Met een Ryzen-G combiprocessor en een bijpassend AM4 moederbord bouw je zonder losse grafische kaart een goedkope en efficiënte pc waar je twee high-res-schermen aan kunt hangen. Met de nieuwe serie cpu’s moet je wel enkele beperkingen op de koop toe nemen.
Ongeveer een jaar na het verschijnen van de eerste Ryzenprocessors, heeft AMD de Ryzen G ‘Raven Ridge’-processors met geïntegreerde graphics op de markt gebracht. Daarmee kunnen zuinige kantoor- en allround-pc’s gemaakt worden met de nieuwe processorgeneratie van AMD. Alle AM4-moederborden worden al geleverd met de benodigde schermuitgangen.
Voor deze test hebben we drie moederborden met een B350-chipset uitgekozen. We hebben er hierbij op gelet dat er zowel een DisplayPort als HDMI-poort op zit. Daarmee kun je twee 4K-monitoren op 60 Hz aansturen zonder stotterende muispijl of hikjes in de weergave.
Het MSI B350M-MORTAR Micro-ATXmoederbord is een gunstig instapmodel voor een Ryzen 3 2200G- of Ryzen 5 2400G-systeem met Vega-graphics. De Asus ROG Strix B350-F Gaming is een moederbord in vol ATX-formaat voor rond de 125 euro en de GA-AB350N-Gaming WIFI van Gigabyte (vergelijkbare prijs) is geschikt voor een compacte pc met wifi in Mini-ITX-formaat. Alle geteste moederborden hebben ten minste vier SATA-6G-poorten, vier USB-3.0-aansluitingen en een M.2-poort voor PCIe-ssd’s.
Voor onze test hebben we de moederborden voorzien van een Ryzen 5 2400G, 16 GB DDR4-2666 werkgeheugen en een SATA-6G-ssd. Wel moesten we van tevoren de moederborden met een oude Ryzen-processor opstarten om het BIOS te kunnen bijwerken. De moederborden werden geleverd met een BIOS van september vorig jaar en beschikten nog niet over de AGESA-firmware versie 1.0.0.7, die nodig is voor de ondersteuning van Raven Ridge. Hier moet je zeker rekening mee houden als je van plan bent een pc te bouwen met de nieuwe Ryzen combi-cpu. Als je nog geen Ryzen-cpu hebt liggen die je voor het updaten kunt gebruiken, kun je eventueel de verkoper van het moederbord vragen of hij het BIOS van een upgrade wil voorzien.
Aansluitingen op het moederbord
De AM4-socket van AMD biedt een flexibele oplossing voor het Ryzen-platform. AMD moest wel enkele compromissen sluiten om te zorgen dat het platform geschikt is voor processors met en zonder grafische unit.
Alle Ryzen-cpu’s zijn voorzien van een SoC (Systems-on-Chip), die de basisfunctionaliteit van de I/O-hub verzorgt, zoals USB, SATA, PCI Express en HD-audio. Strikt genomen dient de chipset op het moederbord alleen maar als extra PCIe-switch die daarbij het aantal USB- en SATA-interfaces vermenigvuldigt. AMD heeft de I/O-hub van de combiprocessors gewijzigd ten opzichte van de hub voor cpu’s zonder graphics: in plaats van 24 PCIe 3.0-lanes zijn er nog maar 16 (zie het uitgebreidere artikel in c’t magazine 5/2018).
Dit heeft een directe uitwerking op de prestaties van het moederbord. Er gaan telkens vier van de lanes van de cpu naar de chipset en naar het M.2-slot. Daardoor blijven er maar acht PCIe-3.0-lanes over voor het PEG-slot. In tegenstelling tot de Ryzen-processors zonder grafische unit kunnen deze ook niet verdeeld worden. Bij moederborden met twee PEG-slots die met de cpu verbonden zijn, zoals bij de Asus ROG Strix B350-F Gaming, werkt daarom een van de slots voor grafische kaarten niet wanneer er een Raven Ridge-cpu in het systeem wordt geplaatst.
