Updates en upgrades voor Windows 10 onder controle

Sinds Windows 10 uit is, voeren gebruikers continu een strijd tegen allerlei updates. Tegen patches die niet gedownload kunnen worden of mislukkende versie-upgrades en tegen reboots waarmee je werk ineens foetsie is.

Nukkige updates komen in Windows op twee niveaus voor. Naast de reguliere maandelijkse updates verschijnen er gemiddeld om de zes maanden nog versie-upgrades. Deze laatste zijn het gevolg van het nieuwe ‘Windows as a Service’-model. Tot dusver waren dat altijd volledig nieuwe edities van Windows 10 die als upgrade op je pc werden geïnstalleerd. Omdat ze het systeem regelmatig met nieuwe functies uitbreiden, noemt Windows ze ook ‘feature upgrades’. Daarbij kunnen andere problemen ontstaan dan bij reguliere updates. In dit artikel vertellen we hoe je de problemen van beide soorten updates te lijf gaat.

Tot september 2016 kwam er naast de maandelijkse patchdays voor Windows 7 en 8.1 geregeld nog een vloed aan afzonderlijke patches beschikbaar. Problemen die betrekking hadden op de beveiliging werden meestal namelijk los van de andere zaken in het systeem opgelost. Al langere tijd zijn er voor beide systemen meer dan tweehonderd updates beschikbaar, die lang niet allemaal op elkaar voortbouwen. Het aantal combinaties van geïnstalleerde en niet-geïnstalleerde updates is daarmee vrijwel oneindig. Ook is het bij nieuwe patches een enorme klus om ze voor al die gevallen te testen. Je wilt tenslotte niet dat afzonderlijke updates elkaar vroeg of laat in de wielen rijden.

Om dat bij Windows 10 te voorkomen, brengt Microsoft aanpassingen uit als ‘cumulatieve updates’. Die bevatten meer dan louter een verzameling patches. Ook alle voorgaande verbeteringen zitten er namelijk bij in. De cumulatieve update wordt daarmee elke maand wat groter. In theorie kun je een schone installatie van Windows 10 dus met één enkel update-pakket bijwerken.

Een deel van de software in Windows 10 krijgt zijn updates via Windows Update en ook alsnog in de vorm van aparte pakketjes. Naast firmware- en driverupdates vallen daaronder nog virusdefinities voor Defender, Microsofts eigen virusscanner, de maandelijkse Malicious Software Removal Tool (MSRT) en security-updates voor de geïntegreerde Adobe Flash Player. Bovendien komt het af en toe voor dat Microsoft wijzigingen aanbrengt in de servicing stack, de onderdelen van Windows die onder andere updates downloaden en installeren. Zulke updates verschijnen dan ook in de vorm van afzonderlijke pakketten. Meestal zijn ze sowieso nodig om nieuwe cumulatieve updates überhaupt te kunnen installeren.

Wee je gebeente!

Volgens onze ervaringen leveren Microsofts cumulatieve updates veel minder problemen op dan de massa’s patches waarmee Windows 7 en 8.1 ooit werden opgescheept. Maar als er zich problemen voordoen, is dat bij Windows 10 ook irritanter. In oudere Windows-versies kon je er nog voor kiezen om een dwarsliggende update gewoon links te laten liggen. Windows 10 probeert een patch echter elke dag opnieuw te installeren.

Als de installatie van een update herhaaldelijk mislukt of – ondanks dat het gelukt is – telkens opnieuw wil worden geïnstalleerd, kun je een klassieke maatregel nemen: de update-cache opnieuw opbouwen. Hiervoor moet je de map C: WindowsSoftwareDistribution verwijderen of een andere naam geven. Je zult dan eerst de Windows-updateservice (wuauserv) en de Background Intelligent Transfer Service (BITS) moeten beëindigen. In een Opdrachtprompt met administratorrechten kun je dat met vijf commando’s doen:

net stop wuauserv

net stop bits

ren %systemroot%SoftwareDistribution SoftwareDistribution.bak

net start bits

net start wuauserv

Troubleshooter

De troubleshooter ‘latestwu.diagcab’ past in een keer een paar handige ingrepen toe die Windows Update weer op de been kunnen helpen.

