Slimme radiatorknop: radiatorthermostaten voor intelligent verwarmen

Een geheel nieuw verwarmings­concept, dat meteen ook energie en kosten bespaart. Dat is in elk geval de belofte van de slimme radiatorknop: radiatorthermostaten waarmee je je eigen verwarmingssysteem makkelijk kunt uitbreiden.

Het kan geen kwaad om je stookgedrag eens onder de loep te nemen en te kijken of daar nog wat te winnen valt – of dat nu voornamelijk financieel is of grotendeels op het gebied van wooncomfort.

Met name bij oudere huizen heb je vaak alleen de keuze om de verwarming ‘s nachts te laten branden of ‘s morgens al bibberend naar de bad­kamer te lopen. Dat eerste heeft dan wel tot gevolg dat er kamers continu verwarmd worden waarvoor dat eigenlijk helemaal niet hoeft. Zeker als je geen centraal punt in huis hebt om de verwarming met een thermostaat te regelen, maar je bijvoorbeeld afhankelijk bent van blok- of stadsverwarming, leidt dat tot extra stookkosten.

Het is dan ook geen wonder dat de intelligente verwarmingssystemen die geautomatiseerd verwarmingscomfort combineren met een kostenbesparing, bij veel mensen bovenaan het wensenlijstje staan. Het ombouwen van een bestaande verwarmingsinstallatie gaat meestal met behulp van intelligente thermostaten en/of slimme radiatorknoppen. Die radiatorknoppen worden op de afzonderlijke radiatoren geschroefd, zodat de temperatuur in elke kamer apart te regelen is. Dat ombouwen kun je afhankelijk van het type radiatoren makkelijk zelf doen, maar als de knop rechtstreeks op de warmwatertoevoer ingrijpt kan het ook zijn dat je dat door een vakman moet laten uitvoeren.

Als je in je huis de slimme radiator­thermostaten eenmaal geïnstalleerd hebt, is de gewenste temperatuur voor elke kamer en elk moment van de dag tot op de graad nauwkeurig in te stellen. Sommige modellen passen zichzelf daarbij zelfs automatisch aan het gedrag van de bewoners aan en signaleren het bijvoorbeeld als alle bewoners het huis verlaten hebben of de eerste weer op de weg terug naar huis is. Op basis van die gegevens draaien ze de verwarmingsknoppen dan open of dicht.

Slimme verwarmingssystemen zullen daarbij ongetwijfeld voor meer comfort zorgen, maar of de verwarmingskosten er in alle gevallen ook mee zullen dalen is niet op voorhand te zeggen – ook al beloven fabrikanten als Tado bijvoorbeeld wel een besparing tot maar liefst 31 procent. Of en hoeveel je daarbij uiteindelijk zult besparen, hangt in de praktijk echter van een groot aantal en verschillende factoren af.

Als factoren gelden bijvoorbeeld hoe groot het huis is, hoeveel personen erin wonen en hoe goed de muren en ramen geïsoleerd zijn. Bij verschillende tests in een laagenergie-nieuwbouwhuis was er in de winter met lauwwarme radiatoren weinig van een besparing te merken. In extreme gevallen stelden de slimme radiatorthermostaten de temperatuur op zulke waarden in dat de testers dit onaangenaam koel vonden.

Van belang is ook wat voor soort verwarmingssysteem er gebruikt wordt. Een slimme aansturing van een vloerverwarming om kosten te besparen lijkt niet erg rendabel: dergelijke systemen zijn traag en het vaak radicaal verhogen en verlagen van de temperatuur zou zelfs wel eens contraproductief kunnen werken.

Uiteindelijk hangt de vraag of je kosten kunt besparen vooral af van je eigen verwarmingsdiscipline. Slimme thermostaten kunnen vooral winst opleveren op plekken waar de bewoners de radiator­knoppen niet bewust dichtdraaien als ze het huis verlaten, een raam in de bad­kamer openzetten meteen na het douchen of een kamer gedurende langere tijd niet gebruiken. Als je die discipline niet hebt, heb je zeker slimme radiatorthermostaten nodig.

De slimme radiatorknoppen werken met een app of een webinterface om de temperatuur en een schema van afstand te kunnen regelen en de actuele status te bekijken.

Een slimme radiatorknop is al te koop vanaf 50 euro per stuk en het monteren is kinderspel.  Bij de keuze voor een model kun je allerlei criteria hanteren. We zien graag dat je de radiatorknop via een app of met een browser kunt configureren en voorzien van bijvoorbeeld een tijdschema. En de interface moet ook via internet bereikbaar zijn. Aanwezigheidsherkenning en integratie in een smarthome, om de thermostaat bijvoorbeeld met behulp van spraak te kunnen aansturen, staat ook op ons verlanglijstje.

Dat leidde tot de thermostaten van AVM, Devolo, Netatmo en Tado, maar ook een slimme radiatorknop van eQ-3 uit diens Homematic IP-serie. Die laatste moet je ondanks dezelfde naamgeving niet verwarren met de oudere Homematic-systemen. Hieronder zie je testresultaten van het Devolo-model.

Om alle functies te kunnen gebruiken, moet je bij sommige (duurdere) modellen rekening houden met de kosten voor een abonnement. Anders vallen ze terug op de functieomvang van de andere testapparaten. Ook zonder abonnement is soms registratie een vereiste en zijn apparaten aan een fabrikanten-cloud gekoppeld. Meer hierover lees je in het artikel in c’t 5/2019.

Een ander punt van aandacht is – als de radiatoren op een ketel in huis zijn aangesloten tenminste – de verwarmings­ketel of de gasboiler. In veel oudere huizen werken nog vrij oude modellen. Daarbij is niet alleen het risico op koolmonixideblootstelling hoger (reden voor invoering van de Gasketelwet). Ze houden vaak ook de temperatuur van het verwarmingswater continu hoog – onafhankelijk van de vraag of er ergens in huis überhaupt een radiator opengedraaid is of niet. In dergelijke gevallen lijkt het dan beter om de boiler ‘s nachts uit te zetten en pas ‘s morgens weer aan te doen om op die manier wat kosten te besparen. Maar volgens experts op dat gebied is dat echter geen goed idee omdat je dergelijke apparaten kunt beschadigen door de stroom eraf te halen.

Zo levert het bedrijf Tado naast slimme radiatorknoppen ook stuurelektronica voor een aantal verwarmingsketels en boilers en maakt van die delen dan vervolgens één systeem. Dat is mogelijk doordat veel ketels uit de periode van de late jaren tachtig tot kort na de eeuw­wisseling standaard al zijn voorzien van aansluitingen voor het elektronisch aansturen van buitenaf.

Voor veel gebruikers is een slimme verwarmingsregeling de eerste stap op weg naar een smart home. Daarom is het wat problematisch dat slechts een paar verkrijgbare slimme verwarmings­systemen overweg kunnen met fabrikant­-onafhankelijke standaarden zoals Z-Wave en DECT-ULE. In plaats daarvan worden vaak propriëtaire draadloze protocollen gebruikt voor de communicatie tussen de radiatorthermostaten en een fabrikant­eigen accesspoint.

Desondanks zijn de meeste van de geteste oplossingen met weinig moeite in een smarthome-systeem te integreren, bijvoorbeeld met FHEM, ioBroker of OpenHAB als stuursoftware. Sommige systemen kun je nog uitbreiden met aparte raamsensoren en er op die manier compleet automatische verwarmings­scenario’s mee maken.

(Nico Jurran, c’t magazine)