De M.2-slots ondersteunen zowel SATA 6G als PCIe (NVMe) ssd’s. Afhankelijk van het type ssd, worden de koppelingen automatisch omgeschakeld. Omdat de B350-chipset zelf over maar vier SATA-6G-poorten beschikt, gebruikt Asus voor de ROG Strix B350-F Gaming voor SATA-poort vijf en zes de twee SATA-poorten van de Ryzen-SoC. Dat werkt echter alleen maar zolang het M.2-slot niet wordt gebruikt, anders zijn de verbindingen bedoeld voor de M.2-ssd.
Verdere beperkingen gelden bij de zes PCIe 2.0-poorten van de B350-chipset. Omdat de netwerkchip er al een van in beslag neemt, krijgt het onderste PEG-slot van de Asus en de MSI moederborden alleen vier lanes als er geen uitbreidingskaarten in de PCIe-x1-sloten steken. Als het niet duidelijk is, kan een blik in de handleiding van het moederbord opheldering bieden. De pdf-versie kun je voor je er een aanschaft bij de fabrikanten downloaden.
AMD heeft de snelheid van de vier USB 3-poorten van de cpu-SoC bij de Raven Ridge naar 10 Gb/s verhoogd. Helaas haalden we in de praktijk met onze verbonden apparaten niet de gehoopte 1 GB/s, maar bleef het steken op 460 MB/s. Voor USB 3.1 Gen 2-ondersteuning met de Ryzen-combiprocessors zijn er moederborden met de 400-serie chipsets beschikbaar. Deze B350-moederborden kunnen echter een goedkoper alternatief zijn als je dat niet nodig hebt.
Moederbord en scherm
AMD voorziet de Raven Ridge met een moderne Vega-gpu. Deze kan drie displays tegelijk aansturen. Van de geteste moederborden biedt echter alleen de MSI drie digitale monitoruitgangen. Die van Asus en Gigabyte hebben er maar twee.
Via DisplayPort 1.3 kunnen de Ryzen-combiprocessors bij alle drie de moederborden ook 4K-displays (3820 × 2160, 60 Hz) van beeld voorzien. De moederbordproducenten geven aan via HDMI dezelfde resolutie te tonen, maar hooguit met 30 Hz, omdat de moederborden alleen HDMI 1.4 bieden. In de praktijk lukte het echter prima om het beeld op 60 Hz te tonen, waarbij de muispijl zonder stotteren werd weergeven. De display-engine van Raven Ridge levert namelijk HDMI 2.0. Op die manier kun je dan ook twee monitoren met een hoge resolutie gebruiken op de geteste moederborden.
De geïntegreerde gpu van de Ryzen 3 2200G en Ryzen 5 2400G maakt een grafische kaart overbodig. Dat komt het stroomverbruik op twee manieren ten goede: de Vega-gpu verbruikt in rust minder stroom dan een kaart en de cpu kan zonder PCIe-koppeling met een grafische kaart langer in diepe slaaptoestanden doorbrengen.
We hebben de ROG Strix B350-F Gaming getest met Windows 10 1709 en met Fedora 27. De nieuwe Linux-distributies herkennen automatisch de interfaces van de chipset en de SoC, maar hebben voor het ondersteunen van de Vega-gpu de Linux kernel 4.15 en het nieuwste firmwarepakket voor de kernel nodig.
Geteste moederborden
Asus ROG Strix B350-F Gaming
Het Asus moederbord richt zich met name op gamers en overklokkers. Dankzij de drie PEG-slots en optische details zoals RGB-ledjes doet hij niet onder voor duurdere X370- moederborden.
Snelle externe apparaten met USB 3.1 Gen 2 kun je op de twee type A-poorten aansluiten; een USB-C- aansluiting ontbreekt. Bij het lezen stromen gegevens met 1 GB/s over de SuperSpeed-Plus-poorten naar de B350-chipset. Externe ssd’s behalen daarmee hun maximale snelheid. Zolang er geen ssd in het M.2-slot steekt, kun je zes SATA 6G-drives op het moederbord aansluiten. Anders zijn dat er maar vier.