Daarna zal het zoeken naar updates eenmalig wat langer duren dan normaal. Met bovenstaande commando’s wordt ook meteen de updategeschiedenis gewist. Je kunt in het Configuratiescherm onder ‘Programma’s en onderdelen’ dan wel nog steeds de geïnstalleerde updates bekijken en verwijderen.

Iets anders wat je kunt proberen, is Microsofts troubleshooter latestwu. diagcab uitvoeren. Hiermee wordt in een keer een hele reeks nuttige maatregelen uitgevoerd, zoals de update-onderdelen correct in het register opnemen, de beschikbaarheid van de benodigde services controleren en de netwerkverbinding checken op fouten. Als je voor zulke ingrepen liever zelf de handen uit de mouwen steekt, heeft Microsoft op Technet een zeer uitgebreide handleiding gezet over hoe je alle update-onderdelen handmatig terugzet.

Als Windows voor het installeren van de update goed lijkt af te sluiten maar bij de herstart meteen een fout meldt, kan dat worden veroorzaakt door de functie ‘Snel opstarten’. Schakel deze functie dus voor de zekerheid uit. Je vindt die onder het Configuratiescherm bij de opties voor het energiebeheer (Windows-toets+X en daarna ‘Energiebeheer’). Klik daarna links op ‘Het gedrag van de aan/uit-knoppen bepalen’ en dan op ‘Instellingen wijzigen die momenteel niet beschikbaar zijn’. Verwijder het vinkje voor ‘Snel opstarten inschakelen (aanbevolen)’ en bevestig dit onderaan met ‘Wijzigingen opslaan’.

Download blijft hangen?

Als het downloadbalkje gedurende langere tijd niet verdergaat, is het wellicht handig de Broncontrole erbij te nemen. Als TiWorker.exe een cpu-kern vol belast, kun je niet anders dan wachten.

Dit is in versie 1607 van Windows 10 al bijna een klassiek fenomeen. Windows ziet een cumulatieve update, begint met downloaden en het voortgangsbalkje lijkt vervolgens oneindig lang te blijven hangen. Afgelopen zomer had Microsoft daadwerkelijk een probleem met de configuratie van zijn updateservers. Je merkte dat aan het feit dat er urenlang nauwelijks tot geen activiteit in het systeem viel waar te nemen. Maar inmiddels is dat opgelost.

Als de download niet wil opschieten, is Windows meestal ook echt achter de schermen ergens druk mee bezig. Soms zelfs urenlang. Je kunt dat het best controleren met de Broncontrole (open die met de Windows-toets, typ ‘resmon’ in en druk op Enter). Op het tabblad ‘Processor’ belast het proces TiWorker.exe dan één processorkern volledig. Dat is af en toe weliswaar vervelend, maar geen fout. Ons advies is dan ook om de boel gewoon te laten voor wat het is. Dat gaat sneller dan de pc om die reden opnieuw op te starten of TiWorker zelfs de nek om te draaien. Vroeg of laat gaat hij namelijk toch weer aan de slag.

Onder controle krijgen

In de Microsoft Update Catalog kun je de meeste patches als zelfstandige pakketten vinden om zelf te installeren.

Je kunt er wel voor zorgen dat een update sneller wordt geïnstalleerd. Download hiervoor de recente cumulatieve update van de Microsoft Update Catalog en installeer die handmatig. Net als bij Windows 7 en 8.1 kun je daarbij het best eerst de verbinding met internet verbreken, vervolgens Windows opnieuw opstarten, het pakket installeren en daarna weer de internetverbinding herstellen.

We bespaarden de meeste tijd als Windows 10 (versie 1607) compleet nieuw was geïnstalleerd. Toen we daarmee gewoon naar updates gingen zoeken, bleef de download reproduceerbaar meerdere uren op 95 procent staan en was TiWorker.exe tegelijk ijverig met het ombouwen van Windows-onderdelen. Het ging een stuk sneller toen we de cumulatieve update en de daarvoor benodigde update voor de servicing stack handmatig installeerden. Het installeren van KB3199986 (servicing-stack-update) en KB3206632 (cumulatieve update van 13-12-2016) duurde op een test-pc met gemiddelde uitrusting niet langer dan een minuut of tien.

