Toen Wikipedia op 15 januari 2001 online ging, had niemand enig idee wat er van het project zou worden. Jimmy Wales en Larry Sanger waren al eerder begonnen met een online-encyclopedie, Nupedia. Daar werden artikelen pas gepubliceerd na een uitgebreid peer-review-proces, waardoor de encyclopedie veel te langzaam groeide.

Wikipedia-oprichter Jimmy Wales. In c’t 5/2021, p.76 kun je een interview met hem lezen. (Foto: Lino Mirgeler, dpa)
Wales en Sanger gooiden bij Wikipedia dan ook alle bureaucratie overboord en zetten een wiki online zonder enige toegangsbeperkingen of formele procedures. Een sprong in het diepe, maar met een enorm succes: in slechts twee jaar tijd had Wikipedia 100.000 Engelse artikelen bij elkaar gesprokkeld, het eerste miljoen werd in 2006 gepasseerd.
Dat succes werd mogelijk door een (in principe) radicaal egalitaire structuur. Tot op de dag van vandaag kan vrijwel elke internetgebruiker aan Wikipedia werken zonder een naam of zelfs maar een e-mailadres op te geven. De kans is wel groot dat meer ervaren Wikipedia-auteurs en -beheerders de eerste pogingen van nieuwkomers onmiddellijk zullen verwijderen, maar van het basisprincipe van openheid wil de community niet afwijken.
Wikipedia profiteerde ook van het feit dat zijn pagina’s goed scoorden in de zoekresultaten van Google, de zoekmachine die tegelijk met de encyclopedie snel populair werd. De twee platforms vullen elkaar op veel manieren ideaal aan. Het Pagerank-algoritme van Google beoordeelt pagina’s als waardevoller naarmate er vaker naar wordt gelinkt. En een van de basisprincipes van een wiki is om inhoud onderling te linken en te verbinden. In tegenstelling tot de destijds populaire vraag-en-antwoordportals was en is Wikipedia niet ontworpen voor een maximum aan kliks, maar met een consistente structuur.
De beslissing voor het huidige financieringsmodel met de Wikimedia Foundation als sponsor had niet de volledige steun van de oprichters. Wikipedia had zich in principe ook kunnen ontwikkelen tot een van de tientallen commerciële kennisportals. Maar de online-encyclopedie ontstond toen de dotcom-zeepbel barstte. Na de grote crash in 2000 leek het commerciële bedrijfsmodel voor Wikipedia niet langer veelbelovend.
Daarom werd in 2003 de Wikimedia Foundation opgericht, een bedrijf zonder winstoogmerk naar Amerikaans recht. Die werft en beheert de fondsen voor het laten draaien van Wikipedia en de zusterprojecten, bezit de rechten op de naam en beheert de servers. Het belangrijkste orgaan is de Board of Trustees, de raad van bestuur. Die bestaat uit drie leden die gekozen zijn door de community, twee vertegenwoordigers gekozen door de nationale organisaties (Chapters), vier leden die zijn benoemd door het bestuur en de oprichter Jimmy Wales, wiens positie jaarlijks door het bestuur moet worden bekrachtigd. Maar uiteindelijk zouden Wikipedia en de Wikimedia Foundation niets zijn zonder de duizenden vrijwilligers. Die hebben ook een grote invloed buiten de drie vertegenwoordigers om.