In deze uitgebreide Asus ZenBook S 13 OLED review kun je ook alles lezen over de nieuwste mobiele Ryzen-processors.
De Ryzen 6000U-serie biedt (LP)DDR5-geheugen, PCIe 4.0, USB 4 en geïntegreerde graphics met raytracing. Qua prestaties is er een nek-aan-nek race met de verbeterde Intel-concurrentie. Lees in deze review hoe de Ryzen 6000 het doet in de Asus ZenBook S 13 OLED en wat deze laptop verder te bieden heeft.
Moderner en sneller
De voorgaande Ryzen-generaties voor dunne laptops lieten Intel-processors in het stof bijten: terwijl de tiende en elfde Core-i generatie het bij vier cpu-kernen hielden, hadden de Ryzen 4000 en 5000 er tot acht. AMD had dus de topprestaties in handen de afgelopen twee jaar. Intel daarentegen had het modernere platform, omdat snelle PCIe 4.0-ssd’s en Thunderbolt-aansluitingen alleen daar beschikbaar waren. In 2022, verandert alles bij de mobiele processors.
AMD gebruikt voor de Ryzen 6000U-processors (codenaam Rembrandt) die begin dit jaar zijn gepresenteerd dezelfde Zen 3-architectuur als voor hun 5000U-voorgangers (codenaam Cezanne). Ook het fabricageproces is nauw verwant (TSMC N6 in plaats van N7). Daarom is er nog steeds een maximum van acht cpu-kernen en is de prestatiesprong uitsluitend te danken aan verbeterde koelsystemen en finetuning van energiebeheer en andere tweaks.
Dat blijkt ook uit ons testapparaat: de 1,1 kilogram wegende Asus Zen Book S 13 OLED is een van de eerste laptops met AMD’s nieuwe processors, wij konden een Amerikaanse configuratie testen. Het topmodel Ryzen 7 6800U dat daarin wordt gebruikt scoort meer dan 10.000 punten in Cinebench R23 – een aanzienlijke vooruitgang ten opzichte van de vorige koploper Ryzen 7 5800U. Die leverde ongeveer 8.000 punten in de nog lichtere HP Pavilion Aero 13.
BIOS-versies Asus ZenBook
Dit resultaat is alleen geldig met BIOS-versie 306. Voor het testen hadden we ook het bèta-BIOS 901 beschikbaar, dat in tegenstelling tot het officiële BIOS al ondersteuning bood voor USB 4 (waarover verderop meer). Met de bètaversie hebben we echter lagere Cinebench-waarden gemeten; de verbetering ten opzichte van de 5800U was beduidend lager (maar nog steeds een paar honderd punten).
Een uitgebreidere vergelijking is mogelijk wanneer we andere Ryzen 6000U-laptops en hun koeloplossingen in het c’t-lab hebben getest. Op dit moment waren die nog niet verkrijgbaar; de ZenBook S 13 OLED die wij hebben getest, zou hier vanaf het derde kwartaal verkrijgbaar moeten zijn. We kunnen alleen speculeren welke BIOS-versie dan actueel is, want volgens AMD zal USB 4-ondersteuning in de loop van juni in officiële BIOS-versies worden opgenomen. We hopen op een combinatie van versie 306 (prestaties) en 901 (USB 4-ondersteuning) – en ook op een driver-update voor de wifi-module, zodat 6GHz-netwerken kunnen worden gebruikt.
Het feit dat de prestaties van laptopprocessors sterk afhankelijk zijn van het koelsysteem en de BIOS-finetuning is niet nieuw en evenmin een eigenaardigheid van AMD. Intels Core i5-1240P scoorde minder dan 7500 punten in de Samsung Galaxy Book2 Pro 13. In de MSI E14 Evo haalde hetzelfde cpu-model meer dan 8900 punten [2]. Afhankelijk van welke AMD- en welke Intel-waarde je gebruikt, zou je beide tot snelste processor kunnen uitroepen. Daarom geven we de voorkeur aan ‘beide presteren op een vergelijkbaar, zeer hoog niveau’ als globale classificatie.
Ter vergelijking: met mobiele quadcore-processors, die tot 2020 gebruikelijk waren voor compacte laptops van AMD en tot 2022 van Intel, zijn 5000 Cinebench-punten al een zeer goede waarde die bijna geen enkele laptop heeft gehaald. En de MacBooks met M1, die Apple sinds eind 2020 verkoopt, halen rond de 7700 punten. Wat betreft singlethreading-prestaties liggen alle genoemde cpu’s extreem dicht bij elkaar, rond de 1500 punten.