Kijk voor het installeren ook in de beschrijving van de betreffende cumulatieve update. Daarin staat of er aan bepaalde voorwaarden voldaan moet zijn, zoals de genoemde servicing-stack-update in het geval van Windows 10 versie 1607.

Neeee!

Als je versie 1607 hebt, heb je de volgende frustrerende ervaring misschien al eens opgedaan: je werkt aan een document, gaat een uurtje weg van de computer en vergeet je geopende document daarbij tussentijds op te slaan. Je komt terug en Windows heeft zich blijkbaar zonder pardon opnieuw opgestart en je niet opgeslagen werk is om zeep geholpen. Toch heeft Windows voor de aanstaande reboot gewaarschuwd – en pas opnieuw opgestart nadat er een kwartier lang niet op de waarschuwing werd gereageerd.

Deze fatale gang van zaken is sinds de Anniversary Update inderdaad de normale manier. In versie 1511 kon je nog instellen dat er steeds gevraagd moest worden wanneer je automatisch wilde rebooten. Versie 1607 plant een automatische reboot buiten de ‘gebruikstijd’. Je kunt die in de Windows Update-instellingen opgeven, maar met maximaal twaalf uur is die niet erg royaal bemeten. Het groepsbeleid (group policy) werkte tot versie 1511 nog, maar versie 1607 negeert dat gewoon.

Met de RebootBlocker van Ulrich Decker kun je de ongewenste reboots in bedwang houden. De setup installeert een Windowsservice die op ieder heel uur automatisch de ‘gebruikstijd’ aanpast, zodat Windows niet opnieuw mag opstarten. Momenteel weten we nog geen andere manier – aannemende dat je niet meteen de hele Windows Update-service wilt platleggen, want daarmee loop je ook andere risico’s.

Upgrade-pijntjes

De problemen met grote versie-updates zijn van een ander niveau en vaak ernstiger. Voor het installeren van nieuwe versies van Windows 10 gaat Microsoft namelijk op een manier te werk die oorspronkelijk diende voor het gericht bijwerken van de versie van het besturingssysteem. Het is minder geschikt om er regelmatig gebruikers mee lastig te vallen die een stabiele en altijd goed werkende Windows-pc willen.

De pc boot daarbij in de installatieomgeving Windows PE. Setup zet de oude installatie in de map C:Windows.old, installeert vervolgens de nieuwe versie en neemt de programma’s, drivers en gebruikersprofielen met alle gegevens en instellingen over van de oude installatie. Deze gang van zaken – en zelfs de voorbereiding daarvan – breekt soms af met een fout. In het ideale geval geeft Windows 10 dan een foutcode waarop je kunt zoeken, maar vaak staat er alleen dat er iets is misgegaan.

Toenaderingspoging

Als de upgrade niet kan worden geïnstalleerd en de set-up een foutcode geeft, waarbij de pc weer in de bestaande Windows opstart, moet je eerst controleren of Microsoft zelf een oplossing heeft. Een medewerker houdt op TechNet een lijst bij met gangbare foutcodes, inclusief tips om ze op te lossen. Helpt dat niet, dan zijn er nog andere manieren die uitkomst kunnen bieden. De eerste is om alle software te verwijderen die de upgrade in de weg zou kunnen zitten. Als je naast het standaard Defender nog een andere virusscanner gebruikt, kun je die het best volledig verwijderen. Ook andere software die diep in het systeem ingrijpt of het manipuleert, zoals tuning- en back-upprogramma’s, kan dwars liggen. Op een testmachine ging de installatie pas door nadat we een RAM-diskprogramma hadden verwijderd.

