. Het voordeel van een Apple-apparaat: door de architectuur van het besturingssysteem is latentie bij bijna geen enkele app een probleem. Ook de keuze aan synthesizers in de App Store is groot: naast veel kleine en onbekende toetsinstrumenten zijn er ook grote namen als Moog en Korg. Hun virtuele instrumenten kunnen dan ook wel tot 40 euro kosten. Maar net als bij de bas en drums geldt dat de gratis apps ook prima voldoen. De app Novation Launchkey heeft veel verschillende sounds, is heel makkelijk te bedienen en nodigt uit om te experimenteren.
In principe werkt de Launchkey-synthesizer hetzelfde als de al genoemde Bassline-synthesizer. Je kiest een preset uit en verandert de klank dan naar eigen wens met virtuele draaiknoppen. Je speelt ook weer met de displaytoetsen.
Effecten met Launchkey
Launchkey biedt nog een andere manier om het geluid te beïnvloeden: op de bovenste schermhelft staan meerdere draaiende cirkels. Die kun je met je vinger op een andere plek zetten en zelfs laten overlappen, wat soms extreme gevolgen voor het geluid heeft. Met de Reverb- en Delay-effecten, die je ook met draaiknoppen instelt, kun je het geluid verder finetunen. Net als bij de Bassline-synthesizer kun je de toetsen bij Launchkey op een ander octaaf instellen. Voor een diepe bas ga je meestal een of twee octaven omlaag, maar soms is het ook handig een octaaf hoger te gaan. Dan is de melodiesynthesizer beter te onderscheiden van de bas.
De app heeft nog een interessante functie: de arpeggiator maakt met een vingertip korte melodielijnen van meerdere tonen. Als je dan twee tonen tegelijkertijd speelt, krijg je niet een akkoord, maar springen de beide tonen heen en weer tot je een andere toon speelt of de vingers van de toetsen afhaalt. Als je op Latch tikt, gaat het springen van de tonen door tot in de eeuwigheid. Het tempo is variabel en moet bij de jamsessie afgestemd worden op het tempo van de drummachine. Dat gaat bijzonder makkelijk door ook de app Launchpad uit de App Store te installeren. Die heeft onder meer voorgeprogrammeerde drumritmes en speelt die synchroon met de arpeggiator af. In tegenstelling tot drummachines als Hydrogen zijn de grooves echter niet apart te bewerken. Voor een jamsessie in je eentje of met zijn tweeën is Launchpad een prima alternatief.
Samenspelen
Alle instrumenten zijn startklaar en aangesloten: tijd om te gaan beginnen. De beschreven set-up is bedoeld voor twee of drie muzikanten, maar afhankelijk van hoeveel kanalen je mengpaneel heeft kunnen er natuurlijk ook meer mensen meedoen. Om wat meer leven in de brouwerij te krijgen kun je ook iemand laten zingen. Daar heb je alleen een microfoon en een XLR-kabel voor nodig. De kans is groot dat iemand die nog wel ergens heeft liggen.
Om ervoor te zorgen dat je jamsessie goed klinkt, bepaal je van tevoren een vaste toonvolgorde voordat je op de virtuele toetsen gaat drukken. Om te beginnen is een eenvoudige melodie van een paar tonen al voldoende. Je kunt er later nog akkoorden aan toevoegen.
Als de melodie vaststaat, zet je de drummachine aan. In het begin moet je het tempo nog een beetje rustig houden. Een tempo van 90-100 bpm (beats per minute) moet je ook zonder al te veel muzikale ervaring kunnen halen. Bij ons ritme markeert de bekkenslag het aankomende einde van een maat. De tel na het bekken is dan het moment om met zijn allen tegelijk te beginnen. Dat lukt misschien niet meteen de eerste keer, maar oefening baart kunst.
Als je merkt dat het samenspelen goed gaat, kun je later het tempo nog verhogen en de melodie uitbouwen. Ook is het mogelijk om meerdere melodieën na elkaar te spelen en dan in een vast schema te zetten. Twee drumgrooves heb je immers al.
Ideeën bewaren
Als je regelmatig jamsessies gaat houden, wil je de resultaten waarschijnlijk bewaren. Dat gaat het makkelijkst als het mengpaneel een ingebouwde geluidskaart heeft en de muziek die je maakt via USB naar een computer kan worden gestuurd. Met Tracktion T5 of een andere gratis audio-editor kun je de jamsessie dan opnemen en later nog bijwerken. Zie c’t 3/2016 op pagina 86. Je kunt ook een usb-microfoon of een andere smartphone gebruiken voor opnames, die je dan tussen de luidsprekers zet. Die set-up biedt bij lange na niet de geluidskwaliteit die je krijgt met een usb-mengpaneel, maar is goed genoeg om spontane ideeën op te nemen om die op een later tijdstip nog af te luisteren. Bovendien kun je de resultaten dan vrij makkelijk met anderen op de wereld delen op sociale media of muziekplatforms.
(Martin Reche / Noud van Kruysbergen)