Het feit dat we een prestatievergelijking hebben gemaakt tussen de Ryzen 7 en Core i5 kan verwarrend zijn, maar is niettemin eerlijk. De Core i7-1260P lijkt volgens de naamgeving beter. Die cpu gebruikt echter net als de i5-1240P de hybride combinatie van vier prestatie- en acht efficiëntiekernen (4P+8E). Daarom zijn alleen de laptopspecifieke koeling en tuning doorslaggevend. De Samsung Galaxy Book2 Pro 360 13 met Core i7 was in onze test [3] zelfs langzamer dan de drie Intel concurrenten met Core i5 [2].
Afwijkende processors in andere laptops
Volgens de specificaties zijn grotere afwijkingen alleen te verwachten bij twee specifieke cpu-modellen. De Core i7-1280P (alleen dat model!) heeft een 6P+8E configuratie en zou dus, met goede koeling, in staat moeten zijn om nog een stapje verder te gaan – en de grens van 10.000 punten in Cinebench R23 te doorbreken. Die processor zal echter alleen in de duurste varianten van een handvol laptops te vinden zijn.
De Ryzen 5 6600U – het enige andere lid van de Ryzen 6000U-familie naast de 6800U – heeft slechts zes in plaats van acht Zen 3-cores. De rekenkracht zou hoger moeten zijn dan die van oudere quadcores. We gaan ervan uit dat de 6600U vaker te vinden zal zijn in instapconfiguraties van Ryzen 6000-laptops, maar echt goedkoop zullen ze ook niet zijn. Ter oriëntatie: de ZenBook S 13 OLED kost naar verwachting 1400 euro.
Verbeterd platform
In laptops tot ongeveer 1000 euro zal dit jaar waarschijnlijk nog veel gebruikgemaakt worden van processors van de vorige generaties – zowel in de AMD- als in de Intel-wereld [4]. De redenen hiervoor zijn verschillend: terwijl Intels twaalfde Core-i-generatie dankzij de hybride kernen vooral een grote prestatieverbetering biedt ten opzichte van zijn voorgangers, heeft AMD zowat alles veranderd behalve de cpu-kernen in de Ryzen 6000U.
Dat betekent dat fabrikanten voorgaande laptopontwerpen niet met geringe inspanning kunnen aanpassen, maar nieuwe apparaten moeten ontwikkelen. De prijzen van laptops zijn verder niet alleen afhankelijk van materiaal- en ontwikkelingskosten.
De Ryzen 7 6800U in de Asus ZenBook S 13 OLED.
Asus heeft gekozen voor duurdere extra’s zoals het OLED-scherm en de volledig metalen behuizing bij de ZenBook. Andere veranderingen maakt AMD noodzakelijk: de Ryzen 6000 ondersteunt niet langer DDR4-geheugen, maar alleen nog DDR5. Dergelijke RAM-chips zijn snel en efficiënt (vooral in de LPDDR5-versie), maar ook duurder.
De geïntegreerde PCI Express-controller biedt nu PCIe 4.0, dat Intel al ondersteunt sinds de elfde Core i generatie. Ssd’s die gebruikmaken van deze bandbreedte kosten ook meer, maar anders dan bij het RAM zouden laptopfabrikanten hier kunnen besparen door een PCIe 3.0-ssd te installeren.
Laptop met USB 4
Misschien wel de belangrijkste vernieuwing is USB 4. Het is prijzenswaardig dat AMD dit niet heeft beperkt tot het minimum van wat de standaard voorschrijft – dat zou slechts 10 Gbit/s zijn geweest, even snel als USB 3.2 Gen 2. In plaats daarvan biedt AMD, volgens de beschikbare informatie, het equivalent van de strengere eisen van Thunderbolt 4. Die omvatten DMA en PCIe ondersteuning, bijvoorbeeld voor eGPU’s, het doorgeven van DisplayPort 1.4a-signalen en achterwaartse compatibiliteit met Thunderbolt 3.