Werkt ook dat niet, verwijder dan alle hardware die voor de upgrade niet per se aangesloten hoeft te zijn. Bij klassieke desktop-pc’s geldt dat ook voor geluids-, parallelle poort- en tv-kaarten en andere uitbreidingen. Bij ons deed zich de rare situatie voor dat we zelfs de netwerkkabel moesten verwijderen nadat we in Windows Update op ‘Nu opnieuw opstarten’ hadden geklikt. Pas daarna werd de upgrade goed geïnstalleerd.

Ook een versleuteld station C: kan een probleem vormen. Niet in het geval van Microsofts Bitlocker maar met Truecrypt, Veracrypt of iets dergelijks. Het installatiemechanisme onder Windows PE kan dan geen systeemschijf vinden om mee te werken. Met versleutelde schijven kan het niets beginnen en dan wordt de pc gewoon weer met Windows 10 opgestart. Hoe vervelend het ook is, als je Windows 10 in combinatie met Veracrypt of zo gebruikt, moet je station C: eerst volledig decrypten. Daarna kun je Windows upgraden en de schijf weer encrypten.

Alles op een stickie

Bij upgradeproblemen is het een goed idee om de nieuwe Windows-versie met behulp van een usb-stick te installeren. Dat bespaart ruimte op de harde schijf en je hoeft minder te lang te wachten dan dat je zo’n drie gigabyte via Windows Update gaat downloaden – helemaal als je nog meerdere apparaten wilt bijwerken. Bovendien kun je Windows met de stick ook compleet nieuw installeren.

Je kunt zo’n medium het snelst maken met Microsofts Media Creation Tool. Nadat je de tool hebt gestart en akkoord bent gegaan met de licentievoorwaarden, selecteer je ‘Installatiemedia voor een andere pc maken’. In het volgende scherm kies je de gewenste versie. Standaard geeft het programma de opties op die bij de huidige pc horen; door het vinkje onderaan te verwijderen kun je ook iets anders kiezen. In het volgende scherm kies je de optie ‘USB-flashstation’. Daarmee zal de Media Creation Tool de nieuwste Windows 10 downloaden en die ook automatisch op een usb-stick zetten.

Upgrade

Om met de stick een versie-upgrade te starten is het belangrijk dat je niet van de stick boot! Plug de stick in op een actief systeem met Windows 10 en start het programma setup.exe uit de rootdirectory van de stick. Eerst vraagt Setup of je ‘Updates wilt downloaden en installeren’. Als er genoeg ruimte is, gebeurt dat ook. Setup haalt de meest recente cumulatieve update voor Windows 10 op en installeert die. Dat heeft als voordeel dat daar ook eventuele verbeteringen in het upgrade-proces bij zitten. Via de optie onderaan ‘Ik wil helpen om de installatie van Windows te verbeteren’ kun je Setup tijdens de upgrade informatie over het verloop van de installatie naar Microsoft laten sturen. Wil je dat niet, dan moet je dat uitvinken. In het volgende scherm moet je weer akkoord gaan met de licentievoorwaarden. Snel daarna moet set-up aangeven ‘Gereed voor installatie’ te zijn.

Ruimtestress

Zorgenkindjes zijn met name tablets en netbooks die het met niet meer dan 16 of 32 GB opslagruimte moeten stellen. In dat geval is er snel onvoldoende ruimte voor een upgrade. In sommige gevallen vraagt Setup om tijdens de installatie een usb-station aan te sluiten waar Setup bestanden kan opslaan. Maar vaak is ook dat niet genoeg.

De belangrijkste tip is om de installatie vanaf een usb-stick te starten. Dat bespaart namelijk – zoals eerder gezegd – zo’n drie gigabyte aan ruimte op station C:. Bovendien kun je vooraf het beste Windows Schijfopruiming uitvoeren. Open daarvoor de Verkenner, klik met de rechtermuisknop op Lokale schijf C:, vervolgens op Eigenschappen en in het volgende scherm op ‘Schijfopruiming’. Wanneer de analyse voltooid is, klik je in het resultatenvenster op ‘Systeembestanden opschonen’. Zet vinkjes voor alle gevonden onderdelen en bevestig met OK.