De analoge audio-uitgang verricht goed werk met een prima signaal-ruisverhouding van 122 dB. Vier diagnose-leds helpen om de oorzaak bij bootproblemen op te sporen.
Er zitten zes 4-pins headers op het moederbord die zowel spannings- als PWM-gestuurde ventilators kunnen regelen. De minimale spanning is echter 8 volt, waardoor behuizingsventilatoren onnodig snel draaien. Een nadeel van de uitgebreide uitrusting is een relatief hoog idle verbruik van 24 watt.
+ uitgebreide uitrusting
+ USB 3.1 Gen 2-aansluiting
– hoog verbruik
Gigabyte GA-AB350N Gaming WIFI
De Gigabyte GA-AB350N Gaming WIFI is geschikt om een compacte mediacenter-pc mee te bouwen. Terwijl de uitbreidingsmogelijkheden van het kleine Mini-ITX moederbord beperkt zijn, voorziet de fabrikant het wel van een wifimodule. Daardoor blijven het PCIe-slot en de usb-poorten van de I/O-backplate vrij. Dankzij de 2 × USB 3.1, DisplayPort 1.3, HDMI 2.0 en het M.2-slot doet de Gigabyte niet onder voor grotere moederborden. Er passen ondanks zijn afmetingen standaard DDR4-modules in de geheugenslots, zodat je een ruimere keuze hebt dan bij SO-DIMM’s.
De Gigabyte is voorzien van led-lichtjes waarvan je de kleur en helderheid via Windows of je smartphone kunt instellen. Met een signaal-ruisverhouding van 120 dB is de geluidsweergave net als bij de Asus prima, zij het met een net iets beperkter dynamische bereik van 87 dB tot 94 dB.
De overdrachtssnelheid van de twee USB- 3.1-Gen-2 poorten die met de B350-chipset zijn verbonden is met 960 MB/s snel genoeg voor externe ssd’s. Als enige van de drie geteste moederborden zakt de Gigabyte als hij idle is onder een verbruik van 20 watt.
+ 802.11ac-wifi
+ laag energieverbruik
+ snelle USB 3.1 Gen 2
MSI B350M Mortar
Meer details over dit moederbord en een uitgebreidere tabel met specificaties en testresultaten vind je in c’t magazine 5/2018. De MSI B350M Mortar Arctic is technisch gelijk maar is uitgevoerd in wit en voorzien van witte leds.
Shoplinks, uitvoeringen en winkelprijzen
Asus ROG Strix B350-F Gaming, circa 130 euro
Gigabyte GA-AB350N Gaming WIFI, circa 120 euro
MSI B350M Mortar, circa 90 euro / MSI B350M Mortar Arctic, circa 100 euro
Conclusie
Ondanks dat de Ryzen-combiprocessor net uit was op het moment van testen, de firmwareversies nog bijna dagelijks werden geactualiseerd en het feit dat er alleen nog maar bèta-versies van de grafische drivers beschikbaar waren, werkten de moederborden al prettig onopvallend. Wat het stroomverbruik en de boottijden betreft heeft het Ryzen-platform sinds de introductie vorig jaar grote sprongen vooruit gemaakt.
De MSI B350M is een goede keuze als je een goedkope bureaumachine wilt bouwen met een groot scherm. Het Mini-ITX Gigabyte GAAB350N Gaming WIFI moederbord is vooral aantrekkelijk voor een compacte mediacenter- of gaming-pc, met als bonus de geïntegreerde wifi-ondersteuning. De Asus ROG Strix B350-F Gaming is eerder geschikt voor een klassiek systeem met een Ryzen-processor en een losse grafische kaart. Je zult met de nieuwe Ryzen 3 2200G en Ryzen 5 2400G combiprocessors echter enkele compromissen op de koop toe moeten nemen wat de uitbreidingsmogelijkheden betreft.
(Christian Hirsch / Daniel Dupré, c’t magazine 5/2018)
AM4 moederbord met B350-chipset: specificaties geteste modellen
Een uitgebreidere tabel inclusief testresultaten vind je in c’t magazine 5/2018