AMD heeft de controller geïntegreerd in de Rembrandt-chip. De Ryzen-SoC gedraagt zich dus vergelijkbaar met de processors van Intel en de M1-familie van Apple: alle drie vereisen ze geen externe controllers, maar alleen ‘domme’ retimer-componenten op de USB-C-aansluitingen. Overigens hebben zowel Apple als Intel processors tot nu toe gebruikgemaakt van Intel-retimers (JHL8040R), terwijl Asus in de ZenBook vertrouwt op de KB8002 van de Zwitserse nieuwkomer Kandou.
Op dit moment – en dat verklaart ook de bètastatus van BIOS 901 – zit de uitgebreide USB 4-ondersteuning nog steeds vast in niet nader gespecificeerde certificatieprocessen. AMD wil die eerst voltooien voordat de nieuwe functie wordt vrijgegeven. Tot nu toe is er nog niets uitgelekt over onverwachte problemen en we hebben er ook niets van gemerkt: op een Thunderbolt 4-dock van Anker werkte alles net zo vlekkeloos met BIOS 901 als op de Intel-concurrent – we vreesden erger, nadat BIOS 306 nauwelijks stroom van het dock accepteerde.
USB 4 werkt alleen op de twee USB-C-poorten van de ZenBook aan de rechterkant. De derde USB-C-poort aan de linkerkant voert echter ook DisplayPort-signalen uit en werkt voor opladen, dus generieke USB-C-docks daarop gebruiken is mogelijk.
Alle drie USB-C-poorten bieden DisplayPort-uitvoer en kun je gebruiken voor opladen.
Ryzen 6000 en raytracing
Een andere nieuwe SoC-component bij Rembrandt is de geïntegreerde grafische unit: AMD heeft eindelijk afstand gedaan van de verouderde Vega-architectuur en in plaats daarvan een nieuwere RDNA2-unit geïntegreerd. De technologie komt overeen met die van alle huidige desktop grafische kaarten, maar in een veel kleinere configuratie. De Radeon 6900XT desktopversie heeft 80 CU’s, terwijl de Radeon 680M geïntegreerd in de Ryzen 7 6800U er slechts 12 heeft – en de Radeon 660M in de Ryzen 5 6600U heeft slechts 6 CU’s.
Toch laat de Radeon 680M zijn tegenhanger, Intels Iris Xe, achter zich: in 3DMark TimeSpy scoort de Radeon 680M in de Asus notebook net geen 2500 punten en de Iris Xe maar 1400 tot 1800 punten, afhankelijk van de laptop.
Zoals elke geïntegreerde grafische eenheid is de Radeon 680M te zwak voor 3D-games met veel details en effecten. In het grafisch minder veeleisende DOTA 2 zijn meer dan 60 fps mogelijk in full-hd met maximale details, en rond de 50 fps in World of Warcraft: Shadowlands op een hoog detailniveau. In dichtbevolkte gebieden daalt de framerate echter tot onder de 50 fps, zelfs bij een resolutie van 720p en gemiddelde details.
De vier jaar oude kaskraker Shadow of the Tomb Raider is alleen speelbaar in 720p-resolutie met gemiddelde details. We kozen die game omdat die optionele raytracing-effecten biedt en raytracing ook genoemd wordt bij de specificaties voor de Radeon 680M. Zoals verwacht heb je daar weinig profijt van, de framerates zakken ondanks de toch al lage resolutie van 50 fps tot onder de 20 fps. Dat is waarschijnlijk representatief voor andere AAA-games met raytracing, omdat die zijn gemaakt voor veel krachtigere grafische kaarten.
Bij gebruik met mate heeft raytracing echter ook potentieel voor geïntegreerde graphics – niet voor fancy reflecties als kers op de taart, maar bijvoorbeeld voor echte omgevingsverlichting in plaats van vooraf bepaalde lightmaps.
Asus ZenBook S 13 OLED – accuduur
Afgezien van de interfaces haalt de Ryzen 6000-generatie Intels Alder Lake ook in op een ander punt, namelijk energie-efficiëntie of accuduur. Om dit te bereiken, moest AMD verschillende hindernissen overwinnen: de chip mag slechts een beetje energie verbruiken in ruststand en moet energiebesparende componenten ondersteunen, zoals LPDDR-geheugen en efficiënte displays.