Heb je een flinke hoeveelheid persoonlijke bestanden op je tablet staan? Dan is het handig om die voor de duur van de upgrade op een extern medium te zetten. Daarnaast kun je extra ruimte winnen door grote softwarepakketten te verwijderen.

Niet verwijderen

WinDirStat helpt bij het opsporen van bestanden die veel ruimte innemen – hier bijvoorbeeld een handvol vergeten virtuele machines.

Biedt dat nog geen soelaas, dan kun je met het programma WinDirStat bekijken wat in welke mate de ruimte op de harde schijf bezet. Op die manier kun je makkelijk ruimtevreters achterhalen. Boosdoeners zijn vaak programmacaches van bijvoorbeeld browsers, maar ook van Spotify of Google Earth. Sommige programma’s hebben in hun instellingen een functie om de cache-map leeg te maken, maar bij Spotify moet je dat bijvoorbeeld handmatig doen.

Pas wel op dat je niet zomaar grote bestanden uit de map C:Windows verwijdert! Vaak lijkt vooral de inhoud van de submap Installer een mooie prooi. Maar let op: daarin staan bestanden die belangrijk zijn voor het herstellen of deïnstalleren van programma’s. Elk programma, waarvan je het installer-pakket weggooit, kun je later niet meer helemaal goed deïnstalleren.

Bij het analyseren met WinDirStat valt je vermoedelijk het bestand C:hiberfil. sys op. Dat bestand betreft het bufferbestand voor de Slaapstand en kan enkele gigabytes groot worden. Gedurende de upgrade kun je het gerust verwijderen. Open daarvoor een Opdrachtprompt met administratorrechten en typ het commando powercfg -h off in. Later kun je met het commando powercfg -h on het bestand weer aanmaken.

Vooruitzicht

Je zult het misschien niet geloven, maar er is verbetering in zicht. Voor zowel het gedrag van cumulatieve updates als voor upgrades die om het half jaar uitkomen. In bètaversies van de ‘Creators Update’, de volgende versie van Windows 10 die in april wordt verwacht (zie ook c’t 3/2017, p.10), kun je de gebruikstijd in elk geval tot 18 uur oprekken. Bovendien is in de update-instellingen een switch te vinden die automatische updates voor maximaal 35 dagen moet opschorten. Blijkbaar heeft Microsoft ingezien dat de aanpak in versie 1607 wat te drastisch was.

Bovendien wil Microsoft op de middellange termijn overstappen op een nieuwe update-infrastructuur, het Universal Update Platform (UUP). Deelnemers aan het bètatestprogramma ‘Windows Insider’ krijgen nu al nieuwe versies via UUP. Microsoft noemt in een eerste aankondiging als voordelen met name de tot 35 procent kleinere downloads en minder belasting voor de pc. Dat eerste hebben we in onze tests overigens nog niet kunnen merken. Met UUP moet de benodigde download grotendeels op de servers van Windows Update worden samengesteld. Verder moet een upgrade-image alleen nog bestaan uit bijgewerkte bestanden.

Voor Windows 11 stap Microsoft over op een jaarlijkse upgrade en maandelijkse updates die ook beveiligingsupdates bevatten. Windows 10 zal echter nog tot oktober 2025 support krijgen.

UUP

In het ideale geval zou Microsoft met UUP ook het huidige complexe mechanisme van de upgrade-installatie kunnen afschaffen en nieuwe Windows-versies als één grote update kunnen installeren – zoals indertijd met Service Pack 1 voor Windows 7. Wanneer upgrades in de toekomst inderdaad sneller verlopen en ook met minder problemen gepaard gaan, zou Microsoft eindelijk het zo vaak aangekondigde doel bereikt hebben: een systeem dat zonder veel bemoeienis van de gebruiker en vooral zonder gedoe upto- date blijft.

Dat zal in elk geval nog zeker een half jaar duren. Microsoft heeft de overstap op UUP voor het brede publiek namelijk pas voor “na de Creators Update” aangekondigd. Die zal in elk geval nog als upgrade-installatie worden uitgebracht – net als eventueel andere Windows 10-versies.

(Jan Schüßler / Jan Mulder)