Dat heeft echter alleen nut als fabrikanten daadwerkelijk gebruikmaken van de mogelijkheden en niet besparen op de onderdelen om met lagere prijzen te stunten. AMD moest daar ook aan werken, want vóór Ryzen werden AMD-processors vooral in goedkope laptops gebruikt. AMD kon dat ‘budgetlabel’ pas de laatste twee jaar van zich afschudden. Sinds Ryzen 4000 zijn de prestaties goed en is er een voldoende grote vraag ontstaan naar hoger geprijsde Ryzen-laptops.
Goede accuduur met de juiste componenten
Bij de Asus ZenBook S 13 OLED valt alles op zijn plaats: de laptop uit het hogere segment combineert een kleurrijk en efficiënt OLED-panel met LPDDR5-geheugen en een behoorlijke accucapaciteit (67 Wh). We hebben ongeveer 19,5 uur gemeten met een lage computerbelasting en een inactieve desktop – een topprestatie.
Ter vergelijking: de twee eerder genoemde Galaxy Book 2 notebooks met de twaalfde Core i-generatie en 13-inch oleds gaan tot 30 uur mee als de desktop niet wordt gebruikt – maar bij andere omstandigheden. Samsung heeft gekozen voor een donkerder bureaubladachtergrond dan Asus. Dat maakt een groot verschil voor OLED-schermen, en daarom kunnen toepassingen of websites met een donkere modus bij dagelijks gebruik veel energie helpen besparen.
Bij onze videoweergavetest hebben we echter een identieke belasting en omstandigheden, namelijk de testvideo ‘Big Buck Bunny’ (1080p, H.264) bij ongeveer 200 cd/m2 helderheid op volledig scherm in een weergavelus. Hier neemt Asus de leiding met ongeveer elf versus ongeveer negen en een half uur. De Ryzen 6000 laptop is nog steeds iets beter als rekening wordt gehouden met verschillen in batterijcapaciteit (67 Wh tegen 63 Wh): de Asus-laptop verbruikt 6,3 watt per uur, terwijl de Samsung-laptops 6,8 watt verbruiken.
ZenBook S 13 OLED – topklasse en extra’s
De Asus ZenBook S 13 OLED biedt gebruikers veel comfort. Dankzij het 16:10-formaat toont het OLED-aanraakscherm meer schermhoogte dan normaal. De ventilator blijft stil bij lage computerbelastingen en wordt nooit buitensporig luid, zelfs niet tijdens lange computertaken. De aan/uit-knop in het verlichte toetsenbord is tevens een vingerafdrukscanner. Het typegevoel is prettig, maar het cursorblok en de enter-toets zijn slechts een enkele rij hoog (niet alleen op het geteste Amerikaanse model, maar ook op lokale varianten).
Een van de extra’s die Asus toevoegt is de NumPad: als je de rechter bovenhoek van het grote touchpad ingedrukt houdt, schakelt het over naar de modus numeriek toetsenblok. In deze modus kan de muisaanwijzer nog steeds worden verplaatst, maar is klikken niet meer mogelijk. In plaats daarvan wordt is oppervlak van de touchpad verdeeld in vakken met cijfers en wiskundige operators. Deze touch-knoppen worden van onderaf verlicht.
Conclusie
De Asus ZenBook S 13 OLED laat zien dat de gloednieuwe Ryzen 6000-processors voorop lopen als het gaat om prestaties. AMD heeft Intel met deze generatie op alle andere gebieden ingehaald, van PCIe 4.0 tot energie-efficiëntie tot de snelle USB 4-interface. Dat is belangrijker voor het totale laptop-plaatje dan de rekenkracht.
Het zou bijvoorbeeld interessant zijn om deze laptop te vergelijken met de ASUS ZenBook 14X OLED ‘Space Edition’ die met een 12e generatie Intel-processor is uitgerust. Maar bij het kiezen van een laptop is de processorfabrikant eigenlijk minder relevant, nu ze zo dicht op elkaar zitten.
Doordat AMD en Intel op gelijke voet staan, is het belangrijker wat de laptop-fabrikant ermee doet. Een laptop die aantrekkelijke opties combineert is duur, ongeacht of daar een AMD- of Intel-processor in zit. De ZenBook S 13 OLED kost circa 1400 euro, maar daarvoor krijg je dan wel een chique volledig metalen behuizing, een laag gewicht, een kleurrijk OLED-touchscreen in 16:10-formaat, een lange accuduur en snelle interfaces.
(Deze informatie is afkomstig uit een artikel van c’t magazine, van Florian Müssig en Marco den Teuling)
